Татар телен яратам. Рәмзия Юсупова

Йөз ел инде татар эстрада артистларының концертларына барган юк иде. Алай гына да түгел, соңгы вакытта нинди артистлар чыкканын да, нинди җырлар җырлаганын да белмим, диярлек. Шулай да февраль берендә Данир Сабировны тыңлап кайтырга насыйп булды. «Кемгә — нәрсә, кәҗәгә — кәбестә» дигәндәй, бу концертта да иң истә калганы нәрсә дисәләр, татар теле турында җылы, яратып сөйләгәннәре ошады дияр идем. «Татар теле яшәсен өчен көрәшергә түгел, татарча сөйләшергә кирәк!» Шәп фикер бит, ә?! Тулысынча килешәм. Шуңа да алдагы елларда карап кына уздыра торган #тәмлебулсын2024 #гаиләтабыны марафонында февраль аенда катнаштым. Тамчыдан күл җыелсын әле. Туган телебездә файдалы язмалар, татарча контент артсын. Марафоннар VK да узды. Хәзер телефон чистарта башлагач (шартлый инде алайса), бөтенләй бетергәнче монда да куйыйм дим. (Тырышып ясалган ич инде, бәлки кемгә дә файдасы тияр?) Алдагы көннәрдә аш-су пешерү видеолары булачак. @Данир Сабиров PS: концерттан калган фото. Данир Сабировларның суыткычында язу.

Күп еллар узгач, парта артына утырып, диктант язу мавыктыргыч маҗара булды әле. Илкүләм уздырылган "Татарча диктант.Яз" акциясендә катнаштык. Үткән елларда да барасы килгән иде, быел ниһаять, мөмкинлек чыкты. Бик зур рәхмәт Казан шәһәре 18 нче татар гимназиясенә матур итеп оештырып, уздырган өчен. #татарчадиктант #татарча #укы #рәмзияюсупова #казан # татарстан #белем

Коммунизм турында язырга ышандырган идем. Сүземдә торам. 5-6 яшьләр тирәсендә яраткан Заһит бабам бер капчык китап алып кайтты. Ул гади китаплар түгел. Кызыл каты тышлылар. Эчендә Ленин бабай  рәсеме, чүкеч-урак рәсемнәре дә байтак. Мин инде аның башын акчаларда күргән бар иде. Ул кара костюмнан, ачык маңгайлы, ян белән борыла төшеп, ниндидер бер таныш кебек елмаеп тора. Болай бер дә начар кешегә ошамаган. (Алай булмаса бөтен төшкә башын ясамаслар иде). — Бу китапларны теләсәң ничек буйый аласың,— диделәр. Минем шатлыгымны әйтеп кенә аңлатып булмас. Монарчы өйдә булган барлык кәгазь кисәкләрен бозып чыккангамы, шкафтагы китапларга орынырга да ярамый. Ә монда...шундый байлык. Берсен актарам, икенчесен...өченчесенә сузылам. Үзгәреш җилләре искән заман.  Коммунизм "якты киләчәк" төзүне туктатып, илебез белән демократиягә кереп барган вакыт булгандыр, сельсоветтан СССР турындагы брошюра, китап-журналларны чүплек  янына чыгарып куйганнар. Бабай безнең кызык кеше иде (теләсәгез аның турында күбрәк язармын). Күргән дә: — Мунча үрләтергә алсам ярыймы?"— дип сораган. — Ал, ал гына, безгә яндырып азапланырга кирәкмәс,—дип тагын өстәп биргәннәр. — Рәмзия, теләсәң нишләт, яз, сыз, укы, буя, ашама гына! — Алай ук әйтмәсәләр дә, дога китапларын саклаган кебек беркем дә сакламады. Мунчага ягып бетергәнче минем черновикларга әйләнделәр алар. Рәхәтләндем. Корона кигән, чәчәк тоткан патша кызларын, бер колагы кыскарак берсе озынрак куяннар һәм тетраэдерларны ясадым да ясадым. Соңгысы турында арттырып җибәрдем ахрысы. Әмма сүзләр укырга һәм язырга шуларда өйрәндем. КПСС, партия, политбюро... Укып, ошаганнарын кабатлап, өстеннән йөртеп, кырыйда күчерә идем. Бигрәк тә яңа сүз укыган саен әнине: — Ул сүз, теге сүз нәрсәне аңлата?