Муаллиф: Нуриддин ИСМОИЛОВ
(Биринчи қисм)
Тинимсиз ёғаётган жала уст-бошимизни шалаббо қилиб юборди. Айниқса, устимиздаги шинел тобора оғирлашиб, елкамиздан босар, нам баданимизгача ўтиб кетган, совуқдан иякларимиз қалтирар эди. Лекин биз жойимиздан жилмасдик. Атайлабдан қилинганми ёки унутилиб қолдикми, ишқилиб, ёмғир остида сувга тушган мушукдай турар эдик. Қизиқ, ўзимизнинг шаҳардан самолётга чиқаётганимда ҳаво очиқ, қуёш қиздирар, битта кўйлакда ҳам одам жиққа терга ботар эди. Бу ерда эса, бутунлай тескариси...
Орадан чамаси яна ярим соатлар ўтиб казармадан чиқиб келган офицер ҳар биримизни ёнига чақириб афт-ангоримизга синчиклаб қараб олди-да, сўнг казармага киришимизни буюрди.
Канцелярияда бизни сариқ мўйловли, боши хумдай, бўйи икки метрлар чамаси, мундири озода, этиги ялтираган киши кулиб кутиб олди. Унинг кулгиси жуда бошқача, майин эди-ю, лекин одамнинг вужудида титроқ уйғотарди. У ҳар биримиз билан қўл бериб кўришди-да:
— Менинг исмим майор Батинков Владимир Анатольевич, бундан бу ёғига, то ҳарбий хизматни тугатгунларингча сизлар билан бирга бўламан. Характерим, иш услубимни йўл-йўлакай, яъни хизмат давомида билиб оласизлар. Энг аввал сизларга шуни алоҳида таъкидлаб айтмоқчиманки, бизнинг бўлинма бошқа ҳарбий қисмларга умуман ўхшамайди. Шунинг учун спорт билан жиддий шуғулланган йигитларгина бу бўлинмага қабул қилинади. Яна спортнинг ҳам унча-мунча тури эмас, каратэ, дзюдо, бокс билан шуғулланганлар. Умуман, бизга булар ҳам кам, махсус текширув энг асосийси ҳисобланади. Сиз, ҳурматли дўстларим, ана шундай синовларнинг ҳаммасини ортда қолдириб келдингиз, бунинг учун мен сизларни табриклайман! — деб майор яна бир бошдан ҳар биримизнинг қўлимизни сиқиб чиқди. Ҳамма қатори мен ҳам жуда хурсанд эдим...
Шу куни бизни ўз ҳолимизга қўйишди. Хизматга келган ёш аскарлар бир-биримиз билан танишдик. Ўн беш кишининг учтаси рус, қолганлар бошқа миллат вакиллари экан. Бизнинг Ўрта Осиё томонлардан мендан бўлак ҳеч ким йўқ. Яхшиям, туман марказида яшаганим, акс ҳолда, бу ердагилар билан умуман гаплашолмасдим. Чунки қишлоқда бўлганимда рус тилидан оқсардим.
Эртасига бизни Ратенов шаҳридан ўттиз километр узоқликдаги ўрмонга олиб кетишди. Йўл-йўлакай “дед”лар билан қандай муомала қилишимиз ҳақида келишиб олдик. Аммо бекор ташвишланган эканмиз. Борган жойимизда учта офицердан бошқа ҳеч кимни учратмадик. Ҳа, энди бу ёғига ўзимиз хон, кўланкамиз майдон бўлиб яшаймиз, деб ўйлагандик. Йўқ, чучварани хом санаганимиз эртасигаёқ маълум бўлди.
Эрталаб соат олтида калта иштонда ташқарига олиб чиқишди-да, ялангоёқ югуртиришди. Умуман, ёшлигимдан югуришни яхши кўрганлигим боис, қийинчилик сезмадим. Фақат эрталабдан муздай ерга оёқ қўйиш ёқмасди. Бунинг устига, ўрмон ичидаги нам қумда югуриш ҳам бир мунча қийинчилик туғдираркан. (Мен Германияга учиб келишимиздан аввал бу жойларнинг ерини ўзимизникига ўхшаган тупроқли бўлса керак, деб ўйлагандим. Бироқ бу ерда тупроқнинг ўзи йўқ экан. Ҳаммаёқ қоп-қора қум).
Бутун бошли ўрмонни югуриб ўтганимиздан сўнг кичикроқ анҳорга дуч келдик. Старшинанинг буйруғига биноан, ўзимизни сувга отдик. Сув ҳам, бахтга қарши, муздай экан. Товуққа ўхшаб ҳурпайиб қолдик. Кейин сувдан чиқиб, яна ортга югуриб қайтдик. Икки қаватли қизил ғиштдан ниҳоятда пишиқ қилиб қурилган (ҳайронман, тупроқ бўлмаса, ғиштни нимадан тайёрлашган?) казармага етиб келганимиздан кейин маълум бўлдики, ёшлигимиздан спорт билан қанча шуғулланган бўлмайлик, барибир ҳали хом эканмиз. Казарма ёнидаги спорт майдончасида яна турли машқларни бажариб, роса ҳолдан тойдик.
Нонуштадан сўнг сиёсий ўқув бошланди. Кечагидан фарқли ўлароқ, ҳаво очилиб кетган, қуёш нури деразадан ёғилиб турар, одамни уйқу босарди. Ўзимни сергак тутишга қанча ҳаракат қилмай, барибир, кўзим юмилиб кетаверарди. Бир менинг уйқум келаяптими, деб атрофимга назар солсам, бошқалар ҳам эснар, баъзилар бошини столга ташлаб, ётиб олганди. Бир пайт:
— Ҳамма ўрнидан турсин! — деган буйруқ янгради. Ўрнимиздан сапчиб турдик-да, тек қотдик. — Иккинчи рақамли кийимда ташқарида сафланинг!
