Муаллиф: Нуриддин ИСМОИЛОВ
(Ўн учинчи қисм)
Таваккал қилиб таксига ўтирдим-да, бандаргоҳга бордим. Ҳамма ёқни айланиб чиқдим. Рена йўқ. Аэропорт, вокзални у билмайди. Ўйлаб қарасам, бандаргоҳни топиб келиши ҳам даргумон. Шу пайтгача ижара уйдан чиққани йўқ... Таксичига айтса, олиб келиб ташлаши мумкин-у, аммо орол қайси томондалигини билмайди-ку... Бошим қотиб, бандаргоҳдан чиқиб, машиналар зувиллаб ўтаётган кўча бўйида туриб қолдим. Бир маҳал ёнгинамга қоп-қора “Жип” илкис тормоз бериб тўхтади ва эшиги очилиб, пўрим кийинган бир йигит сакраб тушди-да, менга юзланиб:
— Бу ерда нима қилиб юрибсан?! — деди баланд овозда. — Сени қидирмаган жойимиз қолмади.
Уни танидим. Живакунинг тансоқчиларидан. Камгап йигит. Ҳалигача оғиз очиб гапирганини бирор марта эшитмаганман. Ваҳоланки, ҳар куни қаср ёнида кўрардим. Салом берсам, фақат бошини ирғаб қўярди. Бошқалар билан ҳам гаплашаётганига кўзим тушмаган.
— Тинчликми? — сўрадим ундан.
— Машинага чиқ, борганда биласан.
Машинага ўтиришни ҳам, ўтирмасликни ҳам билмай иккиланиб туриб қолдим. Ахир мен Ренани топишим керак. Лекин буни унга айтолмайман. Бундан пайтда Живаку билан неча пуллик ишим бор? Чақирмаса, ундан нарига ўтиб кетмайдими? Аслида нима қиламан шулар билан ўралашиб? Уйга етгулик пулим бўлса, аэропортдагиларнинг кўзини шамғалат қилиш қўлимдан келса, жўнаб кетавермайманми?.. Бунинг учун Ренани топишим керак, ернинг тагидан бўлса ҳам топмасам бўлмайди. Ҳар қалай, ҳозирча Живаку билан алоқани узмай турганим маъқул.
— Нимага турибсан, бўл тез! — деди йигит тоқатсизланиб.
— Сигаретинг борми? — сўрадим йигитга бепарво одамдай боқарканман.
— Чекмасдинг-ку, — ҳайрон бўлди у.
— Чекким келиб қолди.
— Машинада.
Тутунни ичимга тортгандим, йўтал тутиб қолди. Машинани елдай учириб кетаётган йигит кулди:
— Оғайни, уддалаган чекади.
У минг бор ҳақ эди. Ҳар бир ишнинг устаси бор. Бировнинг касби-корига зинҳор бурнингни тиқма, кесиб олишади...
Қасрга киришим билан кўзойнакка дуч келдим. Вақт алламаҳал бўлган. Шу боис, унинг бу ердалигидан ажабландим ва айни пайтда сергакландим ҳам.
— Хайрли тун, — дея ўшшайиб ўзбекча гапирди у.
— Тушунмадим, — дедим мен таиланд тилида, — илтимос, ўзингизнинг лаҳжангизда гапирмасангиз.
— Шунақами? — айёрона боқди у.
— Таиландчани яхши билсангиз керак. Ҳар қалай, бошқалар билан гаплашаяпсиз-ку.
— Биласизми, мен ҳатто биринчи марта қачон иштонимни ҳўллаб қўйганимни ҳам яхши эслайман. Ўшанда икки кунлик чақалоқ эдим.
— Хотирангизга балли. Лекин мен ҳақиқатан сиз гапираётган тилни тушунмайман. Ҳайронман, нега менга умримда эшитмаган...
— Наҳотки? Мен бундай деб ўйламайман. Яхшиси, юринг, сизга бир нарсани кўрсатаман. Эҳтимол, ўшандан кейин бир-биримизни тушунармиз.
— Узр, Живаку жаноблари қидираётган эканлар. Шунга...
— Унинг хабари бор, — деб у гапимни бўлди.
— Начора, у хабардор экан, қани, бошланг.
Биз залнинг ўртасидан кесиб ўтиб, чап томондаги оппоқ эшикдан ичкарига кирдик. Унча катта бўлмаган шинамгина хона. Тўрда экрани катта телевизор, ўртада айлана стол, юмшоқ курсилар, хонага мос қандил. Хуллас, маза қилиб дам оладиган жой.
Кўзойнак телевизор тагидаги видеомагнитофонга кассета қўйди ва мени курсига ўтиришга таклиф қилди.
Унинг қилаётган ишига ҳайрон бўлиб, кўрсатилган жойга ўтирдим.
Телевизор экрани ёришди ва ўша мен биладиган, одамларнинг ички аъзолари чавақланадиган “цех” кўринди. Ертўла йўлаги. Кўзойнак пилдираб кетаяпти. Ортидан довдираб, атрофига олазарак боққанча ёшгина йигит бораяпти. Улар махсус хонага киришди. Кўзойнак йигитчага кутиб туришни айтди ва ўзи ичкарига кириб кетди... Этим увишди. Вужудимда титроқ турди. Тишларимни бир-бирига босиб, зўрға чидаб ўтирибман. Чунки ўша соддагина, ҳеч нарсадан хабари йўқ ёшгина йигит мен эдим.
— Хўш, — деди кўзойнак менга ўгирилиб, телевизор экранида кўринган йигитча қочиб кетишга улгурганидан сўнг, — бирор нимани эслагандай бўлдингизми?
— Афсуски, ҳеч вақога тушунмадим.