— дип аптыраткан хәтердә. — Заседание президиума нәрсә ул?— дигәч, бабай әйткән иде: — Әнә кич белән көтү кайтыр алдыннан турда күршеләр җыелып, юк-бар сөйләшеп утыру инде ул,— дигән иде. Аннан үзе урамга чыга башласа: — Бабай, кая барасың? Заседаниегамы?— дип сорыйм. — Калдырып булмый инде, прогул язмасыннар тагын,— дия иде. Мондый иркенлекнең тагын бер файдасы тиде. Кечкенәдән типография сүзләре арасында язып туйгач, мәктәптә китап буяу белән шөгыльләнмәдәм. Буяп туелгандыр, күрәсең. Шуңа да авыз тутырып, "коммунизм мине укырга өйрәтте!"—дия алам. Рәхмәт! #татарчаязам #укы #рамзияюсупова #татартеле #бабай

Кадерлеләрем! Татар кино-спектакльләрен җыеп, сылтамалары белән пост ясарга булдым. Кайсын карадым, үземә ошады. Карап өлгермәгәннәре бар. Сез дә саклап куегыз. Ялларыгыз күңелле узсын! Спектакльләр: 1. https://youtu.be/HLvYRdwlhSQ Камал театрының "Әниләр һәм бәбиләр". Драматургы Туфан Миңнуллин. Роддом палатасында яңа гына бәби тапкан дүрт ана очраша. https://vk.com/wall-216037056_47 монда аның турында язган идем. Спектакль сиксәненче елларда куелса да, һәрвакыт актуаль, минемчә. 2. https://youtu.be/UXfg6Mkqhqo "Әлдермештән Әлмәндәр" Режиссеры Марсель Сәлимҗанов, автор Т.Миңнуллин. Аны карамаган татар бәлки юктыр да, ТНВдан да еш күрсәтә иделәр. Бу списокка кертимме-юкмы икән дип уйлап тордым да, керттем. Кемдер әйтә Аллаһтан көлү ди. Әче бал эчүләре, фәрештәләр, әҗәлне сүрәтләүләре...Әҗәлне "алдап" йөрүләре... Мин ул ягына акцент бирмичә, 91 яшьлек утны-суны кичкән, сугышта улларын югалткан, киң күңелле, җор телле Әлмәндәр карт образына тормышны яратуына, кешеләргә һәрчак яхшылык кылып, позитив булуына сокланам. Безнең үз бабабыз да шундыйрак иде. Билгеле һәр әсәрдә уйланма кушылган. Олы кешегә әзрәк әкият итеп кабул итәргә мөмкин. Бу спектакльне карагач бүгенгеләрдән Җәлил хәзрәт искә төште. 3. https://youtu.be/CEPmTk6rjwY "Зәңгәр шәл" автор Кәрим Тинчурин, режиссер Марсель Сәлимҗанов. 1993 ел. Татар театрының легендасы. 1926 елда язылган пьеса хәзер дә күп сәхнәләрдә уйнала. "Булат, Булат кайткан, бүләк алып кайткан..." 4. https://youtu.be/qdOiXs47BZY "Бармы ришвәттән дәва?.."  Автор Зөлфәт Хәким, режиссер Илгиз Зәйниев. Химия укытучысы Сәйфи коррупциядән дару уйлап тапкан, шуны бөтен дөньяга таратасы килә. Әмма район хуҗалары бу хәбәргә бер дә шатланмый. 5. Тагын бер комедия https://youtu.be/EhwTZbhn8_Q "Искән җилләр көенә" режиссеры Лилия Ахметова, авторы Зөлфәт Хәким. Без аны театрның үзенә барып 2013 елда караган идек. Җиңел, күтәренке рухта, һәрвакыттагыча Камал театры артистлары шәп уйный. Рамай исемле егетне әнисе генә үстергән. Армиягә бармый калырга җае чыкса да, сөйгән кызына үзенең егет икәнен исбатлар өчен ВДВга китә. Аннан ни булганын сөйләмим. 