Kirish
Jinsiy salomatlik - bu har bir insoning umumiy salomatligi va farovonligining muhim qismidir. Bu faqat kasalliklardan himoyalanish emas, balki jismoniy, hissiy, aqliy va ijtimoiy farovonlikni o'z ichiga oladi. Ushbu qo'llanmada jinsiy salomatlik, himoya choralari va mas'uliyatli yondashuvlar haqida batafsil ma'lumot berilgan.
1. Jinsiy Salomatlik Nima?
Asosiy Tushunchalar
Jinsiy salomatlik quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Jismoniy salomatlik:
Reproduktiv organlarning sog'lom holati
Infeksiyalar va kasalliklardan himoyalanganlik
To'g'ri gigiena standartlari
Muntazam tibbiy tekshiruvlar
Hissiy salomatlik:
O'z tanasi va seksualligiga ijobiy munosabat
Sherik bilan ishonch va hurmat munosabatlari
Stress va tashvishlarni boshqarish qobiliyati
O'zini xavfsiz his qilish
Ijtimoiy salomatlik:
Sog'lom munosabatlarni qurish ko'nikmalari
Chegaralarni belgilash va himoya qilish
Ma'lumotga asoslangan qarorlar qabul qilish
Yordam so'rash va olish imkoniyati
2. Himoya Choralari va Vositalari
Kondomlar
Erkaklar uchun kondomlar:
Kondom - bu eng keng tarqalgan va samarali himoya vositasidir.
Afzalliklari:
JYIY (Jinsiy Yo'l bilan Yuqadigan Infeksiyalar)dan himoya qiladi
Kiritmagan homiladorlikdan saqlaydi
Osongina topish mumkin va arzon
Foydalanish oson
Allergiya bo'lmagan odamlar uchun xavfsiz
To'g'ri foydalanish qoidalari:
Har safar yangi kondom ishlating
Amal qilish muddatini tekshiring
Ehtiyotkorlik bilan oching (tish yoki o'tkir narsalar bilan emas)
Jinsiy aloqadan oldin kiyib oling
Aloqadan keyin darhol olib tashlang
Ikki marta bir kondomdan foydalanmang
Muhim eslatmalar:
Kondomni to'g'ri saqlang (issiq joyda emas)
Yog'li moddalar bilan birga latex kondom ishlatmang
Allergiya bo'lsa, latex bo'lmagan variantlarni tanlang
Ayollar uchun kondomlar:
Ayollar kondomi ham mavjud bo'lib, u qin ichiga joylashtiriladi.
Xususiyatlari:
Ayol o'zi nazorat qilishi mumkin
Jinsiy aloqadan bir necha soat oldin qo'yish mumkin
Tashqi jinsiy organlarni ham himoya qiladi
Latex allergiyasi bo'lganlarga mos
Boshqa Kontratseptiv Usullar
Og'izaki kontratseptivlar (tabletka):
Har kuni muntazam qabul qilish kerak
Shifokor tomonidan buyuriladi
Homiladorlikdan saqlaydi, lekin JYIYdan himoya qilmaydi
Kondom bilan birgalikda ishlatish tavsiya etiladi
Intrauterin qurilma (spiral):
Shifokor tomonidan o'rnatiladi
Uzoq muddatli himoya (3-10 yil)
Juda samarali
Muntazam tekshiruv kerak
Kontratseptiv implantlar:
Qo'l ostiga joylashtiriladi
3 yilgacha himoya qiladi
Qulay va samarali
Injeksiyalar:
Har 3 oyda bir marta
Shifokor tomonidan qo'yiladi
Samarali usul
Favqulodda kontratsepsiya:
Himoyasiz aloqadan keyin 72 soat ichida
Muntazam usul sifatida ishlatilmaydi
Dori do'konlarida sotiladi
Muhim Eslatma
Faqat kondom JYIYdan va homiladorlikdan bir vaqtning o'zida himoya qiladi. Boshqa usullar faqat homiladorlikdan saqlaydi, shuning uchun ularni kondom bilan birga ishlatish tavsiya etiladi.
3. Jinsiy Yo'l bilan Yuqadigan Infeksiyalar (JYIY)
Asosiy JYIY turlari
OIV/OITS:
Odam immunitet yetishmovchiligi virusi - bu eng jiddiy JYIY hisoblanadi.
Xususiyatlari:
Immunitet tizimini zaiflashtiradi
Davolanmasa, OITSga olib kelishi mumkin
Zamonaviy davolash bilan odamlar uzoq va sog'lom hayot kechirishi mumkin
Qon, jinsiy suyuqliklar orqali yuqadi
Oldini olish:
Kondom ishlatish
Muntazam tekshiruvdan o'tish
Bir sherikka sodiq bo'lish
Zarrachalashtirish vositalarini (igna) ulashmaslik
Sifilis:
Bakterial infeksiya bo'lib, bosqichma-bosqich rivojlanadi.
Belgilari:
Birinchi bosqich: og'riqsiz yara
Ikkinchi bosqich: teri toshmasi, isitma
Uchinchi bosqich: ichki organlar zarari
Davolash: Antibiotiklar bilan to'liq davolanadi
Gonoreya (Tripperlik):
Keng tarqalgan bakterial infeksiya.
