Армяндар мен әзербайжандар арасындағы бұл соғыстың тарихы сонау 1918 жылдардағы Бірінші Армян және Азербайжан Республикаларының жерді бөлісе алмауынан басталады.
Бұл жерлер ғасырлар бойы қолдан қолға өтіп, екі халықты қоныстанған жері болды. Өңірде мұсылмандар(Осман империясы, Персия империясы, Карабах хандығы, Әзірбайжан Республикасы) билігі кезінде Карабахты әзірбайжандар мекендесе Ежелгі кезеңде армяндар мекендедік дейді. Жалпы бұл айтыс ғаламтор бетінде әлі тоқтамай тұр. Екі тарап бір-біріне ақпараттық майдан ашып, мекендеу құқықтарын жоққа шығаруға тырысуда.
Енді тікелей Карабах соғысына келсек. Бірінші Карбах соғысы 1988 жылы Карабахтағы армяндардың Әзірбайжан Кеңестік Социалистік Республика құрамынан шығу әрекетінен басталған болатын. Жанжалды басу үшін сол кезде Кеңес Одағы бұл аймаққа бітімгершілік күштерін еңгізген болатын. Бұл соғыс кезінде мыңдаған әзірбайжандар өзінің мекендеген тастап кетуге мәжбүр болды. Армения мен Әзірбайжан Республикасы Тәуелсіздігін жариялаған кезде соғыс қайта жалғасты. Соғыс армяндар жағына шешілді. Таулы Карабах немесе Арцах Республикасы құрылды. Бұл мемлекетті бірде-бір БҰҰ құрамына кіретін мемлекеттер мойындамады. Тіпті дипломатиялық байланыс орнатқан Арменияда мойындамады. Әзірбайжандар өз елінің аумақтық тұтастығын мойындау туралы үлкен жұмыстар жүргізді. Осының арқасында әлем елдері Карабах мәселесін Әзірбайжанның ішкі ісі деп қабылдады. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары Әзірбайжанда биліктің жиі ауысуынан Карабах соғысын аяқтауға шамасы болмады. Жағдай Гейдар Алиевтің келуімен өзгерді. Карабах мәселесін уақытша "мұздатып қойған" әзірбайжан билігі экономикалық мәселелермен айналысып, біраз күш жинап алды.
Екінші Карабах соғысы Кіші Алиевтің билікке келуімен күн тәртібіне қайта оралды. 2008-2020 жылдар аралығында Әзірбайжан Республикасы сепаратистік Карабах Республикасының бақылаған аумағында атыстар жиі болып тұрды. Екі тарап бір-бірін айыптаумен болды. Атыстың қай тараптың бірінші бастағаны белгісіз. 2020 жылдың 27 қыркүйекте Әзірбайжан Республикасы өңірде соғыс жағдайын еңгізіп, Карабахпен шектесетін елді-мекендерге коменданттық сағат еңгізді. Соғыс 44 күнге созылып, Әзірбайжан тарапының жеңісімен аяқталды. Әзірбайжан тарапы Таулы Карабах Республикасын мойындамағандықтан шиеленіске тікелей қатысы бар(еріктілер жіберіп, әскери қолдау көрсетіп, ақпараттық майданда қолдау көрсеткен) Армения тарапымен жүргізді. Келіссөздердің нәтижесінде армяндар бақылаған Кельбеджар, Агдам, Лачин аудандары Әзербайжан Республикасының құқықтық бақылауына өтті. Бірақ сепаратистік Таулы Карабах (Арцах) Республикасы толық талқандалған жоқ.
Жалпы бұл соғыс қандай жаңалықтар еңгізді десек
1. Ұшқышсыз басқарылатын әскери құралдардың (беспилотник)қолданысқа көшуі. Бұған дейін тек алпауыт елдер ғана қолданылатын (АҚШ, Ресей) ұшқышсыз аппараттар Үшінші елдер не дамушы елдердің әскери әлеуметін толықтыра бастады. Кейін украиндықтарда қолдана бастады
2. Шағын жасақтардың соғысы. Әзірбайжан тарапы диверсиялық барлаушы шағын жасақтарды жиі қолдана бастады. Кейін бұл әдісті украиндықтарда қолдана бастады
3. Түркиялық Байрактар ұшқышсыз аппаратының өзге елдерде кең қолданысқа көшуі. Бұған дейін Түркиялықтар бұл аппаратты Ирактағы күрд жасақшыларына, Күрд жұмысшы партиясының қарулы жасағына, Сирия үкімет әскеріне, Ливия Хафтар күштеріне қолданса - енді байрактар аппараты Әзірбайжан, Украина, тіпті Қырғызстан тарапыда сатып алып қолдануда
4. Соғыстың шағын таулы жерде жүріп, тез аяқталуы
Әрине, Әзірбайжан Республикасы Карабах аймағына толық бақылау орнатқан жоқ. Ресей-Армения-Әзірбайжан мемлекеттерінің үш жақты келісімімен аумаққа Ресей мемлекетінің бітімгершілік күштері енді. Бірақ атыс Карабах-Әзірбайжан, Армения-Әзірбайжан шектесетін аймақтарында сирек болса көрініс беріп қалады. Келіссөздер басталғанымен ұзаққа созылатын сияқты. Келіссөздер нәтижесіне көңіл толмайтын реваншистік күштер соғысты қайта бастап кетуі мүмкін