— Ҳимм! — деб у курсига суянди ва ойнагини олиб, толиққан кўзларини уқалади.
— Менимча, сиз бугун ухламаганга ўхшайсиз, — дедим унга кулиб қарарканман.
— Сиз ҳақсиз. Одатим шунақа. Ўша сиз телевизорда кўрган йигит қочиб кетганидан сўнг бир ҳафта ўзимга келолмаганман. Умримда бир мартагина хатога йўл қўйгандим ўшанда. Энди уни тузатиш вақти келганга ўхшайди.
Мен унинг нимани назарда тутаётганини яхши англаб турардим. Бу “шайтоннинг қариндоши” Живакуга мен ҳақимда бор гапни айтгани ҳам кундай равшан. Шунинг учун ҳам Живаку мени қидиртирган... Бундан чиқди, ҳукм ўқилган. Олий ҳукм — ўлим жазоси. Йўқса, кўзойнак хатосини тузатиши ҳақида гапирмаган бўларди. Демак, ишни биринчи бўлиб мен бошлашим керак. Кутилмаганда, туйқусдан.
— Афсуски, — дедим кўзойнакка тикилиб ўзбек тилида, — хатони тузатаман, деб яна битта хатога йўл қўйдингиз. Яъни ниятингизни айтганингизни ўзингиз ҳам пайқамай қолдингиз, чамамда. Рубеннинг гапига қулоқ солиш керак эди. Чунки одам чарчаганида ҳушёрликни йўқотиб қўяди.
Ёмон жаҳлланган эканман, кўзойнакнинг жағидан ушлаб чап елкаси томонга бўйнини шундай қаттиқ қайирдимки, бечора овоз чиқаришга ҳам улгурмади. Фақат бўйин суякларининг қисирлагани эшитилди, холос. Шу билан неча йиллардан бери одам ўлдиришни ўзига касб қилиб олганлардан биттаси даф бўлди.
Адашмабман, ҳаракатни вақтида бошлаган эканман. Ишни битириб ўрнимдан туришим билан эшик очилиб, бир тўда барзанги йигитлар югурганча кириб кела бошлашди. Ҳаммасининг ичкарига кириб олишини кутиш аҳмоқлик бўларди. Шу боис, ҳужумни бошлаб юбордим. Учтасини ерга ағдаришда муаммо туғилмади. Шунақанги тез ҳаракат қилдимки, баъзан муштимни қайтариб олишимга улгурмасимдан оёғим бошқа бирининг биқинига, юзига тегарди. Албатта, улар менинг қандай жанг қилишимни билишарди. Бироқ кўпчилик бўлиб эплаб ташлаймиз, деган хаёлга боришган, шекилли, бирортаси ҳам ўзи билан қурол олмабди. Шуниси менга иш берди. Очиғи, оролдан кетганимдан бери бунчалик ҳузурланиб муштлашмагандим. Роса чигалим ёзиладиган бўлди, деган хаёлда, ҳеч қийинчиликсиз рақибларимни ер тишлатавердим. Адашмасам, улардан тўрт нафари қолганида, иккинчи гуруҳ эшикдан ёпирилди. Булар автомат билан қуролланишган эди. Мен фақат биринчи кирганининг бурнига туфлимнинг товони билан тепишга улгурдим. Буни кўрган шериклари автоматларини менга тўғрилашди ва мен уришдан тўхтадим. Ўн чоғли йигит доира бўлиб туриб олишгач, эшикдан Живаку билан Рубен кириб келди. Живаку йигитларининг полда чўзилиб ётганликларини кўриб қарсак чалди.
— Бопладинг! Мени яна бир марта қойил қолдирдинг! Биламан, сен манавиларни ҳам бир ёқли қилиб ташлайсан, агар жой кенгроқ бўлса! — деди у.
Рубен эса яқин турганимга ҳам қарамай, қадрдони — кўзойнакнинг ёнига келиб, унинг томоқ томирини ушлади ва менга қаради. Унинг ранги оқарган, кўзлари олайган эди.
— Живаку! — бақириб юборди у аламига чидолмай. — Нимага қараб турибмиз, отиш керак бу ифлосни!
— Шошма! — деди Живаку сигара тутган қўлини юқорига кўтариб. — Ҳали эрта! Ундан кўра, ўзингнинг жонингни ўйла. Бўқ еб унинг ёнига борволдингми?!
— Мақсадинг нима?! — дедим Живакуга ўқрайиб.
— Худди шу нарсани мен сендан сўрамоқчи эдим. Ахир мен сенинг ёнингга бормаганман. Ўзинг келгансан!.. Тўғриси, қанотимга бунчалик тез кириб олганингга ўзинг ҳам ҳайрон бўлгандирсан. Сени электр столига ўтқазгандим. Агар ўшанда синовдан тўла ўтганман десанг адашасан... Ортингдан пойлаган йигитларнинг бир сафар абжағини чиқарган бўлсанг, бошқа пайт адаштириб кетдинг. Шундай қилишингга асло шубҳам йўқ эди. Лекин Таиландда Живаку битта! Унга бирорта кимса қарши чиқолмайди, ҳатто энг катта амалдор ҳам. Живакунинг гапи икки бўлмаслиги шарт! Мана шуни унутдинг!.. Ажойиб, гўзал хотининг бор экан. Мана кўрдингми, ҳамма нарсани биламан. Демак, сен менинг кўзимни шамғалат қилиб ишимни битираман, деб қаттиқ адашгансан. Хотинингнинг исми Рена, шекилли. Сендан кам уришмаскан. “Булар осмондан тушдими?” — деб юрган эканман. Буни қара, бизга узоқ бўлмаган кичкинагина оролчада нинзалар яшашаркан...
