1934 елның 28 октябрендә Уфа шәһәрендә татар һәм башкорт әдәбиятларының классигы, Башкортстанның беренче халык язучысы Мәҗит Гафури вафат була. Шәриф Камалның бу уңайдан язылган кайгынамәсе һәм истәлеге «Совет әдәбияты» журналының 1934 елгы 11 нче санында басылып чыга.
Быел Гафуринең вафатына 90 ел тулды. Шул уңайдан Шәриф Камалның "Кайгылы югалту" мәкаләсен игътибарыгызга тәкъдим итәбез.
Аның үзен мин бары 1928 нче елда гына күрдем. Җәй көне Казандагы мәгариф эшчеләре йортында (ул чагында «Татар мәдәният йорты» дип атала иде) Хәсән Гали иптәш мине тәбәнәгрәк буйлы бер кеше белән таныштырды. Ягымлы көләч йөзләре белән туп-туры миңа караган, «панама» эшләпәле бу кеше шагыйрь Мәҗит Гафури иде.
Мәҗит Гафури белән беренче күрешкән чакта мин азрак каушый төштем. Ләкин ул каушау озакка бармады, аның көләч йөзе, ягымлы, самими күз карашлары, әллә кайчаннан бирле таныш булган якын дусларча тәкәллефсез, простой тон белән:
— Я, Шәриф, ни хәлең бар соң? —дип эндәшүләре миңа тиз үк кыюлык бирделәр.
Аның беләң безнең бу юлы озын гына утырышларыбыз булды, гомумән, әдәбият-культура мәсьәләләре турымда сөйләшүдән тыш, ул үзенең башыннан үткәннәрне, Рәмиевләрнең алтың приискаларында эшләвен (бу турыда «Шагыйрьнең алтын приискасында» дигән хикәясе дә бар), казак далаларында «культурник» булып каңгырып йөрүләрен дә кызыклы истәлекләр рәвешендә озын гына итеп сөйләп утырды.
Ул чагында Казанда аның опералаштырылган «Эшче» поэмасы сәхнәгә куелды. Ул шушы уңай белән килгән, рухы күтәренке, күңеле шат иде. Ләкин элек заманнардагы ачлык, мохтаҗлыклар мирасы булган ютәл авыруы ул чагында инде үзен шактый нык сиздерә иде.
1929 нчы елда без, бер төркем татар язучылары, экскурсия сәяхәте вакытында Ялтада Галимҗан Ибраһимовта Мәҗит Гафури белән очраштык. Ул Ялтага дәваланырга барган иде. Икәвесе дә бер үк авыру белән җәфаланган: кунакчыл хуҗабыз һәм шагыйрь Мәҗит Гафури шат, рухлы, көләч йөз белән безне каршы алдылар. Сәгатьләр буена сузылган җанлы гәпләшүләр вакытында алар гомердә дә авырмаган төсле күңелле күренеш сакладылар.
Шуннан соң өч ел чамасы мин аны күрмәдем. 1932 нче ел июнь аенда мин, Магнитогорск гигантын карарга барышлый, Уфада булдым. Шул вакытта миңа Мәҗит Гафури квартирында бик күңелле һәм зур шагыйрь өчен характерлы хәлнең шаһите булырга туры килде: Кулибай, Марат шикелле талантлы яшь шагыйрьләр һәм бүтән башлап язучылар аның квартирына нәкъ үз кешеләр сыйфатында килеп-килеп йөриләр. Мәҗит Гафури зур дәрт белән аларның әсәрләрен тыңлый һәм үзенең язганнарын аларга укый, булдыра алган хәтле аларга ярдәм итәргә тырыша. Ул зур шатлык белән миңа:
— Менә бит, Шәриф, безгә алмашка нинди көчләр үсә! Без болар яшендә марксизм философиясе белән таныш булу түгел, Марксның исемен дә белми идек, һәрхәлдә боларның иҗатлары безнекеннән бик-бик югары булачак, — диде. Аның бу сүзләре тирәм самимилек белән әйтелгәнлекне якты күз карашлары раслап тора иделәр.
Аның авыруы шактый көчәйгән, ләкин яшәү өмете әле йомшамаган, бу вакытта ул тагын Кырымга китәргә хәзерләнә иде.
Быел җәй көне Башкортстанның атаклы язучысы Афзал иптәш Таһировның иҗади юбилее уңае белән миңа тагын Уфага барырга туры килде. Иптәш Таһиров белән күрешеп чак кына сөйләшкәч тә, мин Мәҗит Гафури турында сорадым. Аның йөзенә кинәт кайгы күләгәсе төште.
Мин шул көнне үк аның квартирына бардым. Ул моннан ике ел элек күргәнгә караганда инде бик нык үзгәргән иде. Тире эчендә сөякләре генә диярлек калган, тавышы кысылган, шуңар карамастан, аның яшәү өмете сүнмәгән иде. Ул берничә көннән соң бик матур һавалы җиргә, табигать арасына (Башкортстанның кайсы районында, анысы хәтеремдә калмаган) дәваланырга китәчәген, ә көз көне октябрь айларында Кырымга барырга ниятләп торганлыгын сөйләде.
Ул юбилей тантанасына катнашты, йөзе шат, күзләре ягымлы рәвештә елмая иделәр. Большевик язучының иҗат юбилеена багышлап язган шигыре укылды. Шигырьнең һәрбер сүз, һәрбер җөмләсендә самимилек, җылылык хис ителә иде.
Революциягә хәтле әсәрләрен уку буенча гына аңар күңелемдә хөрмәт саклаганым хәлдә, революция чорында үзен беренче тапкыр күргәч, ихтирамым тагын да көчәйде һәм аны күргән саен арта барды. Чөнки бу чорда инде ул, чын мәгънәсе белән революцион совет шагыйре дәрәҗәсенә күтәрелгән иде.
Шәриф КАМАЛ. 1934