Биринчи куниёқ бизга тўрт хил кийиниш ҳақида маълумот беришганди: биринчиси — фақат калта иштонда, иккинчиси — шим ва этикда, учинчиси — шим, этик ва ХБ (ипак ёки пахтадан тайёрланган кўйлак, костюм), сўнггиси эса, ҳамма кийимлар устидан шинел кийган ҳолатда.
— Сиёсий дарс ўтилаётганда ухлаганингиз учун жазо сифатида беш чақирим югурасизлар! Сафни бузмасдан. Башарти биронтангиз орқада қолиб кетсангиз, яна шунча масофа қўшилади.
Югуриш бошланди. Бизни бундай жазога мубтало қилган уйқу бирпасда учди. Тахминан тўрт чақиримгача биз лейтенант айтгандай югурдик, бироқ кейин Мекиладзе деган грузин йигит оёғи чалиниб йиқилиб тушди. Биз эса, унга қарамай, югуришда давом этдик. Бу бизнинг йўл қўйган хатомиз эди. Йиқилган шеригимизни ташлаб кетганлигимиз учун яна беш минг метрга югуриш жазоси белгиланди. Бошқаларни билмадим-у, аммо мен адойи тамом бўлдим. Охирги метрларни ана йиқиламан, мана йиқиламан, дея зўрға босиб ўтдим.
Бир ҳафталик ҳарбий хизмат шу тариқа ўтди. Кейин кўникиб кетдик. Ўшанда бизга кун бўйи югурасизлар, дейишганда ҳам бўйин товламасдан югураверардик.
Германиянинг об-ҳавоси ғалати экан. Тушгача қуёш чарақлаб туради-да, кейин бирдан жала қуйиб қолади. Икки соатлардан сўнг ёмғир тўхтаб, яна ҳаво очилиб кетади.
Ёмғирдан кейин қуёш нурлари атрофни яшнатиб юборади. Менимча, бу ерда ҳам булбул бўлса керак — офтоб булут орасидан бўй кўрсатаётган маҳал дарахт шохлари орасида дилкаш хониш янграйди. Бу овоз ўзимизнинг боғлардаги булбулнинг сайрашига жуда ўхшаб кетади...
Орадан бир ой ўтиб, қасамёд қабул қилганимиздан сўнг, ҳақиқий хизмат бошланди. Қўл жанги, дзюдо, каратэ каби спорт турларини машқ қилардик. Шунингдек, бизга немис тили жуда чуқур ўргатиларди. Ҳатто тилни яхшироқ ўзлаштиришимиз учун шаҳарга онда-сонда бирорта офицер ҳамроҳлигида чиқиб, немислар билан гаплашишга изн бериларди. Майор Батинковнинг айтишига қараганда, олти ойдан кейин Ғарбий Германияга боришимиз ва у ерда ҳозирги олган билимларимизни қўллашимиз лозим бўларкан. Одам зоти ҳамма нарсага кўникувчанлигини ўша кезларда ҳис қилгандим. Бўлмаса, бунақанги оғир меҳнатга одамзоднинг дош бериши қийин-ов!
Кўп ўтмай кучга тўлдик, командиримиз буйруқларини у айтганидан-да яхшироқ бажара бошладик. Шундан кейин сезиш қобилиятимизни кучайтириш машқлари бошланди. Асалари қутилари келтирилиб, бизни яланғоч қилишиб, аъзойи баданимизга асал суришди. Сўнг арилар маконига “саёҳат” уюштиришга мажбурлашди. Тўғриси, бунақанги балойи офатдан омон қолиш даргумон. Ҳар томондан юзлаб арилар шунақанги ёпирилдики, на қочиб, на уларни уриб ўлдириб қутуласан. Яхшиям, ҳар бир аскар бор-йўғи уч дақиқадан бу ажал комига қўйилди, акс ҳолда, бемалол жанозамизни ўқиб юбораверишса ҳам бўлаверарди. “Жаҳаннам” ёнида тўрт томони ойна билан ёпилган махсус «жон сақлаш» хонаси бор эди. Уч дақиқадан кейин унинг эшиги очиларди. Шу ерга қочиб кириб жонимизни омон сақлаб қолдик. Мана шундай “ажойиб” машғулотдан сўнг, хоҳ ишонинг, хоҳ ишонманг, бирорта аскар бир-бирини таниёлмади. Ҳамманинг жони ҳалқумига келган, алами нақ бурнининг учида турарди. Битта ари чақса, билинмаслиги мумкин, лекин соғ жойинг қолмаса ҳар нарсага тайёр бўлиб қоларкансан. Қариндош-уруғи-ю, ота-онасигача обдон “сийланган”, шу кунгача айтаётган гапига қалампир қўшмаса туролмайдиган офицерлар бирдан юмшоқ тортиб қолишди. Оиламиз, севган қизларимиз ҳақида сўрашди. Ўзларининг ҳаётларидаги қизиқ воқеаларни эслашди, эҳтиросли, кулгили латифалар айтишди. Қарабсизки, бир зумда аскарлардаги асабийликдан асар ҳам қолмади.
Орадан уч кун ўтиб худди ўша машғулот такрорланди. Бироқ бу сафар буйруқдан бош тортганлар бўлди. Айниқса, Мекиладзе: “Мен ўзимни ҳар қандай шароитда ҳам хор қилдириб қўймайман”, деди асабийлашиб. Унга дарҳол низом эслатилди, буйруқни бажармаслик оқибати нималарга олиб келиши уқтирилди. Бироқ Мекиладзе оёғини тираб тураверди. Шунда унинг юзига кутилмаганда мушт тушди. Зарба шунчалик кучли эдики, бечора гуржи йигит ўмбалоқ ошиб қулаганча бир муддат ҳушсиз ётди.
