Найти тему

Р. Аркрайттың жіп иіру фабрикасын ашуы

ХVII ғасырда Англияда орын алған буржуазиялық революциялық өзгерістер арқылы еңген капиталистік қатынастар Англияны Европаны алдыңғы қатарлы елдердің қатарына қосты. Еркін сауда қатынастары тудыған бәсекелестік еңбек күшін жеңілдетуге бағытталған өнертабыстардың шығуына, оларды ойлап табуға осы буржуазиялық өзгерістер әсер етті. Әсіресе, көп адамның көп күшін қажет еткен салаларда - аз күш жұмсап, мол табыс табуға, жұмысты мейлінше жеңілдетуге бағытталған қадамдар байқалды. Англияда бұл кезде адамдар көп болғанынан ба, жоқ барлық аталмыш мәселеге тап болғанынан ба? Белгісіз, Англияда өнертабыстар бірінен-бірі жасалып, тәжірибеге ене бастады. Ауылшаруашылығында қойлардың көптігінен, олардың жүнін өндеу мәселесі алдыңғы қатарға шыға бастады. Тіпті Ортағасырларда Англияда қойлардың көптігінен, оларға жұмсалған шығынның артуынан "қойлар - адамдарды жеп жатыр" деген мәтел шыққан болатын. Англиядағы өнеркәсіп төңкерісінің бір бағыты осы мәселені шешуге бағытталды десекте болады. Қойдың жүнін иіріп, одан жіп шығару көп күшті қажет етті. Бірақ шығынды деп саналған бұл саладан ағылшын азаматтары бас тарта алмады. Дж. Кей, Р. Аркраит, Дж. Харгривс жасап шығарған өнертабыста осы саланы мейлінше жеңілдетуге бағытталды. Дж. Кей шұғаны өңдеуге арналған "ұшқыр шөлмек" ойлап тапса, Р. Аркрайт адамның қатысуынсыз жіп иіретін мәшине ойлап тапты, ал Дж. Харгривс "Дженни" механикалық жіп иіру мәшинесін ойлап тапты. Осы өнертабыстардың арқасында адамдардың жұмсаған күшін мейлінше азайды. 10-15 адам жасайтын жұмысты мәшине жасайтын болды. Енді осы өндірген өнімді үлкен көлемде тапсырыс алып, сыртқа шығару қажеттілігі туындады. Табыс табуды молайту мақсатында мәшинелерді бір орынға жинақтап, қосымша жұмыс орнын ашу қажеттілігінен фабрикалар пайда болды. Осы фабрикалық өндірістің Англиядағы негізін салушы Р. Аркрайт болды. Ол өздігінен білім алған ағаш өңдеушісі болды. Көптеген өнертабыстарды жасап шығарған. Жаңа замандағы Англиядағы орташа таптың өкілі. Кейін Англиядағы аса бай адамдардың бірі. Р. Аркрайттың жасап шығарған, фабрикалық өндірісі судың өткізілу әрекетіне байланысты болды. Фабрикадағы өндіріс мәшинесінің дөңгелегі судың күшімен қозғалды. Р. Аркрайт Англияны қоршап тұрған теңізді, ішкі суларды есепке алса керек. Яғни, Р. Аркраит өз өнертабысын жергілікті ортаның ерекшелігіне бейімдей білді.