Под «Моной Лизой» обнаружили набросок дырочками! Кстати, «Мона Лиза» по-хакасски будет «Мона Лиза». В остальном текст этой новости на хакасском сильно отличается от русского. Узнали мы это, переведя ее в рамках проекта «Языки России», который делаем при поддержке АНО «Институт развития интернета».
Француз істезігҷілері, Леонардо да Винчинің «Мона Лиза» хоозын сырларның хадылларын пиктеҷең алгоритм полызиинаң кӧрглеп, хоосчының спольверо техниканаң тузаланғанын таныхтааннар. Спольверо – ол пасха хоостың силуэдінҷе тирең ӱдіҷектер идіп хоосталған хоос. Спольвероның «істерін» Джоконданың хамағында паза холларында сизін салғаннар. Iдӧк олар хыстың пазының ӱстӱнде сасха хаптырҷаң тирігні сизін салғаннар, ол пастап хоостаан хоостаң халғаны полар, неке. Статья Journal of Cultural Heritage тіп журналда чарыхха сыххан.
Саблығ хоосчы Леонардо да Винчи кӧп нимее скульптор паза хоосчы Андреа Верроккьодаң ӱгреніп алған, кӧзідімге алза, спольверо техникаа: пастап хоосчы эскизті чаҷында тизе ӱттептір, соонаң хара сырнаң аны ӧӧн хооссар салтыр. Іди хоосчы, киденде улуғ нимес істер халчатхан сылтаанда, оларға тӧстеніп, хоозын хоостаптыр. Андағ танығлар 15 муң чыллардағох тоғыстарда тоғасчаңнар, позы да Винчи, тізең, мындағ хоостир оңдайны «Дамы с горностаем», «Портрет Джиневры де Бенчи» паза «Прекрасная Ферроньера» хоостарында тузалантыр. Че, андағ даа полза, «Мона Лиза» хоостың киденінде спольверо оңдайнаң тузаланған істер табылбаандыр. Халғанҷызын «Мона Лизаны» ӧтіре, ӧнетін чарытхы сустарынаң тузаланып, 2004-2006 чылларда кӧртірлер — ол туста ла Джоконданың сол холындағы салааларының хати сырлалғанын, одырчыхтың хол салҷаң орнының паза хыстың сол иңніндегі вуальының хай пірее кизектерінің алыстырылғанын сизін салтырлар.
Инженер Паскаль Котте (Pascal Cotte) паза университеттің тоғынҷызы Лайонел Симонот (Lionel Simonot) сомны он ӱс светофильтрліг ПЗС-матрицалығ тирең кӧрчеткен камеранаң ситкіп кӧртірлер. Ол камераның чарытхыны хаапчатхан салғағы ӱс чӱс сигізоннаң пір муң иліг нанометрге читіре полтыр.
Киденнернің халыны ӧӧнінде 1 миллиметрҷе полар, аннаңар аның ӧтіре чарых иртіп полар тіп саналча. Че, андағ даа полза, уғаа кӧп сылтағлар (сырларны пиктеҷен материаллар, сомның иргіленчеткені паза хоостаан оңдайы) киденні тирең синде істезерге харығ полчалар. Ол сурығны пӧгіп алар ӱчӱн, пірееде ікі светофильтрліг хоостарны килістірҷеңнер. Че Котте хаҷаннаңох сығара хоостарның хадылларын пиктеҷең оңдайны (методты), істезіп, тилітче, хайзында алгоритм контрасттың коэффиценттерін таластырча. Іди істезігҷілер, уғаа кӧп хоос сомнар чыып алып, оларны видеоға айландыртырлар: хоосты хоостаан оңдайларны амды аның полызиинаң кӧріп аларға чарир.
Істезігҷілер, сынап спольвероны сырлар хадылы алтынаң сизінерінің сидік полчатханын піліп алар ӱчӱн, постары пу оңдайнаң оннаң сигізонға читіре саннарны пазарында тузаланғаннар. Олар кирек чирлерде чаҷынны ӱттеп, ӱстӱнең хара сырнаң ирт чӧрібіскеннер. Киденде халған ӱдіҷектерні олар, ағартчаң хорғамҷылны грецкай хузухтың хайағынаң порастырған порағнаң пір чӱстең сигіс чӱс микрометрге чағын хадылли чаабысханнар. Пір чыл пазынаң істезігҷілер ол хадылның халынын синебістірлер (анзы, тізең, тоолап партыр). Олаңай кӧріснең пу ӱдіҷектерні отыс азыра микрометр халыннығ хоостарда кӧр таппаандырлар.
Пу киденні, анда спольверо ӱдіҷектері парын піле тура, хоосты ӧтіре кӧр полар аймах-пасха оңдайларнаң сыныхтаптырлар: ИК-Осирис камеранаң (аның полызиинаң 180 микрометр тиреендегі ӱдіҷектер кӧрінтірлер), 1000 нанометрге фильтрліг мультриспектральнай камеранаң (Осиристең азарға киліспеен), че, чарытхыны улам на пиктелдірер оңдай полызиинаң 360 микрометр тиреендегі ӱдіҷектерні сизініп аларға киліскен.
Iстезігҷілер, «Мона Лизаны» пос сыныхтаҷаң оңдайларынаң кӧрглеп, хара ӱдіҷектерні чарых кизектерде, Джоконданың хамағында паза холларында, сизін салғаннар. Спольвероның хамағында полғаны Мона Лизаның пазын тутчатхан оңдайының улуғ нимес алызиин, холларында, тізең, оларның аразындағы хырның алызығ чох полғанын таныхтапча. Ағаа хоза, авторлар Джоконданың пазының хыринда хайдағ-да ниме пар полғанын таныхтапчалар, арса, пу киденде пастап хоосталған хыстың сасха хаптырҷаң тирии.
Леонардо да Винчинің «Мона Лиза» хоозы искусство тоғынҷыларының на нимес, ідӧк имҷілернің хайиин тартча. Iкі чыл мының алнында америкадағы учёнайлар Джоконданың тамах мирсізі ағырии пар полғанын сизін салғаннар. Анзы пу хоос хыстың ӱр ниместе тойлығ полған тустың соонда хоосталғанын таныхтапча полар.
Артём Москиннең
Тілбестегні иткен Казанаева Татьяна Федоровна