Гомерлек яр табу замана белән тәңгәл килмәстәй катлаулы мәсьәләгә әйләнеп бара кебек, әмма моннан котылуның берәр чарасы булырга тиештер бит. Россия Мөселман хатын-кызлар берлеге рәисе, Дәүләт Думасының гаилә, хатын-кызлар һәм балалар эшләре буенча комитеты эксперт советы әгъзасы яучы Наилә Җиһаншина белән шул турыда әңгәмә кордык.
– Татар халкында элек-электән аерылышучылар саны аз булган, ә ятимнәр бөтенләй булмаган. Бүген исә аларның саны коточкыч тизлектә арта, моның сәбәбе нидә дип уйлыйсыз?
– Элеккеге заманда әти-әниләр кызларына яки улларына парны үзләре сайлаган. Туганлашырга теләгән гаиләне алдан «өйрәнгәннәр»: гаиләдә кыз бала ничек тәрбияләнгән, өйдә әниме, әллә әтиме хуҗа – барысын белгәннән соң гына кызны башкода белән сорап кайтканнар. Кыз бала, әти-әнисе хәер-фатиха, никах белән биргән икән, димәк, яшәргә кирәк дип уйлаган. Үзенең амбицияләре, алай телим, болай теләмим дигән уйлар бөтенләй булмаган. Гаилә дә, ирең дә – изге, кияүгә чыктың икән яшәргә кирәк һәм бетте-китте! Бик сирәк кенә парлар арасында бер-берсенә бөтенләй туры килмәгән кешегә биреп, аерылышулар булган анысы. Күп кенә илләрдә әлеге гореф-гадәтләр хәзер дә сакланып калган. Шунлыктан аларда гаиләләр таркалу бик сирәк, ә балалар саны артканнан-арта гына бара. Элекке гадәтләрне кайтарсак, аның файдасы зур булыр иде.
Элек кардәшләре ятим калган баланы читләргә бирмәгән, үзләре тәрбияләгән. Гарәп илләрендә әле дә шулай. Согуд Гәрабстанындагы хатын-кызлар белән аралашып яшибез, алар: «Бездә борын-борыннан ятимнәр йорты булмады», – диләр. Ләкин бүгенге көндә аларда да ятимнәр йортлары бар. Алар нәселләрендәге ятимнәрне генә гаиләләренә тәрбиягә алалар. Чит илләрдән килгәннәрнең балаларын урнаштыру өчен, балалар йорты ачарга мәҗбүр булганнар. Һәр бала өчен ата-ана назы, туганнар белән җылы мөнәсәбәт мөһим. Ислам динендә, кардәшлек җепләрен өзмәгез, диелгән, шушы бер җөмләне генә укысалар да, бәлки күпләрнең йөрәкләре йомшарыр иде.
– Хәзер димләп аралашу модага кереп бара, ә андыйлар арасында аерылышучылар саны азракмы?
– Димләп өйләнешүчеләр арасында аерылышучылар саны азрак. Үз ярын эзләп килгән кызларга егетнең буе, эш урыны, торыр җире бар дию генә аз, аның холык-фигыле хакында да әйтергә кирәк. Мәсәлән, кыз ошаткан егетнең кызу канлы булуы, каршы әйткәнне яратмаганлыгы, аңа телен тыярга кирәклеге турында кисәтәбез. Гадәттә, кызса, икесе дә кыза бит, ир кеше берне әйтсә, хатын-кыз уникене әйтеп өлгерә. Хатын-кызның психологиясе шундый – аның йөрәк яралары тизрәк төзәлә, әмма ир-ат син әйткән авыр сүзне ун елдан соң да исеңә төшерергә мөмкин.
Яр эзләп килгән кызларның күбесе, ишектән керүгә үк: «Миңа «әни малае» кирәк түгел!» – ди, ә үзенең «әни кызы» икәнлеген онытып җибәрә. «Әни кызы» дигәннәр гаиләләрендә көн саен нәрсә булганны, ире нәрсә әйткәнне түкми-чәчми, кайчак арттырып та әниләренә сөйләп баралар. Әни кешенең күңелендә киявенә карата нәфрәт хисе уяна. Кыз бала иренең кочагына кереп ятып йоклый да барлык үпкәләрен оныта, ә әни йөрәге киявенең гаепләрен кичерми. Кызының ирен күргән саен, ул аның тагын да күбрәк кимчелекләрен эзли һәм таба, кызына шуларны гел әйтеп торып, мөнәсәбәтләрен бозарга да мөмкин. Менә гаилә таркалуның иң кыска һәм ансат юлы шул.
– Замана хатын-кызларының хаталары нидә?
– Кызлар хәзер үзгәрде, кулланучы мөнәсәбәтендәге нәфис зат, минем фатирым, машинам, дипломым, эшем бар, ә аның нәрсәсе бар һәм аннан миңа нинди файда булачак дип кенә уйлый. Ә без кыз баланы, киресенчә, «Син иреңә нәрсәгә кирәк соң?» дигән сорауга җавап табып, бәхетле булып яши белергә өйрәтәбез.