Кавказ зауэжьым и гуауэр къызылъыса адыгэхэм нэпсу щIагъэкIар зэхэлъэдамэ, дунейр щIигъэнэнт. Иджыр къыздэсым «ИстамбылакIуэ» гъыбзэр хэт зэхихми, зигу къызэфIэмынэ бгъуэтынкъым. Гуауэ мыухыжыр къызыхэщ мы гъыбзэжьыр дунейм адыгэу тетым зэхахащ, гук1и ящ1э. Кавказ зауэжьым и гуауэдэх гъыбзэу нобэ ди1эри аращ. Мы тхыгъэмкIэ фыщызгъэгъуэзэну сыхуейщ а гъыбзэм и хъыбарым.
Ар Бабырэ ейщ, «Бабырэ и гъыбзэкIи» еджэу щытащ нэхъапэм.
Бабырэ си анэмкIэ си анэшхуэм и анэщ. Илъэс 16-м иту ар ишащ Беслъэней Къэрэхъу. Къэрэхъу япэ щхьэгъусэу иIам бынибл иIэу дунейм щехыжым, абы и анэ шыпхъум и пхъур щхьэгъусэу къратыжауэ арат.
Япэрей щхьэгъусэм Къэрэхъу хуиIэт къуитхурэ пхъуитIрэ. ЗэрыжаIэжымкIи, Къэрэхъу и къуэ нэхъыжьыр Бабырэ и ныбжьт. Щ1алэр абы щхьэкIэ и адэм хуэарэзытэкъым, Бабыри фIыуэ илъагъутэкъым. Мыбдеж къислъхьа сурэтым итщ а щIалэр Бабырэ бгъэдэсу. Бабыри иужькIэ бынибл игъуэтыжащ: къуищрэ пхъуиплIрэ.
Бабырэ Бибэрт къуажэм щыщт, Къардэнхэ япхъут (иджы Елбыргъэн къуажэкIэ йоджэ). 1905 гъэм Бабырэ и унагъуэр — и адэ-анэр, и шыпхъуитIымрэ и дэлъху закъуэмрэ хэкум йокIыж. И шыпхъухэмрэ и дэлъхумрэ ямышэ-къамышэт. Бабырэ закъуэт унагъуэ исри, и адэм ари здишэну хуейуэ Абыкъу-Хьэблэжь къокIуэ. Гъэмахуэ мазэт, мэкъуауэгъуэт. Псори мэкъум щыIэт. Апхуэдэуи, лIыжьыр бгым докI, мэкъупIэм и малъхъэр къыщегъуэтри жреIэ, и пхъур хэкум здыришыну зэрыхуейр. И малъхъэм идэкъым: «Сэ си къуэшхэр къэзгъанэу хэкум сикIыжынукъым»,- жреIэ.
Тхьэм ирещIи, ар зэгупсысар и бын пщыкIутIрагъэнт. А лъэхъэнэм Бабырэ бынитху иIэххэт, япэрей и щхьэгъусэм ейуи бынибл иIэт. А къомым гугъу емыхьу Истамбыл гъуэгур зэпачми, Тыркум и къум нэщIыжьым илIыхьыжынт шхын хуэлIэу.
Сэ сыхуэарэзыщ си адэшхуэж Къэрэхъу хэкум зэримыкIыжамкIэ. Тхьэм ахърэтым и фIыпIэр кърит. Гъыбзэм хэтщ мы псалъэхэр:
Уоор, си адэжь пщIантIэм
Шыгур щызэщIащIэр,
Ди деж зэрыбыну
Сэ къыскIэрыщIауэ, уоой,
Истамбылым дашэ мыгъуэри, уоой.
Мы псалъэхэм къаIуатэр аращ – зэрыбыну Бабырэ кIэрыщIауэ, къызэрагъанэм игъэнэщхъейуэ, игъащIэкIэ зэрызэрымылъагъужынур къагурыIуэу хьэдагъэ ящIу зэрызэбгъэдэкIар. Быныр зэрыщыту хэкум икIыжт япхъу закъуэр къагъэнауэ. Бабырэ и дежкIэ ар гуауэ дыдэт, гуIэуи мы гъыбзэр иусат.