— Кўрдингларми, аҳмоқлар! — дея бўкирди майор Батинков кўзи қинидан чиққудек бўлиб. — Биттагина тасодифий зарбага чап беролмади! Эртага ҳаёт-мамот жангида ундан нима умид? Ё ичларингда ҳамма нарсани қойиллатадиганларинг борми?
Аскарларнинг боши эгилди. Зеро, ҳеч кимнинг калтак егиси йўқ эди. Машқ бошланди. Бирини кўриб анча фикр қилиб қолгандик. Таъзиримизни озроқ едик. Лекин негадир ҳеч ким асабийлашмади. Гуржи ҳам индамай танасини ариларга тутиб берди. Буни қарангки, ари чақса кимнинг қаери қанақа шишиши ҳам бизга маълум бўп қолди.
Олти ой мобайнида ариларга таланавериб, бу жониворлар билан қадрдонлашиб қолдик. Ўзиям тинимсиз ўлдираверганимиздан анча камайиб қолганди. Ютганимиз шу бўлдики, агар тошдай қотиб ухлаб ётганимизда ким ёнимизга келса, дарров сезадиган, хавфнинг олдини оладиган даражада сергаклашдик. Ухлаган ҳолатда энди исталган нарсани қўриқлашимиз мумкин эди. Албатта, ҳар қандай вазиятдан чиқиб кетишимиз, профессионал жангчига айланганимиздан қувонардик. Бироқ негадир хат жуда кам келар, келганлари ҳам қандайдир бошқача. Яъни, менга укам хат ёзадими, синглим хат ёзадими, дастхати, мазмун-моҳияти бир хил эди. Биз яхши, уйдагилар яхши ва ҳоказо гаплар. Маҳалламизда нима янгиликлар, синглим Саида ўқишга кирмоқчи эди, нима бўлди? Ботир футболга қатнашмоқчи эди, қатнашаяптими-йўқми, булар ҳақида уйдан келган хатларда лом-мим дейилмасди. Айниқса, ўзим ошиғу беқарор бўлган, лекин ҳеч қачон бирор оғиз ширин сўзини эшитолмаган Нафисага не умидлар билан ёзган хатимга келган жавоб таажжубга солди. “Ҳурматли, Собир ака, — дея бошланганди хат, — самимий тилакларингиз учун раҳмат. Мен сизни бирор дақиқа бўлсин, хаёлимдан чиқарганим йўқ. Доим сиз тўғрингизда ўйлаб юраман. Соғинаман. Шунинг учун ўша сиз билан суҳбатлашиб вақт ўтказган боққа тез-тез бориб тураман. Уйимизга бир-икки марта совчилар келганди, қайтариб юбордим. Отамга: “Менинг севган йигитим бор, ҳозир армияда. Мен унга ваъда берганман. Бошқага ўлсам ҳам тегмайман”, дедим. Отам тушунди. Совчиларни қайтариб юборди. Жондан азиз Собир ака, мендан мутлақо хавотир олманг, ўзингиз ёнимга, қучоғимга соғ-омон қайтиб келсангиз бўлди. Хўп, хайр! Сизни севиб қолувчи Нафиса”.
Қизиқ, умрим бино бўлиб Нафиса билан бирон жойда учрашмаганман. У мени кўриб қолса афтини бужмайтириб ўтиб кетарди. Унинг ваъдаси тўғрисида эса, гап ҳам бўлиши мумкинмас. Булар камлик қилгандай, “қучоғимга қайтинг”миш. Менимча, бу хат бошқа бировга ёзилган, адашиб менга келиб қолган, деган ўйда конвертнинг орқа томонига қарадим. Йўқ, бошқа бировга эмас, айнан менга юборилган. Назаримда, менинг хатим Нафисанинг дугоналаридан бирининг қўлига тушиб қолган-у, ўша қиз ҳазиллашиб Нафисанинг номидан хат ёзган. Асабим қўзиди. Нафисага хат ёзганимга афсусландим. Ҳойнаҳой, у дугонасига хатимни кўрсатиб, устимдан кулган. Тўғриси, агар ҳозир ҳарбий хизматда бўлмаганимда, одамнинг устидан кулиш қанақа бўлишини кўрсатиб қўярдим ўша нозикниҳолга... Шунақа ўйлар гирдобида юрганимда, одессалик қуролдошим Олег Белоусов ёнимга келиб, дардини айтиб қолди.
— Ойимга хат ёзгандим. Яқинда жавобини олдим. Биласанми, ойимнинг дастхати бошқача эди. Кейин у бировга хат ёзса, албатта, украинчани аралаштирарди. Лекин жавоб хатида украинча сўз у ёқда турсин, дастхати мутлақо бошқача. Худди юрадиган қизимникига ўхшайди. Укамнинг хатиям шунақа дастхатда ёзилган. Ҳеч бўлмаганда, эркак билан аёлники бошқа-бошқа бўлиши керак-ку, тўғрими? — деди у пешонаси тиришиб.
Мен унга тайин бирор гап айтолмадим. Чунки хат масаласида ўзим ҳам ҳайрон эдим. Кейин билсам, ҳамма аскарларнинг аҳволи шундай экан. Аммо бу ҳақда ҳеч ким командирларга чурқ этмади. Гўё бу табиий ҳолатдай. Фақат кўнгилга шубҳа оралади.