6. https://youtu.be/OxRJbfr8yoE "41нең арбалы хатыннары" Автор Зәки Зәйнуллин, режиссер Фәрид Бикчәнтәев. Сугыш вакытындагы авыр нужалы тормыш тарткан батыр хатын-кыз, аналар турында 7. https://youtu.be/yJ8bNTHpU6A "Үлеп яратты" комедия түгел. Режиссеры Ильгиз Зәйниев, авторы Ркаил Зәйдулла. Беренче мөселман хатын-кыз казый, кызлар мәдрәсәсе ачучы, татар-мөселман белемен таратуга күп көч куйган Мөхлиса Иж-Бубый турында. Батыр татар хатыны тормышының авыр вакытлары. 20 нче гасыр башы. 8. https://youtu.be/4bcw4Vm4a9o "Мулла" авторы Туфан Миңнуллин, режиссеры Фәрид Бикчәнтәев. Карагач төрлечә кабул итәргә мөмкин. Хәзерге заман хәлләре. Авылга яшь мулла кайта. Көче җитәрме нәрсә дә булса үзгәртергә? Соңгы икесе турында https://vk.com/wall157098214_512 монда язган идем. Фильмнар: 9. https://youtu.be/zLryXHH-D1s "Мулла" 2018 ел. Бусы шул ук Туфан Миңнуллин әсәренә нигезләнеп, бераз үзгәртеп төшергәннәр. Режиссеры Әмир Галиәскәров. Спектаклен дә киносын да карап чагыштыра аласыз. Миңа мунча эпизодларын куюлары ошап бетмәде. Урынсыз төсле. 10. https://youtu.be/d7wFd6Lc0dA "Тапшырылмаган хатлар..." Гадел Кутуй әсәренә нигезләнеп төшерелгән, Сценарий Дан Дамаскинныкы, режиссер Рөстәм Рашитов 11. https://youtu.be/UT7TDZwlkGM "Айсылу" Режиссерлары Рөстәм Рәшитов, Султан Сунгатуллин.  Кечкенә чагында авариягә эләгеп, костыль таякларында йөрүче кыз авылда яши. Аның моңлы тавышына сокланмаган кеше юк. Кинәт күршесе продюссер Йосыф кайта... 12. Карарга дигән списокта "Дилемма" https://youtu.be/tH5tRfT5qKc режиссеры Рамиль Тухватуллин. 16 яшьлек типтереп яшәүче бай кызы Индира кинәт үзенең борынгы нәсел җепләре белән очраша. Тормышына башкачарак карый алырмы? Бераз әкият элементлары белән. 13. https://youtu.be/iMNXFV7JU8s "Бибинур". 2014 елгы "Татаркино" чыгарган, рус телендә, татарчасы тәрҗемә белән бара. Мин караганы татарча кебек иде. Әле ансын тапмадым. Фильм төш күрүдән башланып китә. Бибинур апа юратканча, җомга көнгә кадәр аңа бөтен бурычын бире

Бу хәл бер-ике айлап элек булды... Кызым белән балалар бакчасыннан чыктык. Көз быел яңгырлы килде. Тагын болыт салынган. Юл буенча тегендә-монда күлдәвекләр.  Җәйдән соң нигә көз килә, нигә яңгыр ява дип, сөйләшеп кайтып киләбез. — Әгәр минем волшебный палочкам булса, гел җәй ясар идем,— ди Айзилә. — Нәрсә соң ул "волшебный палочка? — дим. — Ул феяларда була. Аны селкисең дә нәрсә телисең, шул үтәлә. Ул "чудо" ясый— ди. — Чудо була бит?— дип сорый кызым. — Андый "палочкалар" әкиятләрдә, мультфильмнарда гына була. Безнең теләкләрне үтәүче, бөтен нәрсәне ясаучы Аллаһ Тәгалә. Әгәр кирәк булса ул "чудо-могҗиза" ясый,— дим. Шундыйрак сорауларга җавап эзләп, суга басмаска тырышып, аяк астына карап барганда кызым туктап: — Әни, кара нинди озыыын суалчан! — дип кычкырып җибәрде. Мин дә туктап җиргә якынрак иелдем. Яхшылабрак карасак күлдәвек янында бу озын боргаланган нәрсә суалчан түгел, күгәргән очлы тимер кисәге булып чыкты. Үзе калын, йөзиллеле кадак кебек. Мондый кадалса машина тәгәрмәчен үтәли тишәр дип, алып кырыйдагы рәшәткә төбенә илтеп ташладык. Шуннан ун-унбиш метр үттекме-юкмы  бер апа туктатты. Каян килеп чыкканын да күрми калдык. Башына, авылча