Зэман дэкIауэ Беслъэнейхэ я Iыхьлы гуэрхэр Тыркум къикIыу хьэщIапIэ къэкIуауэ Бабырэ и унагъуэм и хъыбар къыхуахьащ. Тыркум зэрынэсу Бабырэ и дэлъху закъуэ Мырзэбэч уз къоуалIэри дунейм йохыж, и шыпхъуитIри тырку пащэхэм яшэ, и анэ-адэр Щамым мэкIуэж. КъэкIуа хьэщIэхэм хъыбар яхуригъэхьыжащ и Iыхьлыхэм: «ПщыхьэщхьэкIэ мазэр къыщIэкIмэ феплъ, мазэмкIэ дызэпсэлъэнщ»,- жиIэри.
Си анэшхуэм куэдрэ жиIэжу зэхэсхащ: «Бабырэ пщыхьэщхьэ хъумэ мазэр къыщIэкIмэ пщIантIэкум къыдэтIысхьэти, тасышхуэм джэш ириукIэпщIу гъыуэ щыст, и гъыбзэр къришу, дэри, сабий къомыр, абы дыкъепщIэкIауэ дыпыхьэу дызэхэст». Бабырэ нэхъыбэу игъейр фIыуэ илъагъу и дэлъху закъуэ Мырзэбэчт. Абы и къэшэным пIалъэ къыIихауэ къуажэм къыдинэри хэкум икIыжат. Гъыбзэм къыхощ а псалъэхэр:
Истамбыл гъуэгужь мыгъуэр
Уоор, уи нашэкъаши,
Уи къэшэну дахэри
Сэ къысхуэбгъэнаи
Уэр, си Мырзэбэч мыгъуэ… — жиIэти, и нэпсхэр къелъэлъэхыу гъыт Бабырэ.
Си анэшхуэм сеупщIащ: «Апхуэдизу яхуэмейуэ щхьэ икIыжат хэкум? — жысIэри. Жэуапу къызитар мыращ: «ЛIыжь угъурсызым Тыркум и мывэхэри дыщэщ жиIэт. Муслъымэн къэралщ жиIэти, и нэр къыхуикIт». Аращ Бабырэ и гъыбзэм и хъыбарыр.
Гъыбзэр си анэшхуэм щыжиIэкIэ мы псалъэхэмкIэ къыщIидзэт:
Кхъухьым и бэракъыр
Жьыбгъэм зэрехьэ,
Iэзэлыхьу лъагэм
Тхьэм дызэхуихьыжкIэ.
Иджырей жыIэкIэм хэтыр «адыгэ бэракъыр жьыбгъэм зэрехьэ» жиIэущ, ауэ а лъэхъэнэм хэтыт зи Iуэхур адыгэ бэракъыр, псоми я щхьэ я лажьэт, зауэжьым къела тIэкIум зыкъащIэж къудейт. КъыкIэлъыкIуэ сатыритIри иджырей «ИстамбылакIуэ» гъыбзэжьым хэтыххэкъым. Совет лъэхъэнэм Аллыхьым и цIэр къыхэбгъэщ хъутэкъым, ядэтэкъым. Ар и щхьэусыгъуэуи мы сатырхэр зэрахъуэкIащ уэрэджыIакIуэхэм.
Сэ къызэрысщыхъумкIэ, «ИстамбылакIуэ» гъыбзэжьыр зытхыжари уэрэджыIэхэм язытари Тобыл Талустэнщ. Бабырэрэ Талустэнрэ зэдэлъху зэшыпхъум я бынт. Бабырэ и анэмрэ Талустэн и адэмрэ зэшзэшыпхъухэт. Тобыл Талустэн псоми ящIэ, ар бзэ щIэныгъэлIт, адыгэбзэкIи абазэбзэкIи япэ дыдэ грамматикэ зэхэзылъхьахэм яхэтащ. Си анэшхуэм игу къигъэкIыжт, Тебэрды кIуауэ къыщыкIуэжкIэ Бабырэ илъагъуну къыдыхьэу зэрыщытар.
Талустэн мы гъыбзэжьыр уэрэдыжьхэр зэхуэзыхьэсыжхэм яритащ, ауэ и цIэр зыщIыпIи къыхигъэщакъым, шынэри. «Тыркум икIыжа Iыхьлы уиIэщ жаIэнщи, иджыри зыгуэр къыспалъхьэнщ», — жиIэу игу къэкIагъэнщ.