Титраб кетдим. Қўлларим мушт бўлиб тугилди. Бир зум кўз олдим қоронғи тортди. Шундай эса-да, ўзимни босдим.
— Рена қани?! — дедим асабийлашиб.
— Хотинчанг керакми, марҳамат, — деб Живаку орқасига бир қараб қўйган эди, югурдаклардан бири чопқиллаб келди-да, видеомагнитофондаги кассетани олиб, ўрнига қўлидаги кассетани тиқди.
Экранда оёқ-қўли боғланган, оғзига елим қоғоз ёпиштирилган Рена кўринди. У тинимсиз типирчилар, бироқ арқондан қутулиб кетолмасди. Бечоранинг кўзидан оқаётган ёш шундоққина кўриниб турарди. Ичим куйиб кетди. Унинг аҳволини кўриб йиғлаб юборай дедим. Бироқ не бўлганда ҳам ўзимни босишим шартлигини англаб турардим.
Живаку экранга қараб, ора-сира шифтга ҳам бир қур назар ташлаб қўяётганини пайқаб қолдим. У ерда иккита: бири яшил, бири қизил чироқ бор эди. Ҳозир қизил чироқ ёниқ. Қизиқ, бу нимани билдирадики, Живаку унга кўз ташлаяпти? Дарров Живакуга тикилдим. Шунда унинг бурни тагида кичкинагина холни кўрдим. Илк марта у билан кўришганимда бунақанги хол йўқ эди.
— Қўйиб юбормасанглар, биронтанг ҳам тирик қолмайсан, — дедим пўписа қилиб.
— Бизни ўлдириш учун аввал ўзинг тирик қолишинг керак, — деб илжайди у. Овозда ҳам ўзгариш бор. Бу мутлақо бошқа одам, Живаку эмас. Шу пайтгача эътибор бермаган эканман. Дарров шифтга қарадим: қизил чироқ ёниб турибди. “Живаку бошқа жойда туриб кузатаяпти. Бу нусха унинг қиёфадоши бўлиши керак. Агар ҳозир мен уни гаровга олсам, қуролланганлар менга қўшиб Живакунинг қиёфадошини ҳам отиб ташлайди. Демак, ютқазаман”, дея тахмин қилдим-да:
— Нима истайсизлар мендан? Ана, хотинимни ушлабсизлар. Мен ҳам қўлларингга тушиб турибман. Айтинг, ҳурматли хўжайин, қайси тилагингизни бажарайин? — дедим.
— Дарров ақлли бола бўлиб қолдинг-а! Билардим эсинг тез киришини, — деб у кўрсаткич бармоғини юқорига кўтарган эди, қуролланган йигитлардан иккитаси югуриб ёнимга келди-да, қўл-оёғимни кишанлади. Сўнг улардан бири қўлидаги автоматнинг қўндоғи билан қорнимга чунонам туширдики, букилиб қолдим.
— Ярамас! — дедим аламимдан бўғилиб.
— Олиб чиқинглар, — деди Живаку.
Икки ёнимдан икки барзанги етаклаётганида шифтга қарадим ва у ерда яшил чироқ ёнганини кўрдим.
Бошқа хонага олиб ўтишди. У ерда столга боғланган, ҳамма ёғи чандиб ташланган Рена ўтирарди.
— Нега? — дедим унга норози боқиб.
— Бизни кимдир сотибди, — жавоб қилди Рена, оғзидаги елим қоғоз олиб ташланганидан сўнг.
— Наҳотки шундай деб ўйласангиз, хоним?..
Мен овоз келган томонга қарадим. Ҳа, бу ҳақиқий Живаку эди. Унинг бурни тагида хол йўқ, овози ҳам бошқача. Бундан чиқди, мен адашмабман. Кулиб юбордим.
— Аламли кулги, — деди Живаку сигарасини тортиб ва ўзи учун қўйилган юмшоқ курсига ўтирди.
— Ҳақиқийси, — дедим мен жилмайиб, — сизни кўрганим учунгина кулаяпман. Барибир сизнинг юзингиз бошқача.
— Нимага шаъма қилаяпсан?
— Ўзингиз билмадингизми?
Шу гапни айтишим билан қорнимга яна бир марта автомат қўндоғи билан уришди. Аввал букилиб, сўнг полга йиқилиб тушдим. Аммо азбаройи Ренанинг борлиги учунгина инграмадим, оғриқ жудаям кучли эди. Рена бақириб юборди.
— Тегманглар! Мени уринглар! — деди у.
— Қайғурма, — дедим оғир нафас оларканман, — унақа қаттиқ теккани йўқ.
Шу гапни бекор айтибман. Живакунинг уч-тўрт шотири тепкилашга тушиб кетишди, оёқ-қўлим боғлиқлигидан ҳимояланолмай, ҳамма зарбаларни қабул қилавердим. Бу “бўрон” тахминан икки дақиқалар давом этди. Живаку ишора қилди, шекилли, тепкилаётганлар тўхташди.
— Маромига етдими? — деди Живаку ҳиринглаб ва мен жавоб беришга улгурмасимдан шотирларига: — Хонимчасининг ёнига ўтқазинглар, — дея буйруқ берди.
Рена билан ёнма-ён ўтирибмиз, афт-башарам қонга бўялган, қовоғим шишиб кетган, шекилли, кўз олдимни бекитиб қўйган. Рена елкамга пешонасини тиради.
— Майли, мени ўлдирсинлар эди, сен нега таслим бўлдинг?! Ахир, иккимиздан биттамиз тирик қолишимиз шарт-ку, — деди йиғламсираб.
— Живаку инсофли одам, — дедим душманимга қараб илжаярканман, — иккаламизни ҳам омон қолдиради.
