Менинг 10 ёшли қизимни мактаб майдончасида уриб, юзини кўкартиришибди. У йиғлаб менга қўнғироқ қилиб, айбдорни уришиб қўйишимни талаб қилди. Болалигимда оналаримиз ва бувиларимиз бизга ёрдамга шошилишмаган. Биз жанжаллашардик, буринларимизни синдирардик, сўнгра катталарсиз яна ярашардик. Балки болалар ўртасидаги жанжалларга аралашмаган тўғридир?
Жамиятга тўғри мослашишга ҳалақит қилманг
Ҳар қандай низолар – бола ҳаётининг ажралмас қисмидир. Болалар доим жанжаллашади, бир-бирига қор отади, масхара қилади.
Психологларнинг фикрича, агар бундай ҳолатлар камдан-кам юз берса, яъни зўравонлик айнан сизнинг болангизга қаратилмаган бўлса ва ҳар куни қайтарилавермаса, уларга аралашиш керак эмас. Бу вазиятда болаларга мустақил равишда низони ҳал қилиш имконини бериш керак. Охир-оқибат, бу болаларини деярли гўдаклик чоғидан тўгараклар ёки болалар боғчасига беришга ота-оналарни ундайдиган ижтимоийлашиш кўникмасидир.
“Ижтимоийлашув, бу – фақатгина икки ёшли гўдакларнинг чапак-чапак ўйнаши эмас, балки турли низолар, оғринишларни енгиб ўтиш ва ўзини ҳимоя қила олиш қобилияти”.
Айтганча, энг кескин жанглар одатда мустақил равишда вазиятни ўнглашга интилган болалар ўртасида эмас, балки ишга ота-оналар аралашганда кузатилади.
Ташланманг ва эътиборсиз қолдирманг
Агар болалар арғимчоқ талашаётган бўлсалар, ота-оналарнинг аралашмагани маъқул. Ким учиши ва ким чекишинишини ўзлари ҳал қилишсин. Ишонтириб айтаманки, аксарият ҳолларда ҳаммаси тинчлик билан якун топади. Бироқ иккала томондан ўз боласини ҳимоялаш мақсадидаги оналар яқинлашиши билан улар ўз зўравонлиги маъқулланганини ҳис қилишади ва албатта кимдир итаради, бошқаси эса пешонага уради.
Кўпинча ота-оналарда фарзандларини ҳимоя қилиш ҳиссиёти устун бўлади. Аммо бола онасини ёрдамга чақириш орқали онгли равишда низони бошқариши мумкин, ахир у шикоят қиляпти, демак айбдор эмас. Айбдорни эса дарҳол жазолаш керак. Аслида вазият мутлақо бошқача бўлиши ҳам мумкин.
Она қилиши мумкин бўлган энг ёмон нарса – боланинг сўровини эътиборсиз қолдиришдир: “Жанжалларингга мени аралаштирма”. У чақиряптими – ёнига бориш ва масалани ҳал қилиш керак.
Катта ёшдаги одам ўзининг ва боласининг ҳиссиётларига берилиб, дарҳол “айбдорни” уриша бошлаши янада ёмон вазиятни келтириб чиқариши мумкин.
Катта болаларнинг жанжалларига аралашманг
Болалар доим бизнинг аксимиздир. Агар сиз низоларни тушунмасдан бақириш орқали ҳал қилсангиз, бола ҳам ҳудди шундай йўл тутади. Сизнинг вазифангиз – бундай вазиятлардан тўғри чиқишдир. Шу боис кимнидир уришишдан аввал иккала томонни тинглаш зарур. Сўнгра ким ҳақ, ким ноҳақлигини катталардек оқилона аниқлаш, ҳамда кечирим сўрашни ва дастурнинг мажбурий қисми сифатида ярашишни таклиф қилиш керак.
Бугунги болаларнинг аксарияти жимжилоқларни туташтириб ярашиш ҳақидаги универсал усулни ҳаттоки билмайдилар. Бу эски одат бугун ҳам қўл келади.
Баъзан ота-оналар ҳакамлик вазифасини катта ака ёки опанинг зиммасига юклайдилар – гўёки у бола позициясидан айбдор билан гаплашади ва бу яхши иш беради. Психологнинг фикрича, натижа мутлақо тескари ҳам бўлиши мумкин. Боланинг ёши катта бўлишига қарамай, унга донолик ва сабрлилик етишмаслиги, шунингдек унинг тўғри нарсалар ҳақидаги тасаввури сизникидан анча фарқ қилиши мумкин.
Директорга мурожаат қилишга қўрқманг
Таъқиб қилиш ҳар доим бўлган, аммо бугун таъқиб (буллинг) муаммоси эпидемияга айланди. Агар мактабда болангиздан мунтазам равишда ниманидир олиб қўйишса, синдиришса, доим камситишса ва ҳаттоки уришса, буларнинг бари дарҳол вазиятга аралашиш учун асосдир.
Кўпинча ота-оналар бундай муаммолар ҳақида кеч хабар топишади. Таъқиб қурбонлари чақимчи ёрлиғидан қўрқишади, шу боис вазият жуда чуқурлашмагунича ўз муаммолари ҳақида гапиришмайди. Бироқ чақимчилик ва ёрдам сўраш орасида фарқ бор. Бола ёрдам сўраш уят эмаслигини, ота-онаси доим уни қўллашини билиши керак.
Аввал боланинг низосини аниқлаштириш керак. Сўнгра – айбдорнинг ўқитувчиси ва ота-онаси билан гаплашишга уриниб кўриш зарур.
Кўпинча бундай вазиятларда ўқитувчилар бетараф бўлиб қолади, аммо айнан шу ҳолатда педагог аралашиши шарт. У нима бўлаётганини аниқлаши, барча тушунтиришларни тинглаши, ҳатти-ҳаракатларни баҳолаши керак. Ўқитувчилар доим ҳам бу билан шуғулланишни истамайдилар, шунинг учун “болалар ўзи келишиб олишади”, “улар энди катта болалар”, “ўзини тобласин”, “ўзини ҳимоя қилишни ўргансин” қабилидаги гаплар айтилади.
Бундай қийинчиликлар “тобламайди”, балки болани синдиради, дейди психологлар. Ҳаттоки катта одам учун ҳам уни ёқтирмаган ҳамкасбларига қарши туриш осон эмас.
Агар вазият ўзгармаса, ўқув муассасасининг директорига мурожаат қилишга қўрқманг, дея маслаҳат беради психолог. Оғир вазиятда ҳаттоки вояга етмаганларнинг иши бўйича инспекторни ҳам жалб қилиш мумкин. Бугунги кунда, бу – ўсмирларга таъсир қила оладиган камдан-кам воситалардан бири.