Йога як практикаи қадимаи фалсафӣ ва рӯҳонӣ аст, ки аз шимоли Ҳиндустон омадааст. Ба таври умум эътироф шудааст, ки он панҷ ҳазор сол боз вуҷуд дорад.
Дар асри дуюми пеш аз милод сутраҳои Йога навишта шуда буданд. Сутраҳо афоризмҳое мебошанд, ки дар онҳо файласуфи қадимаи ҳиндӣ Патанҷалӣ ҳашт зинаи асосии йогаро тавсиф кардааст.
Зинаҳои йога
- Зинаи якум — Яма. Эҳтироми атрофи беруна, худдорӣ. Дар ин ҷо принсипҳои муносибат ба ҷаҳони атроф баррасӣ мешаванд: зӯроварӣ - Ахимса, ростқавлӣ - Сатя, даст кашидан аз тасарруфи чизе - Астея, назорат аз болои энергияи ҷинсӣ - Брахмачаря, даст кашидан аз ҷамъоварӣ - Апариграха.
- Зинаи дуюм — Нияма. Риояи талабот. Дар ин ҷо маҷмӯи қоидаҳо оид ба ҷаҳони ботинии инсон оварда шудааст. Масалан, худтанзимкунӣ – Тапас, худшиносӣ – Свадхъяя.
- Зинаи сеюм— Асана. Бо тарҷума аз санскрит маънои "мавқеи бароҳат/позаи қулай"-ро дорад. Азхуд кардани асана яке аз вазифаҳои асосии йога мебошад.
- Зинаи чорум— Пранаяма. Кор бо энергия тавассути нафаскашӣ. Ин зина қисми ҷудонашавандаи амалияи муосир мебошад.
- Зинаи панҷум — Пратъяхара. Ба таъсири беруна таваҷҷӯҳ накардан. Консентратсия ба ҳиссиёт ва эҳсосоти худ. Ин зина пас аз он зинаҳое, ки ба ҳаёти берунии инсон таъкид мекунанд, мегузарад. Аз зинаи панҷум сар карда, диққат ба ҷаҳони ботинии инсон мегузарад. Пратъяхара ин интиқоли таваҷҷӯҳ аз равандҳои беруна ба он чизест, ки дар рӯҳ ва ақли инсон аст.
- Зинаи панҷум — Пратъяхара. Ба таъсири беруна таваҷҷӯҳ накардан. Консентратсия ба ҳиссиёт ва эҳсосоти худ. Ин зина пас аз он зинаҳое, ки ба ҳаёти берунии инсон таъкид мекунанд, мегузарад. Аз зинаи панҷум сар карда, диққат ба ҷаҳони ботинии инсон мегузарад. Пратъяхара ин интиқоли таваҷҷӯҳ аз равандҳои беруна ба он чизест, ки дар рӯҳ ва ақли инсон аст.
- Зинаи ҳафтум — Дхъяна. Мулоҳиза, медитатсия. Фарқи байни марҳилаи ҳафтум ва шашум дар он аст, ки кас дигар огоҳона диққати худро ба объекти мулоҳиза равона намекунад, балки гӯё бо он муттаҳид мешавад, як мешавад.
- Зинаи ҳаштум — Самадхи. Якпорчагии шуур, ё ба таври соддатар, ба даст овардани равшанфикрӣ. Ин ҳадафи олии йога аст. Гумон меравад, ки Самадхи танҳо пас аз аз худ кардани тамоми қадамҳои қаблӣ ба даст меояд.
Фоидаи йога
Йога фаъолияти гуногуни ҷисмонӣ аст. Тадқиқотҳо нишон доданд, ки машқҳои мунтазами фаъол, аз ҷумла баъзе намудҳои йога хатари марги пешакиро 44% кам мекунанд.
Йогаи қуввагӣ (силовая йога) эҳтимолияти маргро аз диабети қанд 39% ва маргро аз бемориҳои дилу рагҳо, аз қабили сактаи дил ё инсулт 60% кам мекунад.
Таҳқиқотҳо инчунин нишон доданд, ки йога ба кам кардани хатари марг аз бемориҳои марбут ба вазни зиёдатӣ мусоидат мекунад.
Йога як роҳи олии эҷоди чандирӣ ва қувват аст. Он на танҳо барои онҳое, ки пойҳои худро болои сари худ партофта метавонанд, балки барои шурӯъкунандагон низ мувофиқ аст. Омӯзиш бо асосҳо оғоз меёбад. Ин на танҳо маҷмӯи машқҳо, балки як амалияест, ки на танҳо бадан, балки ақлро низ беҳтар мекунад.