— Афсуски, шундай қилардим сен бошқача одам бўлганингда. Энди бўлса, қийналиб ўласан... Адашдим. Қийналмайсан. Битта дори, тамом, ишинг битади. Юрагинг керак бизга. Мижозлар сўрашаяпти...
— Наҳотки осонгина ўлдириб қўя қолсанг?
— Йўқ, осонгина эмас. Сен учун совға бор. Айтмоқчиманки, фақат сен адашиб бориб қолган оролдагина эмас, бошқа жойларда ҳам нинзалар яшашади. Лекин сенга ўхшаганлардан минг марта ақлли улар. Хуллас, ўшалардан бири билан муштлашасан. Енгсанг, бирор ярим соатча кўпроқ яшайсан, бўлмаса, ортингдан хотинчангнинг етиб боришини кутаверасан. Албатта, сен кетганингдан кейин у менинг тўшагимнинг юмшоқлигини синаб кўради. Ҳа, айтмоқчи, ўғлинг ота-онасиз яшолмаса керак. Шунинг учун ўзимга ўғил қилиб оламан. Қолганини ўзинг тушуниб олавер.
Томирларим бўртиб кетди. Қўлим сал бўшасайди, бу маразни туғилганига пушаймон едирардим. Инграб кўзимни юмдим. Қулоғимга Живакунинг қаҳқаҳа отаётгани эшитилиб турарди.
— Бурдалайман!!! — деб ўкирдим телбаларча. — Соғ қўймайман!!!
Хонага мендан новчароқ, қисиқ кўзли, оппоқ яктак кийган йигит кириб келди.
Шу ондаёқ автоматларни менга тўғрилашди ва Живакунинг иккита одами қўл-оёғимни бўшатиб, ўзлари четга чиқишди.
Ҳали ўрнимдан туришга улгурмай, бўйним билан гавдам аралаш теккан тепкидан орқамга гурсиллаб қуладим. Буни кўрган Живаку чапак чалиб юборди. Унга атрофидагилар ҳам қўшилишди. Кўз олдим бир лаҳза хира тортди ва айни шу маҳал туман орасидан оқсоқол чиқиб келди: “Тур! Ўғлинг, Рена менинг авлодим, сен уларни асраб қолишинг шарт!”
Ёввойиларча ўкирдим ва сакраб оёққа турдим. Рақибим шуни кутиб турган экан, кўкрагимга тепди. Суякларим қисирлаб кетди. Нафас олишим оғирлашиб яна ортимга, Ренанинг ёнгинасига гурсиллаб йиқилдим. Бу сафар ҳушим ўзимда эди. Фақат нафас олишим оғирлашганди.
Живаку қаҳ-қаҳ отиб кулди... Сўнг бирдан кулгидан тўхтади.
— Ярамас! — дея бақирди. — Мени томошадан мосуво қилаяпсан. Жонинг йўқ экан, нима қилардинг ғўдайиб?.. Йўлбарс, ўлдир уни!
Мен туришга уринаётиб, Рена ўтирган стол орқасидаги арқоннинг тугунига кўзим тушди ва шу заҳоти яшин тезлигида уни тортиб юбордим-да, жуда яқинимга келиб қолган рақибимнинг оёғига тепдим. У буни мутлақо кутмаган экан, ўтириб қолди.
— Энди бошлаймиз, — дедим жойимда бир-икки сакраб.
Рақибим илжайди ва ўтирган жойида бир қўлига суяниб икки оёқда мен томонга отилди. Бу сафар қочиб қолдим. У ҳам гарчи зарбаси мўлжалга тегмаган эса-да, мушукдай оёқда тик турди. Аммо менинг муштим шу заҳоти унинг юзига тегди. Душманим йиқилиш ўрнига ёнламасига икки марта учиб айланди. Бу тактикани жуда яхши биламан. Энди у сакраб орқага қайтади. Шундай бўлди ҳам. Аммо рақиб зарбаси ҳавони ишғол қилди, холос...
Қўл жанги қизигандан қизиб кетди. Гоҳ мен уни йиқитаман, гоҳида унинг қўли баланд келади. Бу орада Ренага кўзим тушади. У боягидай менга калтак тушганида бақириб юбормас, тинимсиз арқондан бўшалишга уринарди. Демак, мен мумкин қадар жангни чўзишим керак. Рақибим унчалик кучли эмас, тайёргарлиги сустроқ экан, агар унинг ўрнига Сёхэй бўлганида борми, аллақачон мени асфаласофилинга жўнатарди.
Рена арқонни тўла ечганига кўзим тушди. Ич-ичимдан қувониб, кучимга куч қўшилди ва ҳаракатимни тезлаштирдим. Рақибим зарбада адашганидан фойдаланиб, жигарига бор кучим билан урдим. У бир метрлар чамаси юқорига кўтарилиб гурсиллаб полга қулади ва шу ондаёқ жон берди. Ҳамманинг кўзи унда, ҳайкалдек қотиб қолишганди. Бундан Рена усталик билан фойдаланди ва ўтирган столи билан ёнгинасида турган қуролли йигитнинг бошига қарсиллатиб урди-да, икки марта салто қилишда Живакунинг ёнида пайдо бўлди ва унинг ҳассасини тепиб юбориб, бўйнига пичоқ тиради.
— Одамларингга айт! — деди у таҳдидли овозда. — Қўлларидаги ўйинчоқларини ташлашсин!
— Айт... Айтганини қилинглар, — хириллаб буйруқ берди Живаку.