Belgilari:
Siydik chiqarishda og'riq va kuyish
Noodatiy ajralma
Ba'zan belgi yo'q (ayniqsa ayollarda)
Davolash: Antibiotiklar bilan davolanadi
Xlamidioz:
Eng keng tarqalgan JYIY, ko'pincha belgilarsiz o'tadi.
Xavf:
Davolanmasa, bepushtlikka olib kelishi mumkin
Ko'pincha simptomlar yo'q
Oson yuqadi
Davolash: Antibiotiklar bilan muvaffaqiyatli davolanadi
Genital gerpes:
Virusli infeksiya, to'liq davolanmaydi.
Belgilari:
Og'riqli pufakchalar
Qichishish va kuyish
Davriy qayta faollashuv
Nazorat: Antivirusli dorilar bilan simptomlar boshqariladi
Papilloma virusi (HPV):
Eng keng tarqalgan JYIY.
Xususiyatlari:
Ko'p turli turlari bor
Ba'zilari siğillar hosil qiladi
Ba'zilari saraton xavfini oshiradi
Emlash orqali oldini olish mumkin
Trihomoniyaz:
Parazit sabab bo'ladigan infeksiya.
Belgilari:
Yoqimsiz hidli ajralma
Qichishish
Siydik chiqarishda noqulaylik
Davolash: Maxsus dorilar bilan oson davolanadi
JYIY Oldini Olish
Asosiy qoidalar:
Har safar kondom ishlating
Muntazam tekshiruvdan o'ting (yiliga 1-2 marta)
Sherikingiz bilan ochiq gaplashing
Bir-biringizga sodiq bo'ling
Agar shubha bo'lsa, darhol shifokorga murojaat qiling
Gigiena qoidalariga rioya qiling
Emlashdan foydalaning (HPV, gepatit)
4. Muntazam Tibbiy Tekshiruvlar
Nima uchun muhim?
Ko'pgina JYIY dastlab belgilarsiz o'tadi, shuning uchun muntazam tekshiruv juda muhim.
Qachon tekshirilish kerak:
Jinsiy faol bo'lgan har bir kishi yiliga kamida bir marta
Yangi sherik bilan munosabat boshlanganda
Himoyasiz aloqa bo'lgan taqdirda
Agar shubhali belgilar paydo bo'lsa
Homiladorlikni rejalashtirayotganda
Qanday tekshiruvlar o'tkaziladi:
Qon tahlili
Siydik tahlili
Surilmalar
Vizual ko'rik
Tekshiruvlar qayerda o'tkaziladi:
Reproduktiv salomatlik markazlari
Shifokorlar (ginekolog, urolog)
Maxsus klinikalar
Bemor konfidentsiyalligi saqlanadi
5. Sherik bilan Muloqot
Muhim Suhbatlar
Jinsiy aloqa oldidan:
Himoya vositalari haqida kelishing
Ilgari o'tkazilgan tekshiruvlar haqida gaplashing
O'zingizning xavfsizlik talablaringizni aytib bering
Sherikingiz fikri va chegaralarini hurmat qiling
Agar JYIY aniqlansa:
Darhol sherikingizga xabar bering
Birgalikda davolaning
Shifokor maslahatlarina rioya qiling
Davolanish tugaguncha jinsiy aloqadan tiyiling
Qiyin Suhbatlarni Boshlash
Jinsiy salomatlik haqida gaplashish noqulay tuyulishi mumkin, lekin bu juda muhim.
Maslahatlar:
To'g'ridan-to'g'ri va ochiq bo'ling
Ayblash yoki tanqid qilmang
"Men" formulasidan foydalaning: "Men xavfsiz his qilishim uchun..."
Tinglashga tayyor bo'ling
Savollar berishdan qo'rqmang
6. Gigiena va Parvarish
Kundalik Gigiena
Erkaklar uchun:
Har kuni jinsiy organlarni yuvish
Pushtini iflos suv bilan yuvish
Toza ichki kiyim kiyish
Jinsiy aloqadan oldin va keyin yuvish
Ayollar uchun:
Kuniga bir marta oddiy suv bilan yuvish
Oldidan orqaga qarab yuvish
Aromatli sovun ishlatmaslik
Douching qilmaslik (tabiiy mikroflora buziladi)
Toza va nafas oladigan ichki kiyim
Jinsiy Aloqadan Keyin
Siydik chiqarish (infeksiya xavfini kamaytiradi)
Yuvish
Kondomni to'g'ri tashlash
Agar noqulaylik bo'lsa, shifokorga murojaat qilish
7. Homiladorlikni Rejalashtirish
Mas'uliyatli Yondashuv
Agar homilador bo'lishni rejalashtirmasangiz:
Ikki xil himoya ishlatish (masalan, tabletka + kondom)
Tanlangan usulni muntazam qo'llash
Shifokor bilan maslahatlashish
Favqulodda kontratsepsiya haqida bilish
Agar homilador bo'lishni rejalashtirmoqchi bo'lsangiz:
Oldindan shifokorga murojaat qiling
Zarur tekshiruvlardan o'ting
Fol kislota qabul qilishni boshlang
Sog'lom turmush tarzini davom ettiring
Zararli odatlardan voz keching
8. Yoshlar uchun Maxsus Ma'lumot
O'smirlar va Yoshlar
Jinsiy faollik boshlash katta qaror va mas'uliyatdir.