Ҳарбий хизматимизнинг саккизинчи ойида бошқа десант полки билан биргаликда ўқув машғулоти ўтказдик. Ишонасизми, ўн беш киши бўлиб тўрт юз кишини “ер тишлатдик”. Одам яйраб кетаркан. Шунча одамнинг бизга кучи етмади. Полк командирига қўшиб уларга тегишли ҳамма ҳужжатларни “ўмариб” кетдик. Назаримда, ўшанда биз жиддий синовдан ўтгандик.
Ғалабамизнинг эртасига ротамизга генерал ташриф буюрди. Айтишларича, у дивизия командири экан. Ҳар биримизни билагимиздан ушлаб кўрди. Сиёсий мавзуда саволлар берди. Сўнг:
— Сиз мамлакатимизда тайёрланадиган ўнта гуруҳдан бирисиз, — деди салмоқ билан, — биз бошқа ҳар қандай ҳарбийлардан кўра, сизга кўпроқ таянамиз. Шунинг учун ҳам, бошқалардан бўлакча тайёргарликдан ўтдингиз. Куни кеча биз берган таълимнинг натижасини кўрдик. Аъло даражада. Шўрлик полковникни ўлдириб қўйишларингга оз қолибди... Энди йигитлар, ҳарбий хизматингизнинг қолганини бизга қарашли бўлмаган, яъни капиталистик давлатда ўтказасиз... Ўйлайманки, сиз ўзингизга берилган ишончни, албатта, оқлайсиз. Бугундан бошлаб сизлар ҳақиқий жосусларсиз. Шундай мақомга эришганингиз билан давлатимиз номидан табриклайман!
Генералнинг сўнгги гапидан кейин ҳаммамиз бир овоздан “Совет Иттифоқига хизмат қиламан!” дея бақирдик.
Ўн беш ўғлон Ғарбий Германиянинг ўн беш шаҳрига бўлиндик. Ўшанда ўн ой мобайнида битта казармада яшаб, бир хил овқат еб, қийинчиликларни биргаликда бошдан ўтказган йигитлар бир-биримизни охирги марта кўриб турганимизни билмасдик. Қолаверса, бизни қандай қора кунлар кутиб тургани хаёлимизга ҳам келмасди. Лекин уй манзилларимизни бир-биримизга ёзиб бериб, ҳарбий хизмат тугагач, албатта, учрашишга келишиб олдик.
Менинг чекимга Ғарбий Берлин тушганди. У ерда мени Елизавета (асли исми Анна Саратова) исмли аёл кутиб турарди. Менга топшириқлар шу аёл орқали бериларкан. Ҳарбий хизматга алоқадорлик ҳужжатим олиб қўйилди, ўрнига Ғарбий Германия фуқаролиги ёзилган қалбаки паспорт беришди. “Паспортим”га қарасам, исмим Абрам, фамилиям Романов. “Одамнинг бир миллатдан бошқа миллатга айланиши ҳозирги замонда ҳеч гап эмас экан”, дея ўзимча кулиб қўйдим.
Елизаветани топиш менга мушкуллик туғдирмади. Вокзалда поезддан тушсам, ўзи кутиб турибди. Оппоққина, сочлари сариқ қиз кулиб ёнимга келди-да:
— Яхши етиб келдингми, Абрам? — деб юзимдан чўлпиллатиб ўпиб, қўлтиқлаб олди. Мен унинг бу ишидан ажабланмадим. Ўзи шундай бўлишини кутгандим. Қолаверса, менга “Елизавета хотининг вазифасини бажаради. Ўзи аввал қизлар билан юрганмисан?” — деб сўрашганди. Мен “йўқ” деган маънода бошимни қимирлатганимдан сўнг “Омадинг бор экан, йигитча, Анна ниҳоятда кетворган қиз, борганингдан кейин ўзинг ҳам бунга амин бўласан... Яна асосий ишни унутиб қўймаларинг... Бу ёғи тушунарлидир?” — дея уқтиришди.
— Аввалгидан ҳам очилиб кетибсан, — хушомад қилдим мен Аннага немис тилида.
— Раҳмат, — деди у майин овозда ва қўлимни беозоргина чимдиб қўйди.
Биз таксига ўтирдик. Йўл бўйи гаплашмадик. Мен кўз қирим билан шаҳарни томоша қилиб кетдим. Очиқчасига, биринчи марта кўраётган одамдек берилиб, ютоқиб томоша қилиш мумкин эмасди. Биздан ҳатто такси ҳайдовчиси ҳам хитланмаслиги даркор. Шаҳарнинг таърифига тил ожиз. Мен илк бор Шарқий Германияни кўрганимда оғзим очилиб қолган. Бу шаҳар эса ундан ўн чандон чиройли эди. Мен номини билиб-билмайдиган ярақлаган машиналар, кўчалар озода, бир-биридан ҳашаматли бинолар... Лекин худди шарқдаги шаҳардаги каби бу ернинг одамлари ҳам хунукдан-хунук. Назаримда, ёнимда ўзича хаёл суриб кетаётган Аннадан гўзалроқ қиз йўқдай.
Ниҳоят, биз манзилга етиб келдик. Икки юз йил аввал қурилган (бино пештоқига 1783 йил деб ёзилганди) бинонинг учинчи қаватига кўтарилдик. Бошқалардан асло фарқ қилмайдиган, ўттиз беш рақами ёзилган эшикни Анна калити билан очиб мени ичкарига таклиф қилди. Уй ичи шинамгина экан. Ётоқхона, ошхона ва иккита махсус магнитофон жойлашган ишхона билан таништиргач, Анна:
— Қалай уйимиз? — деб сўради кулиб.