Манфиатҳои асосии йога:
- Ҳолати сутунмӯҳраро беҳтар мекунад. Сустӣ на танҳо ба дарди сутунмӯҳра оварда мерасонад, балки ба кори узвҳои меъдаю рӯда ва саломатии узвҳои поенӣ низ таъсир мерасонад. Дар давоми машғулиятҳо мушакҳои пушт кор мекунанд ва сутунмӯҳра мустаҳкам карда мешавад.
- Таъсир ба саломатии рӯҳии шахс. Йога ваҳмро коҳиш медиҳад, тарсро аз байн мебарад, ба истироҳат кӯмак мекунад, некӯаҳволии умумиро беҳтар мекунад. Психикаи инсон бо фаъолияти ҷисмонии шахс вобаста аст. Ба ҳолати ҷисмонӣ ба таври муайян таъсир расонида, ҳолати психологӣ ва физиологии шахсро ба таври муайян тағйир додан мумкин аст. Ин далел аз ҷиҳати илмӣ тасдиқ ва исбот шудааст. Тавассути машқҳои йога (асан) ва таҷрибаҳои нафаскашӣ (пранаяма) ҳисси оромӣ ва некбинӣ ба вуҷуд меояд. Фаъолиятҳо гардиши хунро дар тамоми бадан беҳтар мекунанд, системаи асабро тақвият медиҳанд ва қобилияти тоб овардан ба стрессро тақвият медиҳанд.
- Фигураро беҳтар, вазнро кам мекунад. Машқҳои йога таъсири мураккаб доранд: мубодилаи моддаҳоро суръат мебахшанд, ба ҳозима таъсири мусбат мерасонанд, корсети мушакҳоро мустаҳкам мекунанд.
- Кори дил ва рагҳои хунгардро ба танзим меорад. Машқ ва нафаскашӣ ҷараёни хунро беҳтар мекунад, узвҳоро бо оксиген таъмин мекунад, набзро мӯътадил мекунад.
- Чандирӣ меафзояд. Ин барои мушакҳо, бандҳо ва тағоякҳо муфид аст, ки чандиртар ва аз шиддат халос мешаванд. Бисёр одамон фикр мекунанд, ки кас бояд ба йога бо чандирии хуб оғоз кунад. Баръакс, амалия ба рушди он кӯмак мекунад. Дар кадом сатҳе, ки набошад, ба шарофати машғулиятҳо кас пешрафтро мебинад.
- Иммунитетро тақвият мебахшад. Машқҳои йога ба кашишхӯрии мушакҳо мусоидат мекунад, ки ҷараёни лимфаро беҳтар мекунад, ки тавассути он бадан аз партовҳои ҳуҷайраҳо ва токсинҳо халос мешавад.
- Некӯаҳволии умумӣ беҳтар мешавад. Йогаи мунтазам мубодилаи моддаҳо ва гардиши моеъи лимфаро тақвият медиҳад, тавозуни гормоналиро танзим мекунад. Ва ин ба тамоми бадан таъсири фоидабахш мерасонад.
- Қувват/энергия меафзояд. Ин далел одатан барои мардоне, ки бори аввал йогаи “хатха”-ро, ки яке аз навъҳои маъмултарин ва асосии он аст, санҷидаанд, ҳайратовар аст.
- Хавфи баъзе бемориҳо кам мешавад. Йога бо остеоартрит, бемориҳои дил, фишори баланди хун ва паст, диабети қанд, астма, бемории Алтсгеймер ва бисёр дигар бемориҳо кӯмак мекунад.
Таҷрибаомӯзони йога таваҷҷӯҳ, назорати маърифатӣ ва хотираи беҳтар доранд. Касоне, ки бо йога машғуланд, психикаи устувортар ва ба стресс тобовар ва системаи мутавозини асаб доранд; барои онҳо дарк ва коркарди иттилооти ҳассос, танзими рафтори онҳо, интихоби беҳтарин дар заминаи вазъияти додашуда осонтар аст ва онҳо тафаккури чандиртар доранд.
Ғайринишондод
Тавсия дода намешавад, ки машқҳо бе машварати (консултатсияи) духтур оғоз карда шаванд. Ғайр аз он, омӯзгори соҳибихтисос бояд машғулиятҳоро бо назардошти тамоми хусусиятҳои инфиродӣ роҳбарӣ кунад.
Дар байни зиддиятҳои асосӣ радикулит, осеби зону, гипертония ва дигар осеби сутунмӯҳра мебошанд. Кас набояд йога машқ кунад, агар дарди пушт, ҷароҳат ё дард дар паҳлӯҳо, дастҳо ва пойҳо дошта бошад.