Bilishingiz kerak:
Jinsiy aloqa uchun qonuniy yosh mavjud
Har doim o'z roziligingiz asosida qaror qabul qiling
Bosim ostida qaror qabul qilmang
Himoya haqida bilish - bu uyat emas, aksincha mas'uliyatdir
Ota-onalar, o'qituvchilar yoki shifokorlardan yordam so'rash mumkin
Ota-onalar uchun Maslahatlar
Bolalar bilan ochiq suhbatlashing
Haqiqatli ma'lumot bering
Ayblash yoki qo'rqitmasdan tushuntiring
Ma'lumot manbai bo'ling
Ishonch muhitini yarating
9. Xavfli Vaziyatlar va Yordam
Qachon Tezkor Yordam Kerak
Shoshilinch holatlar:
Kuchli qon ketish
Og'riqli yaralar yoki shishlar
Yuqori harorat bilan noodatiy ajralma
Og'riqli siydik chiqarish va qon
Zo'ravonlik yoki majburlash hodisasi
Zo'ravonlikdan Himoya
Yodda tuting:
Jinsiy zo'ravonlik - bu jinoyat
Siz hech qachon aybdor emassiz
Yordam so'rash - sizning huquqingiz
Ishonchli odamga yoki politsiyaga murojaat qiling
Maxsus yordam markazlari mavjud
Qayerga murojaat qilish:
Politsiya: 102
Tez yordam: 103
Ishonch telefonlari
Psixologik yordam markazlari
10. Mif va Haqiqatlar
Keng Tarqalgan Xato Tushunchalar
Mif: "Birinchi marta bo'lsa, homilador bo'lmaydi"
Haqiqat: Har qanday himoyasiz aloqa homiladorlikga olib kelishi mumkin
Mif: "Tashqi qondirishda xavf yo'q"
Haqiqat: JYIYdan to'liq himoya qilmaydi, homiladorlik ehtimoli ham mavjud
Mif: "Agar belgi bo'lmasa, JYIY yo'q"
Haqiqat: Ko'pchilik JYIY belgilarsiz o'tadi
Mif: "Oral seks xavfsiz"
Haqiqat: Ko'pgina JYIY oral yo'l bilan ham yuqadi
Mif: "Ikki kondom yaxshiroq himoya qiladi"
Haqiqat: Ikki kondom ishqalanish tufayli yirtilish xavfini oshiradi
Mif: "Kontratseptiv tabletka JYIYdan himoya qiladi"
Haqiqat: Faqat homiladorlikdan saqlaydi, kondom kerak
11. Resurlar va Yordam
Qayerdan Ma'lumot Olish Mumkin
Tibbiy Muassasalar:
Reproduktiv salomatlik markazlari
Poliklinikalar
Maxsus ginekologik/urologik klinikalar
Oilaviy shifokorlar
Onlayn Resurslar:
Sog'liqni saqlash vazirligi veb-sayti
Tibbiy portal va veb-saytlar
BST (Butunjahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti) resurslari
Bepul Konsultatsiyalar:
Ishonch telefonlari
Yoshlar uchun konsultatsiya markazlari
Reproduktiv salomatlik xizmatlari
Dori va Himoya Vositalarini Qayerdan Olish
Dorixonalar
Reproduktiv salomatlik markazlari
Supermarketlar
Onlayn do'konlar (ishonchli saytlardan)
Muhim: Himoya vositalari oson ochiq bo'lishi kerak - bu xijolat emas, mas'uliyatdir.
Xulosa
Jinsiy salomatlik - bu har bir insoning hayotining muhim qismi. Mas'uliyatli yondashuv, to'g'ri ma'lumot va muntazam g'amxo'rlik sizni va sherikingizni himoya qiladi.
Eng Muhim Nuqtalar:
Himoya har doim: Har safar kondom ishlating
Muntazam tekshiruv: Yiliga kamida bir marta
Ochiq muloqot: Sherik bilan halollik
Bilimga ega bo'ling: To'g'ri ma'lumotni qidiring
O'z huquqlaringizni biling: Rozi bo'lmasangiz, rad eting
Yordam so'rang: Uyalmasdan mutaxassislarga murojaat qiling
Esda tuting: jinsiy salomatlik haqida g'amxo'rlik qilish - bu o'zingiz va sevgan odamlaringiz uchun eng yaxshi investitsiya. Sog'lom tanlov - sizning qo'lingizda!
Favqulodda yordam raqamlari:
Tez yordam: 103
Politsiya: 102
Ishonch telefoni: (Mahalliy raqamlarni qo'shing)
Eslatma: Ushbu ma'lumot umumiy ta'lim maqsadida berilgan. Shaxsiy holatingiz uchun har doim malakali shifokor bilan maslahatlashing.