Хөрмәт бабай мәрхүм булырҙан алда уҡ күршеләре: “Ул китеренә шул хәтлем яҡшы әҙерләнгән!” – тип һөйләй ине. Баҡһаң, оҙаҡ йылдар пенсия аҡсаһын йыйып барған икән, шуның бер өлөшөн – үҙен ерләү сығымдарына, ҡалғанын мираҫҡа тәғәйенләгән. Ауырып, түшәккә ятҡас та, нотариус саҡыртып, булған милкенә васыятнамә яҙа һалған.
Ауыл халҡы бабайҙың балалары менән йыназа алдынан ғына танышты, сөнки бығаса уларҙың килеп-китеп йөрөгәне күҙгә лә салынмағайны. Хөрмәт ҡарт үҙе һөйләүенсә, өлкән улы Иҙелбаш ҡалаһында һалым инспекцияһында эшләй, мәрйәгә өйләнгән, балалары юҡ; ҡыҙы Ашҡаҙар ҡалаһында хакимиәт башлығы урынбаҫары булып киткән, иренән айырылған, бер бөртөк малайы бар; кинйә улы ниндәйҙер алыҫ районда йәшәй, элек Себер яҡтарында нефть сығарыуҙа йөрөп, шунда ҡазаланған да, зәғифлеге сәбәпле хәҙер коляска ярҙамында ғына хәрәкәтләнә, йыш ҡына айлап дауаханала ята, үҙе дүрт бала үҫтерә. “Ярай, килмәһәләр ни, уларҙың буш ваҡыты юҡтыр инде, – тип күңелендә тыуған ризаһыҙлыҡты баҫмаҡсы була торғайны атайҙары. – Бәләкәй малай, ҡунаҡҡа кил, тип саҡыра ла ул, мин һис бер форсат таба алмайым...”
Ысынында Х өрмәт бабай ваҡытын түгел, ә малын нығыраҡ ҡыҙғана ине кеүек. Иҙелбаштағы ағас комбинатында эшләп, хаҡлы ялға сыҡҡас, тыуған ауылына, атаһынан ҡалған йортҡа, яңғыҙы ғына ҡайтып төпләнде ул. Ҡатыны ҡаты сирләй, төпсөк улдары ҡарамағында, тиҙәр ине. Ҡарт, алыҫ юлды һылтау итеп, әбейе янына йөрөмәне буғай, төпсөнгәндәргә яуабы бер булды: “Эргәһендә кеше бар бит”. Үҙе, урман хужалығы менән һөйләшеп, тиҙ арала ҡарағай үҫентеләре әҙерләү кәсебен асып ебәрҙе: көҙҙән ҡыш аҙағынаса күп итеп тубырсыҡ туплап, шуны киптереп, орлоғон йыя ла күпмеһендер шунда уҡ һата, күпмеһендер полиэтилен япма аҫтына сәсә; улары бер ҡарыштай булғас, урманды ҡуртымға алған ойошмаларға күмәртә хаҡы менән оҙата. “Үәт, йүнсел бабай! – тип һоҡланды ауылдаштары. – Юҡ ерҙән миллиондар таба...” Әммә артынса яманаты ла сыҡты – ҡайһы бер ирҙәр: “Ҡышын ҡар ҙа һорап алып булмай унан. Тубырсыҡ йыйып килтерһәң, үлсәр алдынан тоғоңдо бушаттырып, араһында насары юҡмы икәнен оҙаҡ итеп тикшерә, аҙаҡ һатыулашып, сәбәбен табып, хаҡын төшөртә”, – тип һөйләне.
Ике йыл үттеме шул, ҡалалағы әбейе үлгән, тинеләр. Хөрмәт ҡарт ерләүгә барҙы, ә ярты йыл самаһы ваҡыттан тағы Иҙелбашҡа сығып китте лә өр-яңы сит ил машинаһына ултырып ҡайтып төштө. Фатирҙарын һатып, хаҡын бүлешкәндәр ҙә, үҙенең өлөшөнә төшкән аҡсаға алған уны, тинеләр. Шулай ҙа бабай яңы автомобилен гаражына бикләне лә онотто, хатта бығаса урманға йөрөткән иҫке “Нива”һына һирәк ҡағыла башланы, өс-дүрт саҡрымдағы күрше ауылдарға ла йәйәү барып ҡайтырға ғәҙәтләнде. “Ҡояш батареяһы кәрәк, бензин ҡиммәтләнә бит һаман”, – тип зарланыуы ауылда лаҡапҡа әйләнде.
