Санъат ва ҳаёт тўқнашуви Ёхуд илоҳий руҳ тантанаси
Сомерсет Моемнинг “Ой ва сариқ чақа” асари ўз даврининг машҳур асарларидан бири бўлиб, унинг бош қаҳрамони ғаройиб табиатли инсон Чарлиз Стрикленддир. Биз аввал мутолаа қилган асар қаҳрамонларимизни ёдга олсак, улар бир мунча довюрак, танти, меҳрибон ва ҳамиша ёрдамга шай инсонлар эди. Бироқ Чарлиз Стриклендга нисбатан бундай сифатлар бир оз мос тушмайди. Тўғри, биз уни довюрак дея аташимиз мумкин, лекин уни аёли ва фарзандларидан кечиб, Бланш Струвега қилган ишлари учун меҳрибон деб айта олмаймиз. Ҳа, Чарлиз Стрикленднинг ғаройиблиги ҳам айнан шунда. У кимгадир ёқишни, ким учундир яшашни сира ёқтирмайди Унинг ҳеч бир қолипга сиғмайдиган тартиб-интизомларни хушламайдиган дағал, аммо табиий ва самимий табиати мунофиқликдан йироқ. У доим “Одамларнинг мен ҳақимдаги фикирлари сариқ чақага қиммат” деб яшайди. Чарлиз Стрикленднинг китобхон аҳлига ўрнак қилиб кўрсатадиган бир хислати эса уни бутун камчиликларини тўлдириб кетадики, у ҳам бўлса Чарлиз Стрикленд санъатга жонини берган даҳодир.
Жамиятда ўз ўрнига эга савдо одами Стрикленд бир кунда барчасидан воз кечиб Парижга йўл олади. Париждаги камтарона ҳаётида қаҳрамонимиз жудда катта қийинчиликларга дуч келади. Париждаги кўплаб аянчли ва фожиали саргузаштлардан сўнг Таитага йўл олган Стриклендни бу ерда ҳам қийинчиликлар қарши олади.
Бироқ Стрикленд ўз санъати йўлида ҳеч кимга шавқат қилмади, хатто ўзига ҳам. Ўзинида аямади. Инсонлардан умри давомида қочиб, узлатга чекинган Стрикленддан энди инсонлар унинг касаллиги сабабли қоча бошлади. Бироқ Стриклендга буни қизиғи йўқ. У сўнги нафасигача чизди, сўнги нафасигача...
Асар қаҳрамони Чарлиз Стрикленднинг ҳаётдаги прототипи Полъ Гоген исимли мусаввир бўлиб, “Ой ва сариқ чақа” жаҳон адабиётида мазкур ижодкор ҳаёти ёритилган икинчи асардир. Шу билан бирга Франсияда Полъ Гогеннинг фожиали ҳаёти ҳақида маълумот берувчи 7 қисимли телесериал суратга олинган.
Асарни маҳорат билан ўзбек тилига ўгирган таржимон Раҳматилла Иноғомов, Умарали Норматовнинг “Ижод сеҳри” асарида келтирилган ҳотира саҳифаларида баён этилишича, асарни таржима қилишни салкам 20 йил кутган. У бу асарни таржима қилишга тайёр эмаслигини кўп бор таъкидлаб, унга қадар бошқа асарларни таржима қилиб борган. Кейинчалик, ижодкор Озод Шарафиддиновдан дуо олиб 2003-йиллар атрофида 20 йиллик кутилган таржимага киришган. Бироқ, Раҳматилла Иноғомов ҳар гал Умарали Норматовга таржима ҳақида гапирар экан “мени шу “Ой ва сариқ чақа” ўлдирадиёв...” деб ҳазил қиларди. Бироқ таржима асносида асар билан яшаган ижодкор таржимани якунлаб бўлгач, орадан бир неча ой ўтиб, ҳеч бир касалликсиз ўз-ўзидан уйқуга ётган ва уйқудан қайтиб уйғонмаган.
Умуман олганда, Чарлиз Стрикленднинг ўзига хос шахсияти ва фожиали қисмати ўқувчини беихтиёр ўйга толдиради. Асар чуқур мушоҳада билан ўқиладики, поёнига етган бир воқедан сўнг галдаги воқега зумда ўтиб кетолмайсиз. Чарлиз Стрикленд санъат ва ҳаёт тўқнашувида ҳалок бўлсада, ижодкор санъат оламида чин маънода ғалаба қозонди.
Исманжанова Мафтуна