Унинг шотирлари бир зум иккиланишди, Аммо Живакунинг томоғидан қон сизиб чиқа бошлаганини кўргач, қуролларини отиб юборишди. Мен автоматлардан бирини олдим ва шошилмасдан Живакунинг йигитларига қарата тепкини босдим. Ҳали-ҳамон қайнаган қонимнинг тафти босилмаганди. Кўзимга ҳеч нарса кўринмас, автоматни тинимсиз тариллатардим. Живакунинг шотирлари худди ўрилаётган пичандай қаторасига қулашарди... Ўқ тугаб, автомат чиқиллаб қолгандагина тўхтадим. Қарасам, Живакунинг ҳамма одамлари қонига бўялиб ётибди. Қўлимдаги қуролни улоқтириб, Ренанинг ёнига бордим ва унинг юзидан ўпдим. Шунда унинг титраётганини сездим. Пичоқ ушлаган қўли аста-секин тортилаётганди. Живаку жон талвасасида ёлворишга тушди.
— Илтимос, ўлдирманглар, ўлдирманглар, нима истасанглар, ҳаммасини бажараман! Ўлдирманглар! — дерди у.
Мен Ренанинг қўлидан пичоқни аста олдим. Живаку: “Бўлди, булар энди мени ўлдирмайди”, деб ўйлаганди, шекилли. Аммо у адашган эди. Мен фақат Ренанинг одам ўлдиришини истамагандим.
Живакунинг боши узилиб кетди. Буни ғайриихтиёрий равишда қилдим...
Рена бўйнимга осилиб йиғлаб юборди.
— Мана... Мана, — дедим ҳансираб, — ҳаммаси ортда қолди. Энди кетамиз... кетамиз.
Шу маҳал хаёлимга Рубен келди ва бирдан ўлиб ётганларга бирма-бир қараб чиқдим. Уларнинг орасида Рубен йўқ эди.
— Рена, — деб бағримдаги жувоннинг елкасидан ушлаб юзига қарадим, — биттаси қочибди.
— Қочса, ундан нарига ўтсин...
— Улар Ёдгор ҳақида гапиришганди, шошилишимиз керак.
Биз биттадан автоматни қўлга олиб, ташқарига отилдик. Живакунинг одамлари ҳали кўп экан, қаср ичида, ташқарисида уларга дуч келдик. Чаққонлигимиз, қуролимиз иш берди ва дарвозагача омон-эсон етиб олдик (тансоқчилару қоровулларнинг биронтасини ҳам тирик қолдирмадик).
Адашмаган эканман, Рубен тўғри ижара уйимизга борибди. Ичкарига кирганимизда, Ёдгор биғиллаб йиғлар, унинг муштдек бошчасига тўппонча тиралган эди. Ижарачи кампир бўлса, девор тубида кўзлари юмуқ ҳолда ётарди.
— Агар болага бир нарса бўлса, зотингдан бирортаси ҳам тирик қолмайди! — деб бақирдим.
Рубен илжайди. Сўнг тўппончасини юқорига кўтарди-да, айлантириб ўйнади ва бир четга ирғитиб юбориб:
— Болангни ўлдириш ниятим йўқ эди. Фақат сени бир озгина тўхтатиб турмоқчийдим. Шунга рухсат берар...
У гапини охиригача айтолмади. Рена унинг башарасига шунақанги тепдики, бечора Рубен учиб бориб деворга гурсиллаб урилиб полга қулади. Шу бўйи қимирламай қолди. Рена югуриб бориб йиғлайверганидан овози хириллаб, юзи қизариб кетган Ёдгорни қўлига олди, маҳкам қучоқлаб, ўпди. Она ҳидини чақалоқ сезди, шекилли, йиғлашдан тўхтаб, кичкинагина оғизчасини очганча кўкрак қидира бошлади. Кўзларидан дув-дув ёш оқаётган Рена дарҳол унинг истагини бажо келтирди.
Мен тик турган жойимга секин ўтирдим. Ютоқиб эмаётган гўдакни, ўғилчасининг бошини силаб унсиз йиғлаётган аёлимни кузатдим. Уларнинг бу ҳолатини ҳеч нарсага тенглаб бўлмасди. Дунёни бир тарафга қўйиб, иккинчи томонга боласини эмизаётган онани қўйса, шубҳасиз, тарози палласининг оғир томонини она билан бола эгаллайди. Рена билан Ёдгорнинг ҳолатини кўриб ич-ичимдан бир нарса “чирт” этиб узилгандай бўлди. Ўзимнинг уларга дахлдорлигимдан қанчалик қувонганимни таърифлаб беролмайман. Менимча, буни фақатгина кўриш ва ҳис қилиш лозим.
Қорни тўйган чақалоқ пишиллаб ухлай бошлагач, Рена уни каравотга оҳиста ётқизди-да, стол устида турган пичоқни қўлига олди. Унинг нияти аён эди — Рубеннинг калласини сапчадай узмоқчи.
— Тўхта, — дедим унинг йўлини тўсиб, — аввал ўзига келтирайлик, ҳисоб-китоб қилайлик. Осонгина ўлиб кетмасин.
— Қанақа ҳисоб? Бу итдан тарқаганнинг қай тарзда жаҳаннамга кетиши мени қизиқтирмайди. Мен учун ўлса бўлди.
— Йўқ, қизиққонлик қилма.
Иккиланиб қолганидан фойдаланиб, унинг қўлидаги пичоқни олдим.
Рена бўйнимдан қучди-ю, ҳўнграб йиғлаб юборди.
— Илтимос, бу ердан тезроқ кетайлик. Оролга олиб бориб ташласанг ҳам майли. Фақат бу ердан кетай. Илтимос!
— Кетамиз. Ҳаммамиз кетамиз.
Шу маҳал кампирнинг инқиллагани эшитилди.