Һау-сәләмәт, төҫ-башҡа арыу, хәлле булһа ла, Хөрмәт бабай менән донъя ҡорорға яңғыҙ ҡатындарҙың береһе лә уйлап та ҡараманы. Киреһенсә, етешһеҙлектәрҙән азат булмаған башҡаларҙы ҡупайтып ебәреү өсөн уның һаранлығын ғибрәт итеп күрһәтә инеләр: “Ана, кинйә улы кәләш алғанда туйына барманы, әллә ҡайҙарға сығып китәме ни инде ул, аҡсаһын йәлләмәй... Шул уҡ малайын, зәғифләнеп ҡайтҡас, үҙе янына алмаған, аптырағас, тегеһе кәләшенең ауылына барып йәшәп киткән... Әбейен дә ҡараманы бит, әле көсөм барҙа аҡса эшләп ҡалам, ауырыу кеше эргәһендә буш ултырғансы, тигән...”
Ныҡлап сирләй башлағас, ҡарт түшәктә оҙаҡ ятманы, әммә, үҙен үҙе хәстәрләрлек булмағас, уның эргәһенә яҡында йәшәүсе мулланың фельдшер ҡыҙы гел генә инеп йөрөнө. “Шул ҡәҙәрем шәп ҡыҙ: энәне ауырттырмай ғына ҡаҙай, матур итеп һөйләшә, аш-һыуға ла оҫта икән”, – тип шатлығын уртаҡлашҡан Хөрмәт бабай хәлен белешергә ингән күршеләре менән. Һаранлығы, ҡырыҫлығы менән дан алған ҡартлас һуңғы мәлдә нисектер кинәт үҙгәреп, теле асылып, күңеле йомшарып киткәйне.
Сыбыҡ осо туғандары байтаҡ булһа ла, үҙе тартып тормағас, Хөрмәт бабай янына уларҙың береһе лә яҡын юламаны тиерлек. Ярай әле күрше-күләне, әрһеҙләшеп, сәбәбен табып, инеп-сыҡҡылай ине. Ни тиһәң дә, оло кеше, ярҙам кәрәк булыуы ихтимал. Вафаты алдынан ҡарттың өйөнән бөтөнләй кеше өҙөлмәне, бер-береһен алмаштырып, көнө-төнө эргәһендә ултырҙылар. Фельдшер аҙна буйы йоҡо төҫө күрмәне шикелле.
Бөтә нәмәһен иҫәпле итергә күнеккән бабай, ҡапыл китеп барһам тип, ауырый башлағас та өҫтәлдәге дәфтәрҙең тәүге битенә балаларының телефон һандарын теркәп ҡуйғайны. Шунда уҡ улдарына һәм ҡыҙына күпме ҡулаҡса һәм башҡа мөлкәт ҡалдырыуы, ерләү өсөн ни саҡлыны тәғәйенләгәне тураһында ла яҙған.
Таңға ҡарай китте ул. Балаларына аталарының ҡаты ауырыуын алдан хәбәр итһәләр ҙә, алыҫтағы улынан башҡалары йыназа уҡыр саҡта ғына килеп етте. Йола-фәләнде белмәйем, тип өлкәне намаҙ сафына баҫманы ла. Бер кем менән күрешмәне, ул-был нәмәне һорашманы. Һеңлеһе лә, ирҙәр һымаҡ мыҡты кәүҙәле, ауыр ҡарашлы ҡатын, ят кешеләргә һүҙ ҡушыуҙы мөрхәтһенмәне. Кеселәре генә, күптән ауыл ерендә йәшәгәсме икән, үҙен иркенерәк, ябайыраҡ тотто, коляскаһынан тороп, ҡултыҡ таяғы менән ары-бире йөрөнө, атаһының күршеләренә яҡты йөҙ күрһәтергә тырышты.
– Рәхмәт инде һеҙгә. Аллаһ Тәғәлә ғәмәлдәрегеҙҙән риза булһын! – тине ул. – Беҙ атайыбыҙға иҫән сағында ярҙам итә, уның алдындағы бурыстарыбыҙҙы ҡайтара алманыҡ шул...
