Найти тему
TURFA OLAM

Кукон Хони Худоёрхон

1925 йилдан эътиборан Кукон шахар улкашунослик музейи сифатида хар йили минглаб сайхларни уз багрига оладиган бино аслида Кукон Хони Худоерхоннинг буйругига асосан 1863-1873 йилларда барпо килинган булиб мазкур бино курилиши тугалланган пайтда диккат килинг Худоёрхон урдаси номи ила машхур булган.Англагингиздай севимли каналингиз Турфа Олам хозирги ролиги оркали сизнинг эътиборингизга Кукон хонлигининг энг номдор ва машхур хонларидан бири Худоёрхон хакидаги кизикарли маълумотларни такдим килади.

19 асрга келиб Урта Осиедаги учала хонликда булгани каби Кукон хонлигида хам сиесий ва иктисодий ахвол огир даражада эди.Худудлар учн хонликларнинг тинимсиз бир бири билан кураши,соликларнинг кундан кунга узгариб янги турлари жорий килиниши,тахт учун хонликлар ичидаги узаро олишувлар ахолининг тинкасини куритиб булганди.Тахтга утирган янги хукмдорларга карши эса халк тинмасдан бош кутарар ва унинг урнига яна янги бир хукмдор тахтга утказиларди.1845 йилда Кукон хонлигида катта обру эътиборга эга булган Мусулмонкул мингбоши Ушдаги навбатдаги кузголонни бостириш учун Ушга йул олади.Бу орада эса унинг йуклигидан фойдаланган Олимхоннинг угли Мурод Кукон тахтида 1842 йилдан буен утирган Шералихонни улдиради ва узини хон деб эълон килади.Сиесий уйинлардан чарчаган халк Муродни куллаб кувватламади.Натижада Мусулмонкул Куконга кайтиб Муродни катл килади ва урнига Худоерни хон деб узини эса унинг хомийси деб эълон килади.

-2
-3

Аслида эса хокимият Мусулмонкулнинг кулида эди.1853 йилга келиб Худоерхон узини курсата бошлайди ва фитна уюштириб 20 мингдан ортик кипчокни кириб юборади.Айнан шу даврдан бошлаб Куконда Худоерхон даври бошланади.Худоерхоннинг даврида халк ахволи аввалгиданда огирлашади,солик йигишлар янада кучайиб кетади. 1858 йилда ахолининг жиддий норозилигидан фойдаланиб унинг укаси Маллахон кушин туплаб Худоерхон тарафдорларини енгади ва Куконни эгаллайди. Худоёрхоннинг узи эса Бухорога кочади.

-4

Маллахон хонлик сиесий ахволини бироз яхшилаш максадида Россия ва Хитой билан дипломатик алокалар килишга уринади бирок бундан бирор иш чикмайди.1862 йилнинг 23 феврал куни Маллахон унга карши булганлар томонидан фитна уюштириб улдирилади ва 26 феврал куни Шохмурод хон дея эълон килинали.Бу пайтда эса Худоерхон Бухоро амирининг кумагида катта куч туплаб аввал уз тарафдори булган Тошкент хокими хузурига келади ва 1863 йилда яна Куконни кулга киритади.Айни пайтда эса Кукон хонлигида Кукон хонларининг 3 нафар вориси Содикбек, Хужабек ва Шохрухлар яшарди.Алимкул мингбоши уларни алдаб Ушга таклиф килади ва хаммасини катл килади.Шундан сунг Алимкулнинг узи 1863 йилнинг 9 июлида Маллахоннинг угли Султон Муродни Кукон хони деб эълон килади.Бу даврда эса Худоерхон кучлар тенг эмаслигини англаб яна Бухорога кочади.

-5
-6

Шу даврда Кукон-Россия муносабатлари кескин емонлашади ва 1864 йилда Чор кушинлари Чимкентни эгаллаб олади.Бундан фойдаланган киргиз улусининг бошликлари Худойкулибекни хон килиб кутарадилар.У эса хаммаси булиб 14 кун хукмронлик килади ва хонликнинг барча бойликларини олиб Кашгарга кочади. Пайтдан фойдаланган Худоерхон яна хокимият тепасига келади.Худоерхоннинг сунги хукмронлик йилларида Куконда янги анхорлар ва ариклар казилади. Мадрасаи Олий, Мадрасаи Хоким ойим, Мадрасаи Султон Муродбек каби улкан иморатлар курилиши тугалланади.1873 йилда Кукон хонлигида хонлик тарихидаги энг йирик кузголонлардан бири Пулатхон кузголони бошланади.Уни бостира олмагач Худоёрхон хонликнинг барча хазинасини олиб фон Кауфмандан ердам сураш максадида Тошкентга кочади. Кейин эса Оренбургга сургун килинади.У ердан Худоёрхон Маккага кетишга муваффак булади. Кейинрок эса Худоёрхон сиёсий ишларга аралашмаслик шарти билан Куконга кайтиш учун Кауфмандан ёрдам сурайди. Биринчи марта унинг таклифи радкилингач у 2 марта яна ариза билан Кауфманга мурожат килади ва унинг аризаси сенатда куриб чикилиб унга рухсат этилади.Бирок бу карордан бехабар Худоёрхон яширин йул билан куконга кайтаетганида йулда халок булади.

Турфа Оламда колинг. Сиз билишни истаган тарихий маълумотлар хали олдинда.