итеп, зәңгәрсу яулыкны өчпочмаклап бөкләп, ияк астына бәйләгән, аксыллы-зәңгәрсу куртка кигән. Ике кулына ике зур сумка аскан. — Туктагыз әле, бу балага алма бирим әле. Алма яратасыңмы, үскәнем? — дип, сумкасын куеп, ике алма чыгара башлады. Көтмәгәндә урам уртасында белмәгән кеше саф татарча сөйләп, күптәнге танышлар шикелле йомшак итеп дәшкәч, рәхәт тә, сәер дә иде. — Синең абый-апаң бармы? Берсен аңа бирерсең,— ди апа. — Бар, апа да, абый да, энем дә, — дигәч тагын ике алма биреп, — Иии, сөбханАллаһ, күбәү икәнсез, бәхетле булыгыз,— дип теләкләр теләде. Без рәхмәтләр әйткәч: — Бакчадан кайтып киләм, исән-сау йөрегез,— дип китеп тә барды. Башка берни дә сорашып, сөйләшеп тә өлгермәдек. Алмаларны кайсы кесәгә сыйдырыйк дип караган арада, борылсам, каядыр китеп тә югалган. Апабызның кая кергәнен дә күрми калдык. — Менә сиңа могҗиза! — дим кызыма. — Әле генә син юлдан очлы тимер табып, кешеләргә зыяны булмасын дип алып ташладың. Шуның өчен Аллаһ Тәгалә сине тәмле алмалар белән сыйлый. Яхшылыгыңны үзеңә кайтарды дим. Кайтып җиткәч ишектән үк: — Беләсезме, бүген чудо булды!—дип өйдәгеләргә дә ашыга-ашыга сөйләде. Әйтерсең, гади алма түгел. Кибетнекенә ошамаган, сусыл, бакча исе килеп торган чын алмаларны бергә бүлеп ашадык. Аллаһ Тәгалә Коръәндә әйтте: "Ул — күкләрнең һәм җирнең Яралтучысы. Бер эшкә карар кылган чакта, Ул: "Бул!" —дип әйтүгә, ул шунда ук бар була."(2:117)

Җәй җылысы... Берара иске телефоным (дөресрәге смартфон дип әйтүдер) "эленеп кала" башлады. Хәтере тулган, ди. Инде әллә ничә кушымтасын да алып аттым. Юк кына бит. Бер-ике көн үтә дә, тагын шул язу чыга. Бар да яткач болай да күп калмаган фото-видеоларын чистартыйм дип, чәшкәмә үләнле чәй ясап, диванга җайлап утырдым.    Менә авылда кичен гаилә белән велосипедта йөрүләр. Бусы урманга баргач мәтрүшкәләр, кып-кызыл җиләк тулы чиләкләр белән төшкәннәребез. Үткән ел яңгырлар вакытында яугач, җиләк тә шәп булган иде, хәзер дә шикәр комы белән катырганны суыткычтан алып тәмләп чәй эчәбез.    Монда кечкенә улымның беренче адымнары, кызларның үргән такыялары, мәче сыйпап төшкәннәре... Әтиләре белән сыерчык оясы ясаганнары да сакланган... Ничек боларны бетерәсең инде? Ә бу папкада җәен отпускага Кара диңгезгә баргач төшелгәннәр. Беренче тапкыр суга керүләре, ракушка җыю, тауга менү, карусельләрдә әйләнү һәм башкалар дисеңме. Диңгез янынна килгәч тә син үзеңне башкача тоясың икән. Юк, бу су коенып тәнең ял итү генә түгел...Бу иркенлектә, кояш җылысы, су шаулавында, диңгезнең тозлы исендә әллә нәрсә бар кебек. Әйтерсең җаның шәһәр квартирында кысылып торган да, хәзер иреккә чыккан. Балаларга кушылып уйныйсың, су чәчрәтеп яр буйлап чабасың...Кызган комда сузылып ятып, йомган күзләр аркылы да кояш нурларын тоясың...Һәм менә яшәү...Аллаһ Тәгалә шундый матур дөньяда яшәргә мөмкинлек биргән, дип тагын бер кат шөкер итәсең...    Җәйге фотолардан җылы бөркелә кебек. Мин шуларны вакыт-вакыт карарга яратам. Ә сез телефонда төшергән бик күп фотоларны вакыт узгач карыйсызмы? Ничек ял итәргә яратасыз?