— Умуман олганда ёмон эмас, чидаса бўлади, — дедим мен ундан кўзимни узмай, — фақат иккаламиз битта каравотда ётишимизни ўйламаган эканман.
— Мен билан ётишни истамайсанми? — дея Анна икки қўлини бўйнимдан ўтказиб қучоқлади.
— Сен билан ётиш учун келмаганман, шекилли?
— Шунақами, — деди-ю, Анна дзюдо услубида мени устидан ошириб отиб юбормоқчи бўлди. Бироқ ғайриихтиёрий куч ишга тушиб, унинг ўзини чалқанчасига ағдариб ташладим. Қиз хафа бўлмади.
— Зўрсан, қани энди туришимга ёрдам бериб юбор-чи! — дея у қўлини узатди. Ўшанда мендаги сезгирлик қисқа муддат панд берди: Анна икки оёғим ўртасига чунонам тепдики, жоним чиқиб кетай деди. Эгилиб-букчайган кўйда:
— Мараз! — дедим.
— Хафа бўлма, сени... — бироқ у гапини охиригача айтолмади. Биқинига тирсаклаб урдим. Энди у букчайганча полга қулади. Бироз ўтгач, ҳушимни йиғиб, ваннада юзимни ювиб қайтиб келсам, Анна ҳали ҳам ўзига келмаган экан. “Ўлдириб қўйдимми?” деб қўрқиб кетдим. Кейин секин бўйин томирини ушлаб кўрдим.
— Тирикман, — деди у хириллаб. Уни кўтариб ювиниш хонасига олиб кирдим. Юзини, бўйнини ювганимдан кейин бироз чиройи очилди.
— Энди мен билан бунақа ҳазиллашма, — дедим унга жиддий тикилиб. У бошини қимирлатиб “хўп” ишорасини қилди ва:
— Ҳали ўлишимга эрта, ўзи ҳаётга келиб одамга ўхшаб яшамаганман. Ҳеч қурса, умрим озгина чўзилсин... Сени шундай кутиб олганим учун узр. Бошқа такрорламайман. Энди бориб музлатгични оч-да, ичимликларни ошхонадаги стол устига ол, овқатланамиз, — деди.
У столга ўтиришдан олдин обдон бўянди. Тўғриси, ундан буни мутлақо кутмаган эдим. Таажжубланиб қараб турганимни кўриб Анна кулди.
— Шунақа чиройли бўлиб ёнингда ўтирсам, балки урмассан? — деди. Мен ҳам унинг гапидан кулиб юбордим.
— Хавотир олма, энди бўғзимга пичоқ тортиб юборсанг ҳам урмайман. Сенга қўл кўтарганимдан ўзим хижолатдаман, — дедим, — ўзим истамаган ҳолда шунақа бўп қолди. Тўғриси!
— Урмаганингда ҳозир сени ҳайдаб чиқарган бўлардим. Бу бўлмас экан, деб. Аслида мен сени синаётгандим... — Анна дастурхонга бироз қараб турди-да, ўрнидан туриб кетди. Мен унинг бу қилиғига ҳайрон бўлдим. Бироздан кейин Анна қўлида бир шиша ароқ билан келди. Ёшлигимдан спиртли ичимликни ёмон кўрардим. Қўшнимиз бўларди — Акмал ака деган. Деярли ҳар куни ичиб келиб хотинини урар, бечора болалари қўрққанидан бизникига қочиб келиб ўтиришарди. Шўрлик хотини калтакнинг зарбидан жигари эзилиб ўлиб кетди. Акмал ака кўп ўтмай яна бошқа аёлга уйланиб олди. Аммо бу хотиниям унинг ичкилигига дош беролмади, қочиб кетди. Болаларига эса, биринчи хотинининг отаси эгалик қилди. Кейин Акмал ака тўсатдан бетоб бўп қолди. Касалхонага ётди. Лекин ҳолидан хабар оладиган одам топилмади, хор-зор бўлиб ўлди. Айтишларича, ўлигигаям эга чиқмабди. Ўша одамни энам доим эслатиб, бизларга: “Биронтанг ичадиган бўлсанг, Акмал пиёнга ўхшаб қоласанлар”, дерди. Бу ичкиликни ёмон кўриб қолишимга биринчи сабаб бўлган бўлса, иккинчидан, бизни жосусликка тайёрлаётганларида барча касофатнинг бошида ичкилик туришини қулоғимизга қуйишганди. Шу боис, Аннанинг қўлидаги ароқни кўрибоқ афтим бужмайди.
Қиз ҳолатимни дарров сезди. Сезди-ю, ўша ўзининг гўзал табассумини менга ҳадя этиб:
— Ичкиликни ёқтирмайсанми? — деб сўради. Мен “йўқ” дегандек бошимни қимирлатдим.
— Тўғри қиласан. Аслида мен ҳам ёқтирмайман, буни сенга расмиятчилик юзасидан айтаётганим йўқ. Мени синаяпти, деб ҳам ўйлама. Баъзилар бу матоҳ учун жонини ҳам беришга тайёр, шунчаки удум учун стол устига қўядиганлар ҳам йўқ эмас. Биз ана шу удумни ҳурмат қилайлик. Ҳатто, бир қўл ичиш ниятим ҳам йўқ эмас. Албатта, сен учун. Сабабини кейин ўзинг билиб оласан, балки билмассан ҳам.
