Скорость таяния Гренландского ледяного щита обогнала скорость прироста массы, выяснили недавно американские ученые. Если бы об этом сообщало ногайское научное издание, оно бы написало что-то вроде: «Гренландиядынъ бузлы калканы ирийди». Что оно написало бы дальше под заголовком — читайте ниже.
Америка аьлимлерининъ тергевлерининъ тамамларында белгили болганынша, Гренланд бузлы калканнынъ авырлыгын сезимли йойып баслаган деп айтылады Nature Communications Earth and Tnvironment журналында. Элбетте ол зат табиат аьллерининъ (климат) туьрленуьви мен байланыслы болады. Аьлимлердинъ беркитуьвлеринше табиат туьрленуьвлери болмаган болса да Гренландияда буз авырлыгын йоювын бардыраяк эди.
Гренландиядынъ бузлы калканы савлай аралды бийлеп алып ябады эм 1,7 миллион квадратлы километрге созылады. Калканда уьш миллионга ювык куб километр буз бар. Ол савлай ириген болса да океаннынъ оьлшеми ети метрден артыкка коьтерилеек эди. Табиат аьллерининъ туьрленуьви буздынъ ируьвин белсинлендируьвге аькеледи.
2019 йылда буз 600 миллиард тонна йойган. Боьтен де сол зат Дуныялык океанынынъ оьлшемининъ оьсуьвинеаькеледи. Аьлимлер аьдемшиликти алдыда не затлар саклайтаганын билер уьшин онынъ ируьвине тийисли белги бермеге шалысадылар.
Аьр йыл сайын да Гренландиядынъ бузлы калканы авырлыгын йойып барады, сонъ калын явган карлар аркалы толыстырылады. Огайо штатындагы Университеттинъ климатологы Микаэла Д. Кинг ис дослары ман бирге бузлы калканнынъ шетлеринде болатаган туьрленислерди тергеген. Буз ириген аслам кесеклери океанга кетедилер. Спутниктен этилген дурбатларды эм аьлимлердинъ тергевлерин кулланув аркалы сонъгы отыз йылдынъ ишинде кайгадер буз иригени яде айсберглер кабинде айырылганы, карлар кайдай ооьлшемде явганлары акында ашыкламага болады.
1985-1999 йылларда йыйылган карлар эм ириген бузлар шегип караганда бир оьлшемде болганлар. Сол йылларда бузлы калкан йыл сайын орташа 450 миллиард тонна буз йойган эм олар карлар ман толыстырылганлар. 2000-ншы йыллардан баслап йойылатаган буздынъ саны косылып барган эм 2017-2018 йылларда орта йыллык коьрсетим 500 миллиард тоннага еткен. Санлар ман айтканда ол 1980 йылдыкыннан 17 процентке артык. Соны ман биргесине сонъгы онйыллыклардынъ ишинде явган карлардынъ оьлшеми оьспеген.
2000 йылга дейим Гренландия бузы йыл бойы авырлыгын бирдей кепте йоймага да, карлар ман толыстырылмага болган. Аьлимлердинъ беркитуьвлерине коьре соьлеги замангы табиат аьллеринде бузлы калкан юз йылда бир кере толыстырылмага болады. Табиат аьллерининъ туьрленуьвлери токталган босла да буз ируьви бардырылаяк эди.
Муннан алдын аьлимлер Гренландиядынъ бузлы калканынынъ ируьви он йылдынъ ишинде доьрт кереге дейим оьскенин белгилегенлер. Экологлар оны авадынъ йылынувы ман байланыстырадылар.
Перевод выполнил Асан Найманов