Қазақ мемлекеттік университетінің тарих кафедрасының жетекшісі болған тарихшы Ермұхан Бекмаханов өзінің диссертациялық жұмысын жазуда - ресми партиялық тұғырнамаға сыймай, 1944 жылы КСРО БК(б)П ОК тарих мәселесі бойынша жиынында қабылдаған қағидаттарды жоққа шығарғандай болады.
Бұл тұғырнама
- Ұлттық аймақтардың Ресей империясына қосылуы жағымды әсер етті.
- Ұлттық аймақтардағы халықтар - таптық шиеленісте орыс халқымен және орыс пролетариатымен бірлесіп әрекет етті.
- Ұлттық аймақтардағы халықтар - ұлттық езгіге қарсы феодалдық топтарға қарсы шығып отырды.
- Феодалдық топ мүддесін қорғайтын адамдардың - көпшіліктен қолдауы болмады.
Тарихшы Ермұхан Бекмаханов 1943 жылы шыққан ҚазКСР тарихының авторларының бірі.
1941 жылы КСРО-да Германия мемлекетінің басқыншылығына қарсы Ұлы Отан соғысы басталған кезде - жергілікті, ұлттық аймақтар, республикалар өзінің ұлттық батырларын алдыға шығарған болатын. 1941 жылы Қазақстандық жауынгерлерді майданға шығарып салу митингісінде сөйлеген Қазақстан К(б)П екіншісі хатшысы қазақ батырларын тізе отырып, Кенесарының аруағы қолдасын деген сөз айтқан. Ресми түрде Кенесары ханды айтып, билік Қазақтың соңғы ханы Кенесары Қасымұлы тарих сахнасына қайта алып келгендей болды. Әрине, бұл уақытша құбылыс еді.
Ресми түрде биліктің Кенесары Қасымұлының жағымды түрде айтуы - тарихшылардың ізденістерін туғызды. Сол тарихшылардың ішінде Ермұхан Бекмахановта болды.
Ермұхан Бекмаханов 1946 жылы Мәскеуде докторлық диссертациясын қорғап, 1947 жылы "ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарындағы Қазақстан" деген монографиялық еңбегі жарыққа шықты. Бұл еңбектің басты тақырыбы Кенесары Қасымұлы болды. Еңбек 1944 жылы КСРО БК(б)П тарихшылар жиынында қабылданған шешімге сай келмеді.
Ермұхан Бекмаханов "ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарындағы Қазақстан" деген еңбегін жаза отырып
- Кенесары Қасымұлы басқарған ұлт-азаттық қозғалысты сөз ете отырып, Ұлттық аймақтардың Ресей империясына қосылуы жағымды әсер етті деген қағиданы жоққа шығарды.
- Кенесары Қасымұлы қозғалысына таптық қайшылық әсер етпегендігі айтылды.
- Кенесары Қасымұлының феодалдық топтың жоғары өкілі Шыңғыс ханның әулетінен екендігін айта отырып, қозғалыс басшылығына феодалдық топтың өкілі тұрғандығы айтылды.
- Кенесары Қасымұлының Қазақ мемлекетін қайта құру әрекеті - халықтың барлық топтарын біріктіргендігі айтылды.
1948 жылы КСРО зиялы қауым өкілдеріне қарсы космополитизм, дәрігерлер ісі, ұлтшылдыққа қарсы науқан басталғанда - қудалаудың бір ұшы ҚазКСР тарихшысы Ермұхан Бекмахановқа тиді.
Ермұхан Бекмахановқа қарсы басылымдарда еңбегін жоққа шығарушы ғалымдардың мақалалары жарық көрді. Ермұхан Бекмахановты қудалап ғана қоймай, ғылыми атағынан айырып Жамбыл облысына ауыл мұғалімі ретінде жіберді. Билік қудалауын тоқтатпай 1952 жылы тарихшыны 25 жылға соттап тынды.
1947 жылы КСРО-да қылмыстық кодексте өлім жазасы алынып тасталғаннан ең ауыр жаза 25 жыл болды. Тарихшы қылмыстық әрекет жасамаса да - әрекеті қылмыстық деп қаралды.
1953 жылы КСРО Министрлер кеңесінің төрағасы, КОКП бас хатшысы И. Сталинның қайтыс болуымен 1954 жылы Ермұхан Бекмахановтың ісі қайта қаралып, ақталып шықты
1944 жылғы КСРО БК(б)П тарихшылар жиында - шовинизм, өзге ұлтты кемсітушілік басым болса - Ермұхан Бекмахановтың еңбегінде ғылымилық басым болды. 1944 жылғы КСРО БК(б)П тарихшылар жиынында - тарихқа марксистік тұрғыдан қараудан басқа ешнәрсе көрінбейтіндігі анық.
Тарихшы Ермұхан Бекмахановта - тікелей КСРО саясатына қарсы шығамын ой болмады. Тек ғылыми ізденісі КСРО саясатына қарсы қойды
Сурет ғаламтордан алынды