Анна, ўзи айтганидай, қадаҳни тўлдириб бир кўтаришда сипқорди. Мен эса, шунчаки лабимга теккизиб қўйдим. Шундан сўнг Анна иккаламизнинг суҳбатимиз қизиб кетди. У шўх-шодон ёшлиги ҳақида тўлиб-тошиб гапирди. Биринчи севган йигити уни деб учта синфдоши билан муштлашгани, учаласининг ҳам бурнини қонатиб қўйганини тўлиб-тошиб, ғурурланиб гапириб берди. Бироқ унинг қалбида илк муҳаббатни уйғотган йигит кейин бошқа қиз билан юриб кетибди. “Камида еттита йигит билан юрганман. Орамизда ҳар нарса бўлган. Мен бундан афсусланмайман. Қайтанга ёшлигимни яйраб ўтказганман. Ахир, ёшлик бир марта берилади-ку. Қолаверса, йигитлар билан “юриш” мен учун айб эмас. Биласанми, мен бир китоб ўқигандим. Ҳозир муаллифиям, роман қаҳрамонлариям ёдимда йўқ. Эсимда қолгани, бир фоҳиша қиз юртига душман бостириб кирганида мислсиз қаҳрамонликлар кўрсатади. Ватани учун жонини беради. Лекин унинг устидан доим кулиб юрадиганлар, қизни керакмас матоҳга айлантириб қўйганлар ўз тупроғи, киндик қони тўкилган Ватанни сотишади. Эшитаяпсанми, сотишади, хиёнат қилишади. Менингча, бундан оғирроқ хиёнат бўлмаса керак. Шунинг учун мен ҳам сенга очиғини, тўғрисини айтсам, шунча йигитлар билан юрган бўлсам-да, юрагим тоза... Керак бўлса, ўнта эркакнинг ишини бир ўзим бажаришим мумкин”, дея у бироз ўйланиб қолди. Сўнг:
— Мақтанишни бопларканманми? Билсанг, одам баъзан мақтаниб қўйишни ҳам эсидан чиқармаслиги керак. Ана, кўрдингми, мен ўзимнинг қанча сирларимни очиб ташладим. Энди сен гапир, севган қизинг тўғрисида гапир. Ёшлигингдаги энг зўр пайтлар ҳақида гапир, мен эшитаман, – деди.
Мен бу маҳал бошқа нарса ҳақида ўйлаётгандим. Ҳозир Анна мени авраб ичимдаги бор гапларни суғуриб олади-да, кейин керакли жойга етказади. Қарабсизки, мени камида “ДИСБАТ” кутиб турибди. Чунки ўзи бу ерга қандай келиб қолгани, қаерда қандай тайёргарликдан ўтгани ҳақида лом-мим демади-ку!.. Ҳозир севган қизим ҳақида сўрайди, кейин гапни айлантириб тайёргарлик кўрган жойларим ҳақида маълумот олишга ҳаракат қилади... Бизга ҳар қандай гапдан хавфсиранглар, деб бекорга ўқитишмаган-ку!..
— Ёшлигим сеникидек қизиқ ўтмаган, — дедим сохта табассум билан.
— Нима, шу ёшгача биронта қизни севмаганмисан?! — деди у ҳайратдан кўзлари ёниб.
— Севишга-ку севганман, лекин у рози бўлмаган.
— Рози бўлмади деб юравердингми? Топмадингми рози бўладиганини?
— Бошқа қизлар ёқмасди.
— Ҳеч қурса ўпишганмисан?
— Бе, қаёқда?.. Ёнига йўлатмасди у. Ундан кейин, бизда севишсаям, йигит қизга тўйгача яқин йўламайди. Шунчаки гаплашиб юраверишади. Тўғри, бир-бирини ялаб-юлқайдиганларам бор...
— Эҳ, бечора, — дея сочимни силади Анна, — ҳали биронта қизни қўлиданам ушламаганман дегин.
Мен индамай бошимни қимирлатганча маъқулладим. У эса, ўзининг қадаҳига ароқ тўлдирди-да, менга:
— Сенам қадаҳингни ол, — деди.
— Барибир ичмайман-ку, шартми олишим? — дедим мен кулиб.
— Бу сафар ичасан! Ичмасанг бўлмайди, ҳар нарсадан гумон қилаверма! Юракдан айтаяпман бу гапларни.
Дарҳақиқат, Анна бутунлай ўзгариб кетганди. Қандайдир ўзгача... Мен буни таърифлаб беролмайман. Тушунганим шуки, ҳозир унинг айтганини қилмасам, йиғлаб юборадиган ёки бўлмаса қўлидаги қадаҳни башарамга отадиган шашти бор. Бунинг устига, сўзлари самимий. Қўлимга қадаҳни олдим-у, у билан чўқиштирмасдан, унинг ичишини кутиб турмасдан охиригача ичиб юбордим. Ичимлик бўғзимни куйдириб ўтгандай бўлди.
— Бало экансан-ку, — деди у бужмайган башарамга қараб. Сўнг ўзи ҳам шошилмасдан қадаҳини бўшатди-да, қўлидаги идишни столга қўяр-қўймас лабимга лабини босди. Мен умримда ўпишмаганимданми, бир зумда Аннанинг қулига айланиб қолдим. Юрагим ҳаприқиб, баданим ўт бўлиб ёнди, қиз чаққонлик билан аввал ўзининг, кейин менинг кийимларимни ечиб ташлади... Кейин қулоғимга “тўшакка олиб бор”, дея пичирлади...
Эртасига шаҳар айландик. Анна менга зарур “объект”ларни кўрсатди. Шундан сўнг уйга қайтиб, кўрганларимизни харитага туширдик. Аслида бу жойларни Анна беш бармоғидай биларкан. Харита чизишимиз, шунчаки менинг хотирамни синаб кўриш учун керак бўлгандир. Хотирамдан ҳеч қачон нолимаганман, шу боис, ҳамроҳим — “хотиним”дан бироз ранжидим. У ҳолатимни тушунди. Бироқ эътибор қилмади.
