Жыйылыу
Июнь айны 20 –да, малкъар халкъны тукъумла келечилерини «Бирлик» жамауат къуралыуну илму, билим бериу, сабийле бла жаш тёлюню ариу халгъа юйретиу бёлюмюню жыйылыуу ётгенди. Аны, жамауат биригиуню таматасы Сумайланы Ахмат ачып бардыргъанды.
Бёлюмню таматасы Беккиланы Мухтар, болушлукъчусу Апполаны Алим, Геграланы Хаким, андан сора да эксперт къауумла да, тири къатышхандыла жыйылыуну ишине.
Бюгюнлюкде, ана тил бла байламлы сабий садладан башлап билим берген учреждениялагъа дери, таулу сабийлеге бла жаш тёлюге ана тилни юйретип, билимлерин айнытыргъа къуралгъан мадарла, сарнаулукъну чегинде болгъанын энчилегенди, бёлюмню таматасы Беккиланы Мухтар. Методичкаланы да, дерследе хайырланылгъан китаплыны да адам халгъа келтирмесек биз –дегенди Мухтар, ёсюп келген тёлюбюзню миллетлигине, кесилигине, инсанлыгъына да заран келтирликбиз. Къысха заманны ичинде къаллай мадарла керегин тохташтырып, барыбыз да бирге белгиленнген сорууланы аягъы юсюне этерге бочлубуз, дегенди бёлюм таматасы.
Биринчи соруу.
Билим берген мехкемледе хайырланылгъан дерслени китапларын тинтип, алагъа багъа бичерча устазланы, алимлени башха тюрлю усталаны жыйылыуунда оноу чыгъарыргъа белгиленнгенди.
Бу соруу бла байламлы къраллыкъгъа заран келтирген, халкъланы араларында байламлыкъланы седиретген, жалгъан шартланы къурап, терсликле болгъанларын чертгенди Сумайланы Ахмат. Ол багъаны, жамауат бичгенди, школлагъа – деп, бир талай жыл алгъа чыкъгъан, тарых бла географияны китапларында. Ол хыйлалыкъла, не нийет бла къуралгъандыла? Нек жетгенди ол чекге? Къаллай эсе да, бир оноу керекди да, бу терсликле бла байламлы? Керекди!
Мааа, ол себепден, жамауат жыйылып оноу чыгъаргъанды, бу китапланы зарфха уруп чыгъармазча– дегенди Ахмат.
Экспертледен бири, Къонакъланы Люба – ол китапланы чыгъарыргъа бергенледен заран болмай, ол жазылгъанланны, хазырлагъанла бизни алимледе, усталада болурму терслик деген эди.
Ол алай болмагъанын да эштдиргенди, ангылатханды Сумайланы Ахмат.
Малкъар тилден дерслеге китапланы, методика жаны бла кереклени, жангы тюрлюлери бла байламлы оюмла да айтылгъандыла жыйылыуда. Бусагъатда иш къыстау барады китапланы жангыртханда, методичкаланы хазырлагъанда да.
Къууандыргъан шарт да айтылгъанды жыйылыуда. Бир – бир устазла сынаулукълары бла 40, 50 – ли жылланы билим бериуде уруннганла, кеслери мадар этип, методичкала къурап хайырланып турадыла. Жёнгерлерине да берип кёп, жылланы ала бла кечинедиле. Аллай сынаулукълары болгъанла да энчи оюмларын билдиргендиле.
Экинчи соруу.
Малкъар тилни, сабий садлагъа жюрюгенлеге бла билим берген школлада окъугъанлагъа тынгылы юйретиуню мадарлары сюзюлгендиле. Жарсыугъа сабийлени арасында, ёз тили къайсы, миллети да къаллай болгъанын билмегенле табылгъандыла. Бу уллу кемчилик, биринчи юйюрден башланнганын белгилегендиле устазла. Къалай бла?
Ата – аналада, биз ана тилге жюрюмейбиз. Бизни аллай заманыбыз жокъду – деп окъуу учрежденияланы администраторларына тилек бла чыкъгъанла, къагъыт къурагъанла да бардыла.
Охо. Ол бюгюн сабийин ана тилни дерслеринден тыйсын. Сабий да билмей къалсын тау тилни. Алай ёсген сабий, къартлыкъларында аталарына, аналарына къарамай, къралны къартла юйюне (стар домлагъа) атыб а къоймазламы? – деген оюм да барды.
Андан сора, ана тилни айнытыргъа, сабийле бла жаш тёлюню ана тилге юйретирге итиннгенле кёп тюрлю ишле къураргъа келишгендиле.
1. Къолдан келгенча бу ишге ахча – ырысхы салыргъа.
2. Сабийле бла жаш тёлюню бир кюннге, тау элледе юйюрлеге элтип, юй жумушла бла жашаугъа шагъырей этерге. Ол амалны бир ыйыкълыгъын да къураргъа.
3. Назмула айтдырып, жырлатып, хапарла окъутуп эришиуле къураргъа.
4. Поэтле, жазыучула бла тюбешиуле ётдюрюрге.
5. СМИ – де, ана тилден къаллай жыл санлыгъа да, сейирлерине кёре, юлгюлюкле къураргъа. Эм да башха мадарла этерге…
Ючюнчю соруу.
Миллетни белгили, фахмулу инсанларыны кюнлерин байрамлап ётдюрюрге (Мечиланы Кязимни 165 – жыллыгъын, «Эрирей» жырчы къауумну 50 ж – ын…)
Андан сора да жыйылыуда бир талай оюмла айтылгъандыла.