— Вой, — деди Рена унга кўзи тушиб ва дарҳол бориб ижарачи аёлнинг бошини кўтарди. Кампир ҳали ўзига келмаганди.
— Сув! Сув керак бунга! — деди Рена қичқириб.
Бошидан сув қуйиб, юзини ҳўл латта билан артганимиздан кейингина кампир кўзини очди ва:
— Хайрият, — деди пичирлаб. Шу ондаёқ унинг кўзидан ёш сизиб чиқди. — Ёдгор... Ёдгор тирикми?!
— Ухлаяпти, она. Ухлаяпти!
Ижарачи кампир “она” сўзини эшитгач, баттар тўлиқиб кетди ва мадорсиз қўллари билан Ренани қучоқлади, юзидан ўпди. Мен бу манзарага ортиқ қараб туролмадим, кўнглим бузилиб, кўзимга ёш келди. Ўзимни чалғитиш учун Рубеннинг тепасига бориб, томирини ушлаб кўрдим. Унинг юраги ураяпти, демак, ўлмаган.
— Рена, — дедим ортимга ўгирилиб, — сизлар нариги хонага ўтинглар.
Рена аввал кампирни суяб нариги хонага ўтказди, сўнг Ёдгорни олиб кетаётиб:
— Бу ерда қон тўкилмагани маъқул, — деди. У бу гапни эшик томондан кўзини узмасдан айтди. Биламан, у ҳали-бери ўзига келмаган. Мен бўлмасам, Рубенни унинг ўзи ҳозироқ бир ёқли қилади. Фақат кампирдан истиҳола қилаяпти, холос.
Умримда энг ёмон кўрадиганим — баттоллик, қароқчилик, ёлғончилик, алдамчилик, кўзбўямачиликдан ўзга нарсани билмайдиган нокаснинг бошидан сув қуйдим. Унинг нафас олиши тезлашди, ўзига келди. Аммо у кўзини очишга шошилмасди. Демак, шу ҳолидаям ўйлаяпти. Эҳтимол, ҳозир қаердалигини билмас. Балки уйқудан уйғонаяпман, деган хаёлга бораётгандир. Бироқ, не бўлган тақдирда ҳам, ҳозир ўйлаяпти. Живакунинг аллақачон ўлганини унутгандир, ундан яна қандай фойдаланишни режалаштираётгандир...
— Кўзингизни очинг, жаноб, — дедим мумкин қадар юмшоқ гапиришга уриниб.
Рубен чўчиб тушди-да, бошини кўтариб у ёқ-бу ёққа қаради. Сўнг:
— Имм-м! — деб кўзини юмди.
— Маккорлик ҳам эви билан бўлса ишонарли чиқади, — дедим худди у билан ҳамсуҳбат одамдай ёнига ўтириб.
— Бошим қаттиқ оғрияпти. Нега бунақа бўлганини ҳечам эслолмаяпман.
— Бу ерга қандай ҳолда келганингизни-чи, униям эслолмайсизми? Онасининг кўкрагидан бошқа нарсани билмайдиган гўдакнинг бошига тўппонча тираганингиз ҳам ёдингизда йўқми? Қариб-чуриб қолган кампирни уриб ҳушидан кетказганингизни ёдингизга солишим керакми?
— Тушунмадим. Бу менинг табиатимга зид-ку. Наҳотки шуларнинг барини мен қилган бўлсам?! Мен маданиятли одамман. Ишонаверинг. Жудаям маданиятлиман. Бировга қаттиқ гапиришни ҳам эплаёлмайман...
— Оббо муғомбир-эй, шу пайтгача доим мени сенсирардинг. Дарров тилинг ўзгариб қолдими? Ҳатто бирга ишлаганимизниям эсингдан чиқаргандирсан. Живаку деган одамнинг хизматини қилганларинг, унга йўл-йўриқ кўрсатганларинг, одамларнинг ичак-чавоғини Африкага жўнатганларинг — буларнинг бари, менимча, тушингда бўлгандир. Ахир, сен ниҳоятда ҳалим, бировнинг бурнини қонатмаган маданиятли кишисан-ку, шундайми?
Рубеннинг киприклари пирпиради. Қошлари чимирилди. Пешонаси тиришди.
— Эсимда... Эсимда бари, лекин бошимни қаттиқ урган эканман. Оғриқ билан бўлиб ҳаммасини унутибман. Айтганларингнинг ҳаммаси ҳақиқат. Лекин мен Живакуни ёмон йўлдан қайтариб, бизнесга ундаб юргандим. Охирги пайтларда бунга қисман эришгандим ҳам. Ўзинг биласан, авваллари у фақат наркотика, босқинчилик билан шуғулланган.
— Кейинги пайтларда-чи, одам сўйиш биланми?! Ўзингни оқламай қўя қол. Ҳамма кирдикорларинг маълум. Шундай экан, ўлимингга тайёргарлик кўравер.
— Шошма, мақсадинг мени йўқ қилиш бўлса, улгурасан. Менинг бизнесим бор. Экваториал Гвинеядаги нефтнинг саксон фоизини мен сотаман.
— Қолган йигирма фоизи-чи?
— Живакуники эди.
— Демак, африкалик подшо нефтини фақат сенлар орқали сотган. Эвазига унга одам гўшти етказиб бергансанлар. Подшо экан, ўзининг давлатида одам қуриб қолибдими?
— У осиёликларнинг гўшти мазали деган.
— Тушундим. Қанча пулинг бор?
Шундай дейишим билан бирдан Рубеннинг юзи ёришди. Кўзларида умид учқунлари порлади.
— Ҳозирча икки миллиарддан ортиқ. Ярмини бераман сенга.
— Ҳаммасини. Сен подшонинг қолган нефтини сотиб яна пул йиғиб олаверасан.
