Æнтæф бонты дохтыртæ амонынц дон фылдæр нуазын. Фæлæ йæ куыд хъæуы нуазын? Куыд рабæрæг, афтæмæй уый хуымæтæг хъуыддаг нæу.
Ахуыргæндты ныхасмæ гæсгæ, æнтæф рæстæджытæ куы ралæууы, уæд организмæн дон нал фæфаг кæны, æмæ уыцы хъуыддаг æнæниздзинадæн хæссы стыр зиан, уымæн æмæ организм 70 процентæй у донæй арæзт. Уæлдай тæссагдæр у, адæймаг йæхæдæг кæй нæ фембары, йæ организм донхъуаг æййафы, уый. Уæдæ бирæтæ, дойны сын у, уый стæм хатт йеддæмæ æмбаргæ дæр нæ бакæнынц, æмæ уый у ноджы тæссагдæр.
Дохтыртæ куыд зæгъынц, афтæмæй, организмы цы биохимион процесстæ цæуы, уыдон домынц бирæ дон, уымæ гæсгæ йæ хъæуы нуазын бирæгæйттæй. Дон кæй нæ фæфаг кæны, уый аххосæй тъæнгтæ хорз нал фæкусынц, сæры рыст сарæх вæййы, буары цъар хус æмæ дæрзæг кæнын райдайы, адæймаг иудадзыгдæр йæхи фенкъары лæмæгъ. Уавæр уый онг цæмæй ма æрцæуа, уый тыххæй уæ зæрдыл бадарут: дон нуазын хъæуы, дойны мын у, зæгъгæ, адæймаг уый куы бамбары, æрмæст уæд нæ, фæлæ йæм æппындæр куы нæ цæуа дон нуазын, уæддæр. Уымæй уæлдай, зæрдылдаринаг сты дон нуазыны æртæ ахсджиаг уагæвæрды.
Фыццаг. Суткæйы дæргъы дон нуазын хъæуы афтæ: уазал рæстæджыты 1-1,5 л, æнтæф бонты та — 2-2,5 л. Доны ацы бæрц хъæуы æмхуызон дихтæ ныккæнын æмæ йæ афтæмæй нуазын боны дæргъы, æрмæст изæрæй æмæ æхсæвы — нал.
Дыккаг. Сатæг ран уæвгæйæ, нуазын хъæуы сатæг дон, тæвд ран та — хъæрмуст дон. Уазал, уæлдайдæр та ихджын дон ахсæны, зæрдæйы куыст халгæ кæны, хъуыртæ фæриссын кæны.
Æртыккаг. Дон нуазын хъæуы хæрды фæстæ нæ, фæлæ уый размæ. Афтæмæй дойны тынгдæр сæтты, стæй адæймаг кæны мæллæгдæр, ахсæны куыст дæр вæййы нывыл.
Адæймаг дойны тынгдæр кæны:
адджын дæттæй — бирæ сæкæр сæ кæй ис, уымæ гæсгæ;
карз нозтæй — уый организмæй дон æддæмæ тынгдæр цæуын кæны;
къофийæ — уый дæр организмæй дон æддæмæ цæуын кæны, донимæ та рацæуынц хъæугæ буаргъæдтæ дæр.
Æппæтæй хуыздæр дойны сæттынц:
уæхæдæг хæдзары кæй сцæттæ кæнат, ахæм донгъæд — доны иу литрыл ныккæнын хъæуы иу лимоны лæмарæн, ныппарын дзы дыууæ уидыджы дзаг битъына æмæ иу стыр уидыджы дзаг мыд. Иумæ сæ схæццæ кæнут, афтæмæй дон иуцасдæр рæстæг бауадзут, стæй йæ нуазут;
морс — гагадыргъты, зæгъæм, хъæлæрдзыйы, мæнæргъы кæнæ туацъынæмыджы иу агуывзæйыл ныккæнут иу литр дон æмæ йæ афтæмæй цыппар сахаты бауадзут. Кæй фæнда, уымæн йæ бон у морсыл мыды иу уидыг афтауын;
кæрдæджыты цай — райсут битъына кæнæ æндæр хæрздæф кæрдæджыты (душицæ, мелиссæ) фæйнæ иу уидыджы дзæгтæ æмæ сыл ныккæнут 300 г фыцгæ дон. Цай иу 15-20 минуты бауадзут, цæмæй алæууа, стæй йæ мыдимæ цымут.
Æмбæлгæ бæрцытæй нуазын æмбæлы:
минералон дон — æнтæф бонты организм цы хъæугæ микроэлементтæ сафы, уыдон
баххæст кæны;
цъæх цай — ис дзы минералон æмæ æндæр хъæугæ буаргъæдтæ;
къуымæл — ис дзы æвзалыйы туагад æмæ аминотуагад, уыдоны фæрцы дойны хорз сæтты, адæймаджы кæны уæнгрогдæр, фæлæ, къуымæлы бирæ калоритæ кæй ис, уымæ гæсгæ дзы нуазын хъæуы чысыл бæрцытæй.
Медицинон профилактикæйы республикон центр