Ўша куни кечқурун ишқий ўйинлар оғушидан сўнг:
— Қанча вақтдан бери бу ердасан? — дея сўрадим Аннадан.
— Анча бўлди, нимайди? — деди у сочимни силаб.
— Мендан олдин нечта йигит келган бўлса, ҳаммаси билан ётганмисан? — дедим унинг бошимни юмшоқ қўли билан силашидан роҳатланиб, кўзимни юмиб ётарканман.
— Қўйсанг-чи, шунақа гапларни, — деди Анна қўлини бошимдан олиб, шифтга қараб ётаркан.
— Шунчаки сўрадим-да!
— Кеча сенга гап биров билан ётиб-туришда эмас, деб айтгандим-ку!
— Бўпти, бошқа сўрамайман. Эртага нима иш қиламиз?
— Уйдан чиқмаймиз, буйруқни кутамиз.
— Бўпти, энди ухлайлик, хайрли тун!
Эртаси тушдан кейин Анна айтган буйруқ келди: Бонндан АҚШ жосуси учиб келаркан, биз унинг бу ерга келишидан мақсади нималигини аниқлашимиз лозим.
— Бу топшириқни бажариш осон кечмайди. Бизга биргина имконият берилибди, у ҳам бўлса, келадиган одамнинг сурати... Фикримча, америкалик жосуслар ўзларини олиб кетишлари учун махсус машина чақиришмайди. Аэропортдан дарҳол таксига ўтиришади — ўзларини оддий одамдай тутишади. Бу бизга қўл келиши мумкин. Хўш, сен машина ҳайдай оласанми? — деди Анна юзимга жиддий тикилиб. Унинг қараши мутлақо сирли эди.
— Йўқ, — дедим мен кулиб.
— Эҳ, йигит, — деди у хўрсиниб, — ёлғон гапирмагин-да!.. Режа тузамиз. Фикрингни айт.
— Иккаламиз ҳам машинада таксичи қиёфасида борамиз. У ё сенинг машинангга ёки меникига ўтириши шарт.
— Бунинг учун иккаламизга ҳам машина керак.
— Бу сен учун муаммо бўлмас.
— Бўпти, келишдик.
Биз саҳарлаб аэропортга бордик. Анна ичкарига кириб Бонндан келадиган самолётларнинг вақтини аниқлаб чиқди ва бу ҳақда менга тўлиқ маълумот берди.
Биринчи самолёт қўнмагунча ён-атрофимизда бирорта ҳам такси йўқ эди. Ердан чиқдими, осмондан тушдими, самолёт қўниши билан ҳаммаёқни такси босиб кетди. Мен бундай манзарани ўзимиздаям кўргандим. Бу мамлакатда бунақа бўлмаса керак, деб ўйлагандим. Чучварани хом санаган эканман — ҳаммаёқда хўроз бир хил қичқираркан. Миллатидан қатъий назар, ҳамма бирдай пулни яхши кўраркан.
Биринчи самолётда биз кутган одам келмади. Ҳатто, иккинчисида ҳам уни учратмадик. “Наҳотки, уни ўтказиб юбордик?” дея хавотир ола бошлаганимизда, учинчи самолёт ерга қўнди. Анна билан дарров аэропорт ичкарисига кирдик. “Мижоз” бу сафар кўп куттирмади. Мийиғида кулиб, сумкасини судраганча пайдо бўлди. Зумда Анна унинг ёнига борди-да, такси керакми, деб сўради. Шундай гўзал таксичи қизга ким ҳам йўқ дерди.
— О-о, — деди америкалик, — сиздай офатижон билан, албатта, бирга кетаман.
Анна унга майин табассум ҳадя қилиб сумкасини қўлига олди. Назаримда, сумка оғирроққа ўхшади, Анна уни судраганда бироз қизарди. Анави сўтак эса, аёлнинг қийналганига эътибор ҳам қилмай, Аннанинг орқасидан эргашди. Мен улардан беш-олти қадам орқада борардим. “Мижоз” Аннага сездирмасдан икки-уч марта атрофга олазарак қаради. Шундан билдимки, уни кимдир кутиб олиши керак. Адашмаган эканман. Аннанинг машинасига эски “Мерс” дум бўлиб эргашди. Унинг ортидан мен кузатиб борардим. Табиийки, шеригим билан махсус алоқа воситаси орқали боғлангандим.
— Берлинга биринчи келишингизми? — сўради Анна.
— Ҳа, — жавоб қилди мижоз, — лекин Берлинга ёшлигимдан келишни орзу қилганман. Тарихий шаҳар.
— Немис тилини қаерда ўргангансиз? Яхши гапираркансиз.
— Раҳмат. Очиғини айтадиган бўлсам, ўзим мустақил ўқиб ўргандим. Бунгаям азбаройи Берлиннинг сеҳри сабаб бўлган. Лекин сизнинг ўзингиз ҳам немис аёлига ўхшамас экансиз.
— Қойил, — деди Анна ҳамкасбини мақтаб, — миллатларни бир-биридан яхши фарқлар экансиз. Мен славянман. Аниқроқ қилиб айтадиган бўлсам, онам швед, отам поляк, метисман.
— Мен бошқача деб ўйлагандим. Сиз славянлардан кўра, русларга яқинроқсиз. Албатта, кўринишингиз билан.
Миямдан: “Бир ниманинг ҳидини олдимикан?” деган ўй яшин тезлигида ўтди.
— Ҳамма шунақа дейди. Билмадим, пешонамга ёзиб қўйилган шекилли, — деди Анна дарров.
