Язучы, фаҗигале язмыш иясе Мин Шабайның (Мин Гариф улы Шабаев) тууына быел 110 ел тулды. Татар әдибе турында кайбер фактларны тупладык.
1. Мин Гариф улы Шабаев 1913 елның 28 апрелендә хәзерге Башкортстанның Кушнаренко районы Каратәкә авылында туган. Әтисе вафатыннан соң, алты яшендә ул үз көнен үзе күрергә мәҗбүр була.
2. Унҗиде яшендә сукбай булып йөргән егетне хезмәт колониясенә урнаштыралар. Монда ул белем һәм тәрбия ала, әдәбият белән таныша.
3. Сугышка кадәр Мин Шабай Казан дәүләт педагогика институтында укый, аннары газета редакцияләрендә һәм Татарстан радиокомитетында эшли.
Әдәбият галиме Ибраһим Нуруллин яшь Мин Шабай турында болай ди:
«Яшь язучының беренче әсәрләрендә үк аның иҗатында соңрак үсеп, камилләшеп җиткән матур сыйфатларның яралгысын күрергә мөмкин. Дөньяга, кешеләргә, табигатькә соклану, тормышны гүзәл, кешеләрне бәхетле итеп күрергә теләү, әнә шуннан чыга торган үзенчәлекле аһәң һәм романтик күтәренкелек, — менә ул сыйфатлар».
4. 1931 елдан ук хикәяләре газеталарда басыла башлый. Матбугатта бер-бер артлы хикәяләре, документаль очерклары чыга, колхоз-совхоз театрларында пьесалары куела. 1941 елны Казанда лирик хикәяләре тупланган «Уйналмаган скрипка» исемле беренче китабы дөнья күрә.
5. 1942 елның 21 ноябрендә Мин Шабай милләтчелектә гаепләнеп кулга алына. 1944 елда суд утырышы аны җиде елга ирегеннән мәхрүм итеп хөкем итә һәм язучы Колымага шахтада эшләргә җибәрелә. 1950 елда исә иреккә чыккач та сөргендә Колымада яшәү турында суд карары чыгарыла. 1958 елда гына реабилитацияләнә.
Колымада ул Варлам Шаламов белән бергә утыра. Бу хакта Шаламовның китапларында да языла.
6. Казанга 1955 елда гына кайта. 1959–1964 еллар арасында язучының «Бездә ел буе яз» исемле очерклар китабы, «Тормыш баскычлары», «Тормыш чакыра» исемле хикәя җыентыклары һәм «Уяну» (беренче кисәк) исемле романы басылып чыга.
7. 1963 елның 5 сентябрь иртәсендә Казанда Ленин бакчасында йөрәк өянәгеннән вафат була. Аның язылып бетмәгән әсәрләре кала.
Ибраһим Нуруллин 1963 елда болай дип яза:
«Әнә шундый кеше инде безнең Мин Шабай. Табигатьнең нечкә серләренә, тормыш, яшәешнең көр яңгырашына, кешенең күңел хәзинәсендәге гүзәллеккә күзен зур ачып, сокланып һәм гаҗәпләнеп карый: ник бу чаклы матур син, дөнья! Кем сине шулай яраткан?»
Варлам Шаламов, «Колымские рассказы». «Курсы»
… За первым столом на первом месте от прохода сидел Мин Гарипович Шабаев – татарский писатель Мин Шабай, осужденный по статье «аса», жертва тридцать седьмого года.
Русским языком Шабаев владел хорошо, записывал лекции по-русски, хотя, как я выяснил через много лет, писал он прозу на татарском языке. В лагере многие скрывают свое прошлое. Это объяснимо и логично не только для бывших следователей и прокуроров. Писатель, как интеллигент, как человек умственного труда, «очкарик», в местах заключения всегда вызывает ненависть и у товарищей, и у начальства. Шабаев понял это давно, выдавая себя за торгового работника, и в разговоры о литературе не вмешивался- так было лучше всего, спокойней всего, по его мнению. Он всем улыбался и вечно что-то жевал. Одним из первых курсантов он начал приобретать отечный вид, опухать, – приисковые годы не прошли даром для Мина Гариповича. От курсов он был в полном восхищении.
– Понимаешь, мне сорок лет. и я впервые узнал, что печень-то у человека одна. Я думал – две, всего ведь по два.
Наличие у человека селезенки приводило Мина Гариповича в полный восторг.
После освобождения Мин Гарипович не стал работать фельдшером, а вернулся на милую его сердцу снабженческую работу. Стать агентом снабжения – перспектива еще более ослепляющая, чем медицинская карьера.
