Аргентина стала первой в мире страной, которая одобрила у себя выращивание генетически модифицированной пшеницы. По-английски об этом недавно писало агентство Reuters. По-русски — N + 1. А теперь N + 1 же — по-осетински — в рамках проекта «Языки России», который создается совместно с АНО «Институт развития интернета».
Аргентинæ сси, генетикон æгъдауæй модификацигонд мæнæу садзыны бар чи радта, дунейы фыццаг ахæм паддзахад, — хъусын кæны агентад Reuters. Ацы мæнæу хæссы хурмæзилæджы ген HB4, кæцы-иу тыллæг фæфылдæр кæны хус рæстæг. Фермертæ уæддæр нæ тагъд кæнынц ног мæнæу тауын — уымæн ма бахъæудзæн, цæмæй ацы ног мæнæу æлхæныныл сразы уой фæсарæйнаг импортгæнджытæ.
Мæнæу иттæг зын у генетикон модификаци кæнын. Уыимæ чи кусы, уыдон-иу цавæр зындзинæдтæ баййафынц, уый тыххæй мах лæмбынæг радзырдтам фыстуацы «Æнæ дзул дæр гæнæн и». Иуæрдыгæй зындзинад мæнæуы геномы ис, — хромосомæты æхсæз комплексæй арæзт у, æмæ сæм исты куы бафтауæм, уæд нæ хъæуы бæлвырд базонын, кæй никуы ницы фехæлд æмæ ивддзинад æппæт хъæугæ бынæтты гаччы кæй абадт.
Иннæрдыгæй, мæнæуы генон код ивын нæ уадзынц æхсæнады ахаст ГМО-йы ныхмæ. Кæд æмæ иуæй-иу ГМ-зайæгойтæ рагæй садзынц — зæгъæм, сойæ кæнæ нæртхор — уыдон фылдæр фосæн хæринаг фæдæттынц. Уыимæ ма мæнæу у дунейы тæккæ фылдæр уæййаг зайæгой, æмæ уый тыххæй бахъæудзæн цалдæр бæстæйы барлæвæрд, кæннод ницы æфтиаг уыдзæн.
Гъе уый тыххæй ГМ-мæнæу садзыны бар официалонæй дунейы нырма никæмæн лæвæрд æрцыд. Хицæн сорттыл куыстой Австрали æмæ Стыр Британийы, Индийы æмæ АИШ-ы — фæлæ уыдонæй иу бæстæйы дæр фæлварæнтæй дарддæр хъуыддаг никуы цыдис. Уыцы-иу рæстæг мæнæу дарддæр сæлы, хус кæны, сæфы зокъонизæй — суанг ма биотехнологтæ рауагътой манифест журнал «Science»- ы, кæцыйы сидынц ГМ-мæнæуæн фæндаг раттын.
Æмæ фыццаг ахæм бæстæ, кæцы ГМ-мæнæуы сортæн бартæ радта, сси Аргентинæ — кæд дунейы мæнæуы кондадæй йæ хай бирæ нæу, уæддæр Латинаг Америкæйы сæйраг мæнæугæнæг бæстæ у. Уымы хъæууон хæдзарады министрад бартæ цы сортæн радта, уый HB4, хурмæзилæгæй ист ген хæссы. Раздæр уыцы ген рахастой сойæмæ дæр, æмæ йæ уыцы модификаци садзынмæ бæззы æндæр бæстæты дæр, уыдоны ’хсæн АИШ æмæ Бразилийы.
HB4 гены руаджы æфсирджын зайæгойтæ хуыздæр фæразынц хус рæстæг. Аргентинæйаг ГМ-мæнæуы фæлдисæг компани Bioceres йæ пресс-релизы куыд фехъусын кодта, афтæмæй хус афæдзы тыллæгæн йæ бон у 20% проценты фылдæр уæвын. Климат ивы æмæ хус рæстæг арæхдæр вæййы, уымæй ног сорт уæлдайдæр актуалон у. Хуымæтæджы боныхъæд куы уа, уæд ног мæнæуы тыллæг æнæуи мæнæуæй ницæмæй хицæн кæны.
Хицауад бар радта ног мæнæу садзынæн, зæгъгæ, уый нæма нысан кæны æмæ алчидæр æй садзын байдайдзæн. Аргентинæйаг мæнæуы фылдæр хай цæуы фæсарæнтæм — æмæ ног сорты фесгуыхтæн хъæуы, цæмæй экспортисæг бæстæтæ æлхæныныл сразы уой. Зæгъæм, Бразили, кæцы йæ мæнæуы æртæ цыппарæм хайы исы Аргентинæйæ. Кæд уыдоны зæрдæмæ HB4-сорт нæ фæцæудзæн, уæд æддаг базармæ ног мæнæуæн рацæуæн нæй æмæ йæ садзгæ дæр ничи кæндзæн. Компани Bioceres-ы уырны, мæнæуы баивынæн цы ног генæй пайда чындæуы, уый иннæ культурон зайæгойæй ист кæй у, уый тыххæй æхсæнад ГМ-мæнæуы ныхмæ афтæ хъæддыхæй кæй нæ ралæуудзæн, уый.
Мах куыд радзырдтам, ай размæ Японы æдасыл банымадтой, CRISPR/Cas-ы æххуысæй кæй редакци кодтой, ахæм продукттæ. Уæрæсейы та ахуыргæндтæ дарддæр редакци кæнынц картоф. Генон модификацийы ныхмæ чи у, уыдоны кой куы кæнæм, уæд зонадон ахуыргонддзинады тестмæ гæсгæ куыд рабæрæг, уыцы адæм цас хæдныфс, уыйбæрц æнæфенд разындысты.
Полинæ Лосева (Вячеслав Ивановы тæлмац)