— Одамларни билмадим қаердан билишганини, лекин менинг касбим шунақа, элшунос. Русияда бўлганман, ўқиганман. Ломоносов университетида. Ўша ўлканинг одамлари сизга жудаям ўхшаб кетади.
— Ростданми? — деди Анна кулиб. — Унда, албатта, Русияга бораман. Ўзимга ўхшайдиган одамларни кўриш истагини кўнглимга солдингиз.
— Рухсат этсангиз, ўзим олиб бораман. Совуқроқ жойлар-у, лекин томоша қилишга арзийдиган шаҳарлари кўп.
— Ҳали сиз билан танишмадиг-у, қандай олиб борасиз? — кулди яна Анна.
— Макс исмим.
— Меники эса, Елизавета. Унда бундай қиламиз, мен қарздор бўлишни ёқтирмайман. Аввал сизга Берлинни томоша қилдираман. Биринчи бор келишим, дедингиз-ку, шундаймасми? Кейин сиз қарзингизни узасиз...
Макс суҳбат бунақа тус олишини кутмаган шекилли, бироз жим бўлиб қолди. Назаримда, режаси тўғрисида ўйлади. Мен эса, Аннанинг маҳоратига тан бердим.
Бу пайтда деярли шаҳар марказига келгандик. Макс айтган меҳмонхона ҳам кўриниб қолди. Энди, режа бўйича, Анна “мижоз” билан яна учрашувга келишиб олиши зарур эди.
— Яна бир марта қойил қолишимга ижозат беринг, — деди Макс бироз сукут сақлаб, — сиз ниҳоятда гўзалсиз. Шундай гўзал қизни таксичилик қилиб юриши одамнинг ақлини шоширади. Сиз модель бўлишингиз керак эди. Ишонмасангиз, исталган одамдан сўрашингиз мумкин.
— Хушомадни қойиллатар экансиз. Чиройимга ўзим ҳам ишонаман. Балки, бошқаларнинг айтганини қилганимда, модель ҳам бўлишим мумкин эди. Лекин ўжарлигим, бир сўзлигим, эркакларни кўпам ёқтиравермаслигим мени таксичи қилиб қўйди, — деди Анна чуқур хўрсиниш билан.
— Демоқчисизки, ҳозир эркагингиз йўқ.
— Ҳаётингизда неча марта эркак бўлган, деб сўраганингизда тўғрироқ бўларди.
— Ана сўрадим. Хўш, неча марта?
— Икки марта. Улар ҳам ёшлигимда. Ҳозир кўриб турибсиз, иш билан бандман.
— Агар мен ҳаётингизга учинчи бўлиб кириб келсам, йўқ дейсизми?
Орага сукунат чўкди. Мен гарчи, ўзимнинг хоҳиш-истагимдан каттароқ, муҳимроқ иш билан машғул бўлсам-да, Аннанинг жавобини кутдим. Майли, кўрамиз, шароитга қараймиз, буни вақт кўрсатади каби мойилликни англатадиган жавоб бўлмасин, деган умид бор эди кўнглимда. Менимча, бу айнан Анна билан бўлиб, ҳаётимда илк маротаба ҳақиқий эркакликни ҳис қилганимдандир. Мен хаёлимни йиғиштириб олмасимдан бурун Аннанинг овози қулоғимга эшитилди.
— Манзилга ҳам етиб келдик.
— О-о, наҳотки, ҳеч қачон манзилимга бу қадар тез етиб келмаган эдим, — деди америкалик жосус. Унинг қувончи овозидан билиниб турарди.
Аввал Анна бошқариб бораётган машина, ундан чамаси ўн беш метрлар берида уларни кузатиб келаётган машина тўхтади. Мен кузатувчилардан ҳам узоқроқда кутадиган бўлдим. Анна машинадан тушиб, Макснинг юкларини олди-да:
— Хонангизгача олиб бориб қўяман, — деди Максга.
— Аёлларни уринтирадиган одатим йўқ. Бироқ сиз мен турадиган хонани билиб олишингизни истайман. Балки, бу сизга керак бўлиб қолар.
— Яхши, — деди ҳеч бир иккиланишсиз Анна.
Улар олдинма-кейин меҳмонхона ичига кириб кетишди. Худди шуни кутиб туришган кузатувчилар дарров машинадан чиқишди-да, (улар икки киши экан) аввал Аннанинг машинасини кўздан кечиришди. Сўнг улар ҳам меҳмонхона томонга юра бошлашди. Мен ёнимдаги рация орқали “Эҳтиёт бўл, шериклари бор”, дея ниҳоятда паст овозда Аннани огоҳлантирдим.
Беш, ўн дақиқа ўтди. Лекин Аннадан дарак йўқ. Безовталандим, ичимни ит тирнай бошлади. Анна негадир алоқа воситасини ўчириб қўйган эди. “Наҳотки, Макс орқасидан тушганимизни сезиб қолган бўлса ёки анави кузатувчилари бирор нарсадан “ҳид”ландимикин? Бунча кўп қолиб кетди? Озгина кутай, кутай... Балки кечагина мени қучоқлаб эркалаган қўллар ҳозир Макснинг бўйнидан қучоқлаб тургандир? “Ҳаётимда америкалик бўлмаган. Тананг спортчиларникидай экан”, дея худди мени эркалагандай эркалаётгандир униям Анна. Хизматчилик ўз йўли билан, лаззатланиш ўз йўли билан экан-да, қойил!.. Йўқ, балки унақамасдир. Ҳарқалай, Анна бирдан унинг тўшагига ётмас, унда обрўсини йўқотиб қўяди-ку!.. Сабр қилиш керак. Кутиш керак”.
Биринчи қисм тугади.
(Давоми бор)