Зыяраттан ҡайтҡас, фельдшер ҡатын ҡарттың балаларына васыят яҙылған дәфтәрҙе тапшырҙы: “Бына, Хөрмәт бабай барыһын да ентекләп аңлатҡан. Уның мөлкәте өс балаһына тигеҙ итеп бүленә. Был хаҡта аҙаҡ мираҫ ҡағыҙы алырһығыҙ. Шуны ғына өҫтәп әйтке килә: атайығыҙ ауырыуға һабышҡансы уҡ дингә ҡайтып өлгөргәйне, һеҙҙең өсөн һәр саҡ доға ҡылып торҙо, ғүмер буйы эштән бушаманым, күрешеп тә тора алманыҡ, тип үкенде. Һеҙҙең үҙ-ара татыулашып, яҡшы кешеләр булып йәшәүегеҙҙе теләне”.
– Ә ниңә мираҫ тигеҙ итеп бүленә әле? Һәр кемгә лайыҡлы өлөш тейергә тейеш ине, – тип туғандарына һынаулы ҡараш йүгертте ҡыҙы. – Кемдер ғүмер баҡый атайҙың елкәһен кимерҙе, ҡайһы берәүҙәр уның нәҫелен дауам итерлек бер бала ла ҡалдырманы...
– Балаларға мираҫ ҡалдырыу – атайҙың бурысы! Ул бүлмәгән хәлдә лә, законға ярашлы, беҙгә тигеҙ өлөштәр тура килер ине, – тип ҡашын төйҙө өлкән улы. – Ә лайыҡлы-лайыҡһыҙ тип тикшерә башлаһаҡ, һеңлем, һинең әлеге милеккә бөтөнләй мохтажлығың юҡ!
Кинйәләре, был икәү араһындағы бәхәсте тыңлап, берсә ҡыҙарынды, берсә ағарынды. Ситкәрәк китеп, тәҙрә янында уйланып тора биреп, тынысланғандай булғас, һаман әрепләшеүсе туғандары эргәһенә кире килде лә, бөтә кешеләргә мөрәжәғәт итеп:
– Ярай, миңә атай малынан бер нәмә лә кәрәкмәй. Етәрлеген алғанмын инде, – тине ул. – Атайыбыҙ балаларының хаҡын һәр саҡ тейешенсә үтәргә тырышты, беҙгә ел-ямғыр тейҙермәне тиерлек. Йәш сағыбыҙҙа, белемле булығыҙ, тип өсөбөҙҙө лә яҡшы уҡыу йорттарына индерҙе; ағайым менән апайыма торлаҡ алышты, уларға йылдар буйы ипотекаларын түләште; кесе улыма үҙ фатирымды ҡалдырам, тип уйлағайны, Себерҙә төпләнәм, шунда карьера яһарға иҫәбем бар, тигәс, уны һатып, миңә үҙенә тейешле аҡсанан өлөш сығарырға, машина ла бүләк итергә ҡарар ҡылды... Әсәйебеҙ ауырығанда ҡиммәтле дарыуҙар күп кәрәк ине, шуға атайым бурысҡа батты, ауылға ҡайтып китеп, кәсеп асырға мәжбүр булды. Һәр һумын һанап йәшәне, үҙенә ныҡ кәрәкле нәмәләрҙән дә баш тартты, ләкин аҡса ҡоло түгел ине ул. Һуңғы алты йылда, мин зәғифләнгәс, ғаиләм өсөн төп терәк атайым булды: тапҡан-таянғанын тотош беҙгә ебәреп торҙо. Төҙәлеп, аяҡҡа баҫырыма өмөтләнеп, әллә ҡасан уҡ миңә тип алған машинаны һатмай һаҡланы... Үҙе янына гел саҡыра ине ул, тик миңә икенсе районда, шифаханаға яҡыныраҡ ерҙә, йәшәүе уңайлыраҡ тойолдо. “Һинең эргәңә төпкөлгә күсенеп, унда мине нимә көтә?” – тигән булдым. Йылына берҙе, исмаһам, килеп, күрешеп торорға ваҡыт тапманым... Әсәйем: “Атайығыҙҙы һаҡлағыҙ!” – ти торғайны, унан риза булып китте, ә беҙ, киреһенсә, үҙебеҙгә файҙа ғына көттөк, рәхмәт әйтә белмәнек...
Был һүҙҙәрҙән күңеле тулып киткән мулла ҡыҙының ҡолағына шыбырланы:
– Иң ҙур мираҫ кинйә улына тәтей икән, ин шәә Аллаһ...
Автор: Даян Мазитов
Присоединяйтесь к обсуждению новости в наших группах: Вконтакте , Одноклассники , Facebook .
