Ұраңхай аймағын мекендеген Тыва халқының тарихы бірнеше мемлекеттермен тығыз байланысты. Соның ішінде Моңғолия, Ресей және Қытайды мемлекеттерін айырықша айтып өтуге болады. Тілі түркі тілдес халықтар тобына жатқанымен Түркі тілдес халықтардан моңғолдық халықтар арқылы бөліп тастағандай Моңғолия мемлекетімен шекаралас орналасқан. Содан болса керек діні мен ұлттық киімі моңғолдарға ұқсас келеді «Довурзак бөрт» ұлттық бас киімі мен "Ильген малгай" өзара ұқсас келеді. Бәлкім байланыс болғанан болар. Екі халықта буддизм дінінің ламайзм бағытын ұстанады. Тіпті 1911 жылға дейін Қытай мемлекетінің құрамындағы Моңғолияның қарамағында болып Танну - Ұранхай аталды. Танну - көк, тауға байланысты, Ұранхай - моңғол тілінде жергілікті халық (тывалықтар).1911-1918 жж. моңғол қолбасшылары осы аймақты жаңадан қайтадан құрылып жатқан Боғдыхандық Моңғолия құрамына кіргізуіне ниеттес болған. "Панмонголизм" идеология аясында моңғол тілдес халықтарын бір мемлекетке біріктіру қозғалысы кезінде Тыва аймағы моңғол халқының ықпал аясының бір бөлшегі ретінде қарастырылды. Бірақ "панмонголистердің "өкінішіне орай тыва қайраткерлерінің Ресей императорына хат жаза отырып, претоктараттықты қабылдады.
Қытайлық Тыва жоғарыда аталғандай Танну-Ұранхай аталып, Моңғолия аясында басқарылып, сыртты басқару палатасына қарады. Көпке дейін Гоминьдандық Қытай, Коммунистік Қытай билігі аталмыш аймақты өзінің тарихи бөлшегі деп қарастырды. Қазіргі таңда Қытай мемлекетінің мирасқорымын деп санаған, бірақ бірқатар мемлекеттер мойындамаған Тайвань аралығының әкімшілік билігі Тыва аймағын Ұранхай деп қабылдап, Ресейдікі екендікі екендігін мойындамайды. Тіпті өзінің бөлшегі санайды. Арасында Құрлықтық Қытай (ҚХР),Моңғолия жатқанына қарамастан.
1911 жылы Қытайда Маньчжур халқының Цин әулетінің монархиялық билігі жойылып, Республика орнағанда - Ұранхай аймағының нояндары амбын-нойон Комбу-Доржу, Чамзы Хамбы-лама, нойон Даа-хошуна Буян-Бадыргы өздерін Моңғолия боғды ханы секілді біз Қытайға емес маньчжурлық Цин әулетіне тәуелді болғанбыз деп Қытай Республикасына бағынудан бас тартқан болатын. Моңғолдар өздерінің көптігіне, қаруланғанына арқа сүйенсе ұранхайлықтар Ресей протектораттығын қабылдады. 1914 жылы Ұранхай аймағы Ресей империясының құрамына қабылданды. Бірақ орыс халқы мен ұранхайлықтардың мәдени байланысуы ұзақ жүрді. Ресейдегі азамат соғысы жылдары Ұранхай аймағы қарсыласу тараптардың соғыс алаңына айналды. Большевиктік күштер өздеріне жарнама жасағысы келді ма жоқ шын ниеті болды ма? Белгісіз. Ұранхай аймағында тұратын тывалықтарды өз жағына тарту мақсатында аймақты өз бақылауындағы "Тәуелсіз" Халықтық Республика жасағысы келді. Жаңа бір шығыстық езілген халыққа еркіндік әкелгендей тывалықтардың большевиктік билікпен байланысы нығая түсті. Кім білсін бұның уақытша екендігін. Ұранхай атауы - қытай мен моңғолдан ада болу үшін тыва атауына ауысты.Тіпті 1921 жылы Танну-Тыва халықтық Республикасы жарияланды. Бұл Республиканың басшылығы КСРО-да қандай саяси науқан жүргізілсе соны қайталауға тырысты. Ұжымдастыру, тәркілеу, репрессия дейсін ба барлығы КСРО-да болғандай айна қатесіз, көшірілді. Ең ақыры 1944 жылы халықтың пікірін сұрамастан Танну-Тыва Халықтық Республикасының заң шығару органы Халықтық Хұралдың төменгі палатасы КСРО-ға қосылатындығын жариялап жіберді. Репрессия арқылы басшылығы жиі ауысқан Республиканың басшылығында қарсылық білдіретін адам қалмады. 23 жылда Кеңестік билік халықты өз жағына шығарып алды. Бұлда Кеңестік биліктің бір халықты өз жағына шығаруға бағытталған көп сатылы әрекеті болар
Бір қызығы Танну-Тыва Халық Республикасы көршілес Моңғолия Халық Республикасымен шиеленіскен жағдайда болды. Бұған бәлкім Моңғолияда түркі тілдес ұранхайлықтардың тұратындығында болар. Моңғолиялық Ұранхайлықтар осы елдің Хубсугуль әкімшілік аймағында қоныстанған
Сурет ғаламтордан алынды