— Бунча пулни йиққунимча ўн беш йил умрим кетди.
— Ҳозир ўлдирсам, йиққан пулингнинг сариқ чақалик қиммати қолмайди. Хўш, нима дейсан? Ўлдирайми ёки...
— Жоним омон, каллам ишлаб турибди. Пул топиш қўлимдан келади. Майли, жонимни ўз пулимга сотиб оламан.
Мен “қаҳ-қаҳ” отиб кулиб юбордим. Нариги хонадаги Рена келиб эшикдан мўралади. Унга “кетавер”, дегандек қўлим билан ишора қилдим. Сўнг Рубенга юзланиб:
— Мени сотиб олдинг, шундайми? Лекин ўйлаб қарасам, пулларинг камлик қиларкан. Дунёнинг энг катта бойи бўлишим керак, — дедим.
— Менда бошқа пул йўқ, — дея қовоғини уйиб олди Рубен.
— Унда менинг ҳам иложим йўқ, сени ўлдираман.
— Пуллардан қуруқ қоларкансан. Лекин айтиб қўяй, мен ўлиб кетганим билан пулларимга эга чиқолмайсан, қолаверса, уддабурон қондошим бор. У банкир. Пулимни қандай қилиб ўзиники қилиб олишни билади. Учига чиққан фирибгар. Доим ишини пухта қилади. Минг текширганинг билан барибир айбини тополмайсан. Аслида, бизнинг ҳаммамиз уста молиячилармиз!
— Ҳов, уста молиячи, гапимиз чўзилиб кетди, — деб унинг икки қоши орасига мушт туширмоқчи бўлганимда, у:
— Теодорнинг қўлида бир юз йигирма учта осиёлик бор. Уларнинг ҳаммаси ҳозирча тирик. Уларни қутқаришнинг ягона йўлини фақат мен биламан. Мен ўлсам улар ҳам ўлиши тайин. Бир йўла бир юз йигирма тўртта одамнинг жон таслим қилишига розимисан? Улардан фақат биттасининггина бўйнида тоғдай гуноҳ бор. Бошқалари бегуноҳ. Яна тўққизтаси ўн ёшга ҳам кирмаган гўдак... — деганча лаби-лабига тегмай чулдираб кетди.
— Ким у Теодор деганинг, нима иш қилади? Нега шунча одамни ўлдириб юбормоқчи?
— Афри...
— Экваториал Гвинея деган кичкинагина давлатнинг президенти, одамхўр, шундайми? — дедим жаҳлим чиқиб кетганидан муштларимни тугиб.
— Ҳа, — жавоб қилди Рубен менга тикилиб.
Бошим қотиб қолди. Бундан бир неча дақиқа олдин Рубен Ёдгорнинг бошига тўппонча тирагани кўз олдимга келди. Ҳойнаҳой, падар лаънати шайтон малайининг қўлидаги гўдакларнинг ота-оналари қон бўлиб фарзандларини қидиришаётгандир. Кўпчилиги фарзанд доғида оғир касаллик орттириб олган бўлишса ҳам ажабмас... Отам ҳам кутавериб адойи тамом бўлган-ку...
— Қандай борилади у ёққа? — сўрадим Рубендан.
Рубеннинг юзига қон югурди, лабида ним табассум пайдо бўлди. Афтидан, тирик қолишга умидланди. Аслида, ич-ичидан: “Сен ким бўпсан менинг олдимда? Битта сени чув туширолмасам, нима қилиб олти нуқтани кўтариб юрибман?” — деган хаёлга борган бўлиши ҳам эҳтимолдан холи эмас.
— Пароходда ўн икки кунлик йўл, — деди Рубен иржайиб.
— Сенинг қочиб кетишинг ёки менга қарши бирор фитна қўллашинг учун етарли вақт.
— Нималар деяпсан? Сенинг қанчалик кучга эга эканлигингни кўрдим-ку. Бир марта ўлимдан қутулиб қолиб, яна ажалга дуч бўлишдан менга нима фойда? Яхшиси, сенинг ишингни битириб бераман-да, ўзим ҳам тинчгина бизнесимни қилиб яшайвераман. Ўйлаб қарасам, ҳалигача уйланмабман. Тўғри, ҳар бир давлатда биттадан хотин ўрнини бемалол босадиган аёлларим бор. Бироқ улар шунчаки кўнгилхушлик учун.
— Самолётда учамиз.
— Лекин у ёққа рейс йўқ-да. Нигерия орқали ўтишимизга тўғри келади.
— Нигерия орқали бўлса нима қипти? Африканинг бир-икки давлатиниям мундоқ томоша қилайлик. Яна қанча яшаймиз, бу Худога аён.
Рубен жимиб қолди. Ўйлаяпти маккор. Устозим — орол оқсоқоли: “Ҳар қандай соддалик ортида ҳам маккорлик бўлиши мумкин. Айримлар соддаликни қурол даражасига кўтарган. Бунақанги соддаликдан эҳтиёт бўлиш лозим. Рақибинг ўзини қанча содда тутса, демак, сен ҳам содда бўлишинг керак. Аччиқни ҳар доим аччиқ кесиб келган. Эҳтимол, ширинлик зиён келтирувчи нарсага айланган маҳал, уни ширинлик билан даволаш керакдир. Бироқ соддалик билан гўлликни аралаштириб қўймаслик лозим. Ахир оқ бўёқнинг ҳам тури кўп бўлади”, деган эди. Рубен шоҳни-да ўзига бўйсундира олган одам, у билан қанча кўп гаплашсанг, шунча кўп адашасан. Шу боисдан ҳам ундан жавоб кутиб ўтирмай, камаримни ечдим-да, оёқ-қўлини боғлаб, ўзим нариги хонага ўтдим. Рена менга савол назари билан қаради. Мен қовоғимни уйдим ва тусимни ўзгартирмаган кўйи:
— Сен у маразларнинг орасида нима қилиб юргандинг? — деб сўрадим. Аслида, у билан маслаҳатлашмоқчи эдим, бироқ ижарачи аёлнинг олдида бунга тилим бормади.
