Ауғанстанды мекендейтін қазақтар ХХ ғасырдың бас кезіндегі Кеңес Одағында ұжымдастыру салдарынан басталған кездегі шаруалардың көтерілісі кезінде ауып кеткен қазақтар ұрпағы. Әрине, қазақтардың Ауғанстан жерін алғаш рет қоныстануын ХІХ ғасырдың 40-50 жылдары Ресей империясының отаршылдығынан қорқып, ауып кетті жорамалда бар. Ауғанстан жерін мекендеген қазақтардың басым бөлімі 70-80 жылдары социалистік жүйе орнаған кезде АҚШ, Пәкстан, Түркия, Иран елдеріне кеткен. Солардың ішінде Ауғанстан король әулетіне келін болып, ханшайым дәрежесін алған Сардарбекқызы Асия ханымда болған. Ауғанстан жерінде қалып қойған қазақтардың басым бөлігі 90 жылдары тарихи Отанына оралған. Бірақ қаржатының жетіспеушілігі мен өзінің қалауы бойынша қалып қойған отбасылар баршылық. Қазіргі кезде шамамен 3000 адам қалған. Ауғанстанды мекендейтін қазақтардың саны 1 млн дегенде нұсқада бар. Ауғанстандағы қазақтардың басым бөлігі Ауғанстандық Түркістан деп аталған солтүстік Балх, Құндыз уәлаяттарында тұрады. Ауғанстандағы қазақтар өзбектер, тәжіктер тығыз қоныстанған аймақтарда өмір сүреді. 2021 жылы Ауғанстанға талибан билігінің қайта орнауы осы жердегі қазақтардың жағдайын қиындатып жіберген секілді. Жалғыз жолаушы ю туб арнасы арқылы елдерді аралайтын блогерлер Санат Ілияс жергілікті қазақтармен тілдесіп, олардың жағдайын өз арнасында көрсеткен болатын. Талибан билігі жергілікті қазақтарға мәдени дамуына кедергі жасап, домбыра тартуы тыйым салып, намаз оқымаса ұратындығы белгілі болды. Бұл Ауғанстандағы инклюзивті үкіметтің әлі жасақталмай жатқандығы белгілі секілді. Домбыра деген - музыкалық аспап дегенде қазақ халқын өзін таниды. Домбыра тек қазақтардың музыкалық аспабы ғана емес ноғай, хазар, қалмақ халықтарының ортақ аспабы.
Блогер Санат Ілиястың түсірілімінен кейін Қазақстандық қазақтарды - Қазақстанға көшіріп әкелу бастамасын көтеріп жатыр. Ауғанстандағы қазақтардың мәселесі осы елдегі қазақ азаматтарының үндеуі арқылы бірнеше ай бұрын белгілі болған болатын. Ол жердегі жергілікті қазақтардың Қазақстан үкіметінен көшіріп алып кетуін өтінген болатын. Қазіргі кезде азамат соғысы әлі тоқтамаған тек орталық билік ауысқан бұл елде сел тасқынының салдары жойылмаған. Әлем елдері Ауғанстандағы жаңа билікті мойындай қоймаған. БҰҰ жаңа Ауғанстан билігінің өкілеттілігі әлі ашылмаған. Аштық қауіпі сезіледі.
Блогердің айтуынша аурудан қырылып кеткен қазақ ауылдарыда бар.
Үңгірлерде тұрады.
Бұл Ауғанстан билігінің жергілікті қазақтардың мәдени дамуына жанашырлық танытпайды деген сөз.
Осы орайды Ауғанстандағы қазақтарды Қазақстанға көшіріп әкелуді көтеріп жатқан азаматтар олардың елдің солтүстігіне қоныстану керек деп жатыр.
Жалпы, Ауғанстандағы қазақтардың мәселесі өткір. Ол блогер Санат Ілияс келмей тұрыпта өткір болған. Оған Ауғанстандағы қазақтың Қазақстанға келуі туралы түсірілген Оралман фильмінің 2017 жылы халықаралық конкурстардың бас жүлдесін иеленуі дәлел.
Ауғанстандағы қазақтардың мәселесіне Халықаралық қауымдастық не Қазақстан мемлекеті назар аудара ма белгісіз.
Олардың діни және соғыс жағдайында фундаменталдық идеологияны көріп қалуыда - біраз адамға күдік келтіретіндігі анық.
Ауғанстанның жаңа билігімен сауда байланысын орнықтырып жатқан Қазақстан мемлекеті сол елдегі қазақтарға мәдени қолдау көрсете ма ол жағы белгісіз? Ауғанстандағы діни биліктің қазақтардың жағдайын жақсартуға назар аудара ма ол жағыда белгісіз? Бірақ блогер Санат Ілиястың түсірілімі Ауғанстандағы жағдайдың біраз ашып берген секілді. Ресми Ауғанстан халықтарының тізімінде айтылмайтын қазақтардың жағдайы қиын. Иә, Ауғанстандағы ұлттық мәселе қазақтардың жағдайынсыз-ақ қиын. Ол жердегі уәлаяттарда басым ұлт саналатын өзбек, тәжік, хазар халықтарыда мәдени жағынан өзін дамыта алмай жүр. Бұл Ауғанстандағы ұлттар мәселесі әлі шешілуден алыс секілді. Басым ұлттар мәселесі шешілмей жатқанда азшылық қазақтардың мәселесі шешіле қоярма екен
Суреттер ғаламтордан алынды