Agar sayyoramiz 5 soniyaga aylanishdan to'xtasa yerda nima sodir bo'lardi?
Yer o'z o'qi atrofida to'liq bir marta aylanib chiqishi uchun bir kun vaqt ketadi. Bu biz uchun kun va tun degani. Aslida Yer 4.6 milliard yil oldin sayyora shakllanayotgan vaqtdagi to'qnashuvlar sabab aylanadi. Planetaning ilk aylanishini huddiki muzda figurali uchayotgan gimnastning borgan sari tezlashvchan aylanma harakatiga taqqoslasangiz bo'ladi. Gimnast o'z kuchi bilan aylanishni to'xtata oladi, lekin Planetamiz hech qanday kuch ta'siriga ega bo'lmagan Koinotda o'sha vaqtdan beri biror marta to'xtamasdan, bir maromda aylanishda davom etmoqda. Ho'sh agar u aylanishdan bir on to'xtaganida va yana qayta aylana boshlaganda nimalar sodir bo'lgan bo'lardi? Balki biz birdaniga havoga ko'tarilib uchib ketishimizni tasavvur qilayotgandirsiz?
Agar planeta aylanishida keskin to'xtash sodir bo'lgan taqdirda ham, atmosfera hamon harakatda bo'lardi. Bu huddiki kosani chayqatishdan to'xtasangiz ham ichidagi suv yana bir muddat harakatini davom ettirgani kabi. Yer aylanishdan to'xtaganda kuchli shamol esishda davom etaveradi. Kuchli shamol iborasini kuchli shabada o'laroq tasavvur qilmang. Siz duch kelgan har qanday bo'rondanda ancha kuchliroq shamol nazarda tutilyapti. Va bu shamolning kuchliligi siz turgan mintaqaga ko'ra farq qiladi. Ekvator va unga yaqin hudud uchun yer koinotda aylanishda ko'proq masofani bosib o'tishini hisobga olsangiz, ayni shu hududda shamol kuchliroq, ya'ni soatiga 1670km tezlikda esadi. Bunday shamol sizni osonlikcha oyog'ingizni yerdan uzib uchirib ketoladi. Siz emas, hattoki yer qobig'ini ham ko'chira oladi. Ya'ni siz ochiq havoda bo'lasizmi, uyingiz ichida yoki qandaydir mustahkam po'lat bino ichida bo'lsangiz ham shamol barcha narsani yerdan ko'chirib ketadi. Bunday kuchli shamol sizni uchirib ketadi emas, o'chirib ketgan bo'lardi desak ham to'g'ri bo'ladi. Yanayam ko'proq tushincha xosil bo'lishi uchun, dunyodagi eng katta deb baholanuvchi F5 guruhiga mansub tornadoning tezligi ham soatiga 511km gacha ko'tarilishi mumkin. Bunday tornadolar insonlardan tashqari, uylarni, mashina, beton binolarni uchirib yuboroladi, yerning keskin tormozlanishi esa bundan 3 karra daxshatliroq. Biror uchib yurgan binoga urilib ketish va nafas yetishmasligidan nobud bo'lish ehtimolini nolga teng deganimizda ham siz shamol bilan birga ucha-ucha hech qachon yer tortishish kuchi ta'sir doirasidan chiqib ketolmaysiz, sababi gravitatsiyadan koinotga chiqish uchun soatiga tahminan 40,000 km tezlik kerak bo'ladi. Bu degani endi siz to'xtagan yer atrofida uchib yurasiz.
Dunyoning boshqa mintaqalarida, masalan Yangi Zelandiya yoki Fransiyada siz nisbatan kamroq shamolga duch kelasiz. Tahminan soatiga 1180 km tezlikda esayotgan shamolga. Lekin bu ham baribir juda daxshatli shamol hisoblanadi. Eiffel minorasini quchoqlab olishni hayolingizga keltirmang, chunki minora ham havodagi boshqa temir-tersak kabi uchib ketgan bo'ladi.
Agar yer aylanishdan to'xtasa, kuchli shamol va uning oqibatidagi bunday daxshatli katastrofa 5 soniya ichida siz guvohi bo'ladigan yagona talofat emas. Unutmagan bo'lsangiz kerak, sayyoramiz mukammal dumaloq shaklda emas. Yerning aylanishi sabab markazdan qochuvchi kuchlar hisobiga uning shakli ekvator bo'ylab qavariq hisoblanadi. Yer aylanishdan to'xtashi hisobiga ortiq qavariq emas, mukammal dumaloq shaklga kiradi. Ya'ni yer yuzidagi barcha suvlar ekvatordan shimolga va janubdagi qutbga tomon qochadi. "qochadi" degani yer yuzida ulkan sunami ro'y beradi. Agar 5 soniyaga to'xtagan yer 5 soniya o'tganidan keyin yana aylanishda davom etsa suvlar janubdan va shimoldan ekvatorga ikki barobar tezroq qaytadi va bir biriga ulkan tezlikda kelib urilishi natijasida bahaybat suv devori xosil bo'ladi. Janubdan va Shmimoldan sunami oqizib kelgan barcha jonzodlar va barcha qolgan narsalar suvning bir-biriga urilishi natijasida yo'qqa aylanadi.
3 минуты
4 сентября 2023