Әбілқайыр ханның Қазақ хандығының Кіші жүз бөлігін - Ресей империясының құрамына кіргізуіне ішкі жағдай әсер еткені сөзсіз.
Тәуке ханның қайтыс болуымен үш жүзде - үш ханның пайда болуы Қазақ хандығын бейорталықтандырылған, конфедеративтік бірлестікке айналдырды.
Әрбір жүзде Тәуелсіз хандардың сайлануы - Аға ханның мәртебесін әлсіретті. Аға хан билігі номиналды, символдық бейнеге айналды.
Әрине, Аға хан мәртебесіне ие Болат ханда - бүкілқазақ хандығының құрылтай жиналысын шақыру, құрылтай жиналысы аясында төтенше шаралар қабылдауға құқығы сақталды.
Көрші елдермен соғыс жағдайда өңірлік билеушілердің яғни, жүздегі ықпалды сұлтандардың күшеюі - орталық биліктің беделін әлсіретті.
Жүздегі хандардың өз өңірі аясында Тәуелсіз саясат жүргізуі, көрші елдермен еркін соғыс жүргізуі - Аға ханға, мәселені шешуге ешқандай мүмкіндік бермеді.
Мүмкін, соғыс жағдайында өңір басшыларының аймақты қорғауды өз қолына алуы жөн шығар.
Бірақ соғыстар үздіксіз жүріп, өңір басшыларының Тәуелсіз әрекетке ұмтылуы - әлбетте, орталық билікті әлсіретеді.
Осындай жағдай, ХVIII ғасырдың 20 жылдарынан бастап, Қазақ даласында орын алды.
Билікті өз беделі аясында ұстап тұрған Тәуке хан қайтыс болды.
Оның орнына келген Қайып ханда қаза тапты.
Жоңғар шапқыншылығымен қабаттаса өрбіген, көрші халықтардың шапқыншылығы Қазақ хандығындағы орталық биліктің мәселені шешуге мүмкіндік бермеді.
Болат ханның құрылтай жиналысын шақырып, мәселені біраз шешкендей болғанымен Аңырақай шайқасы барысында - Болат ханда қайтыс болды.
- Ұлы жүзде - Жолбарыс хан
- Орта жүзде - Сәмеке хан
- Кіші жүзде - Әбілқайыр хан басқарған үштағандық жүйе пайда болды.
Сонымен қатар Барақ секілді Орта жүз сұлтандары Әбілқайыр ханды қабылдамады.
Осы қарсыластарын жеңу үшін Әбілқайыр ханға сырттан көмек керек болды.
- Қазақ хандығына сыртқы жауды жеңу үшін орталықтанған тұрақты билік керек болды.
Әбілқайыр хан сыртқы күштердің әсерімен өз әулетін Орталық билікке орнықтырып, Қазақ хандығын орталықтандырылған мемлекет жасағысы келді.
Әбілқайыр ханның қарсыластарының жеңу үшін күші жетпеді.
Бәлкім, Әбілқайыр хан Орталық билікті - аға хандық лауазымды өзгенің қолдауымен, қарсыластарын құртпай - тек қорқыту арқылы алғысы келген болар.
Әбілқайыр хан - аға хандыққа қол жеткізе отырып, Қазақ хандығының ішкі мәселесін шешіп, сыртқы мәселеге жауап бергісі келді.
Осы мақсатпен Әбілқайыр хан Ресей империясының патшайымынан көмек сұрады.
Иә, бұл әрекеттің салдарынан, Үш конфедерациялық бірлестіктен құрылған Қазақ хандығы ынтымағы бұзылып, Кіші жүз - Ресей империясының құрамына еніп кетті.
Қазақ хандығы егемен - екі ордадан тұратын болды. Ұлы және Орта жүз.
Қысым күшейген кезде Ұлы жүз ханы Жолбарыс хан - Жоңғар хандығының билігін мойындады. Осы әрекетінен қаза тапты.
Біртіндеп, Ұлы жүз аймағында - Орта жүз сұлтандарының билігі орнады.
Әлсіреген Қазақ хандығының қалған бөлігін Ресей империясы сыртқы қысымды пайдалана отырып, өз құрамына қосып алды
Сурет ғаламтордан алынды