— Сен “иш”ни чўзиб юборганинг учун ёрдам бермоқчийдим. Шунга холамга, — Рена ижарачи аёлга бир қараб олди, сўнг “хола” деб кампирга ўзимни тағин бегона кўрсатиб қўйдим, деб ўйлади, шекилли, гапини тўғрилади, — онамга ёлғон гапириб чиқиб кетдим. Лекин улар аллақачон айғоқчи қўйиб улгуришган экан. Шаҳарни билмаслигим панд берди. Ўзинг ҳам шу пайтгача тузукроқ айлантирмадинг. Одам сийрак жойда бир киши юзимга нимадир сепиб кетди. Бошим айланиб, кўзим тинди. Бор воқеа шу.
— Қўлингдан ҳар бало келишига шубҳам йўқ. Аммо бу ерларни тузукроқ билмайсан. Осмондан тушгандайсан. Агар яна бир марта ўзбошимчалик қилсанг, ўзингдан кўр.
Шундай дедим-у, кулгим қистади. Ахир, унга кучим етмасди. Тўғри, у менга қарши ҳеч нарса қўлламайди, бироқ жанг санъатини мендан ўн чандон кўпроқ ўзлаштирган.
— Илтимос, — деди ижарачи кампир, — уришманглар.
Рена мийиғида кулди ва қучоғидаги Ёдгорни баландроқ кўтариб юзини тўсди.
— Барибир, — дедим мен кампирга қараб, — жиддий гаплашиб олмасак бўлмайди. Агар ҳозир гаплашмасак, ўзбошимчалиги орқасидан бошқа фалокатлар ҳам келиши мумкин. Сиз болани олиб туринг, биз ошхонага ўтиб гаплашамиз.
— Лекин...
Аёл яна эътироз билдирмоқчи эди:
— Сиз хавотирланманг, — дея бирдан унинг гапини бўлдим.
Ренани бағримга босдим, сочларини силадим, юзидан ўпдим. У кўзларини юмиб олди. Бир оздан кейин киприклари орасидан ёш сизиб чиқди.
— Қийналдингми? — сўрадим ундан шивирлаб.
Рена аввалига: “Йўқ”, деди бош чайқаб, сўнг:
— Сени калтаклашаётганларида қаттиқ қўрқдим, — деди.
— Ҳаммаси ортда қолиб кетди. Яна озгина сабр қилсанг, кейин юртга кетамиз.
— Тамом-ку, яна нимани бошламоқчисан? — Рена қучоғимдан чиқди ва ажабланиб юзимга қаради.
— Сенга нима деб тушунтирсам экан?..
— Ҳеч нарса деб. Агар мени ота-онангнинг ёнига олиб боришни истамаётган бўлсанг, ҳеч тортинмай айтавер. Қайтиб кетавераман изимга.
— Нималар деяпсан? Бу итдан тарқаганларнинг қўлида юздан зиёд одам тутқунда экан, орасида гўдаклар ҳам бор. Уларниям ота-оналари...
— Сен уни ҳали ўлдирмадингми?
— Йўқ.
— Нега?
— Бошқа иш чиқиб қолди. Хуллас, узоғи билан яна бир ой бу ерда яшашингга тўғри келади. Ундан кейин ҳаммаси тамом.
Рена бўшашди. Юзига оқиб тушган кўз ёшларини артиб ташлади-да, ошхонадан чиқиб кетди.
Мен Рубен билан гаплашдим. Фақат бу сафар унинг фикрларига, таклифларига қулоқ тутмадим. Салгина эзмалик қилса, гапини бўлдим. Ора-сира пўписа ҳам қилиб қўйдим. Шундан сўнг:
— Қолган-қутган танишларингга телефон қиласан. Рена иккаламизга паспорт тайёрлайди. Ҳозир гаплашасан, бирорта ҳам бегона сўз ишлатмайсан, уқдингми? Қолган нарсаларни кейин айтаман, — дедим таҳдид билан.
Рубен бажонидил рози бўлди. Энди унинг имкониятлари кенгаяётганди. Айни пайтда шубҳаланаётганди ҳам. Чунки бизда ҳужжат бўлгач, кўп ишларни унинг кўмагисиз ҳам қилаверишимизга имкон туғиларди.
Унинг қўлини бўшатдим. Рубен менга бир қараб қўйди-да, билагини уқалаб, чуқур нафас олгач, рақам терди. Cезиб турибман, гапираётганида ич-ичидан қандай аҳволдалигини билдирмоқчи бўлаяпти. Шу боис, баъзан товуши қалтираб чиқаяпти. Кўзи ёшга тўлган. Шундай бўлса-да, буйруқ бераяпти.
— Эртага, — деди Рубен телефонни ўчирар экан, — соат учга тайёр бўлади. Ярим соатдан кейин “Қуёш” супермаркети ёнида Рена иккалангизни кутади у. Қирқ беш ёшлардаги сочи оппоқ, новча одам. Соқол қўйган. Оппоқ костюм-шимда бўлади.
Рубен сўроққа ҳожат қолдирмаганди. Афтидан, менинг эртароқ кетишимни истаяпти. Мен бориб келгунимча у бирор қабиҳликни режалаштириб қўяди. Кўрамиз, режаси қанчалик пишиқ бўларкан.
(Давоми бор)