Ногаан бүрүжүгештер — бойдустан чайгаар бүткен эм болгаш эмчи. Калбак бүрүлүг үнүштер үнүп турар арга-арыгга бодаарга, Ине-бүрүлүг ыяштар үнүп турар арга-арыгда бактериялар 10 катап эвээш болур.
Ине-бүрүлүглер көвей үнген арга-арыгда, фитонциттер деп бүдүмелдер эң-не хөй болганындан айыылдыг микроорганизмнерни арыглап турар. Ынчангаш, каракка көзүлбес хензиг ажыктыг амыттаннар-биле байлак, мөңге ногаан чиңге инежигештер — бойдустуң камгалакчы "аптеказы", эмчизи.
Ине-бүрүжүгештерде эфирлиг үс, каротин болгаш аскорбин бүдүмелдер, база "С" витаминнер бар, ынчангаш, аарыгларга удур туржуп шыдаар кайгамчык бүдүмелдер-биле байлак, бүгү мага-ботка бүдүмелдер солчулгазын экижидер, аарыгларга удур туржур күжүн улгаттырар. А бистиң өгбелеривистиң эм кылдыр ажыглаар эң-не "Бай" үнүжү турган. Шаг-төөгүден бээр-ле эмненип ажыглап турар болгаш амгы-даа шагда аптекалардан ине-бүрүлүглерден кылган эм-таңны садып ап болур.
Эртемденнерниң тодарадып турары-биле, Сибирьниң, Соңгу чүктүң ине-бүрүлүг ыяштары Хады, Дыт, Пөш, Чойган "С" витамин-биле кончуг байлак болгаш апельсин болгаш лимон-биле деңнежип турар. Ине-бүрүлерден өт аарыгларын, дериттирер аарыгларны болгаш сидик үндүрер аарыгларга ажыглаары эң эки болуп турар.
I. ДЫТ болгаш ХАДЫ-ның кургаткаш хоюдуп каан сааттарын хаван үзүнге холааш, ириңнээн, оюлганнаан балыгларны эмнеп болур.
Il. СИБИРЬ ПӨЖҮ-нүң чазын чаа үнген будук чиирбейлеринден эфирлиг үстү кылып алгаш бүүректерге даш тывылган таварылгада эмненип болур.
Ill. Чазын үнүш чаа үнүп турда, Хадының эр үреленип келген мочургаларындан, олар саргарып келген үезинде доозунналып турар үрезиннерин кургадып алгаш эрте кырып турар байдалдарда ижер. Узун назылаарынга идиг бээр.
МӨҢГЕ НОГААН БҮРҮЛЕР-БИЛЕ КАНДЫГ ААРЫГЛАРНЫ ЭМНЕП АП БОЛУРУЛ.
1. Соокка алзып, дымаалап ( грипптеп) аараан байдалда, чазын чаа үнген ине бүрүлерни ханды кылып эмненир. Азы шай хевиринге ижер.
А бир эвес думчук суу төктүр байдалда, кургадып каан ине бүрүлерни, чаза хоюдуп алгаш, думчукка чыттап, азы марляга ораагаш думчук үдүнче 3-5 минут суп ап эмненип болур.
Хадының чочагайларындан хайындырып каан шайны, боостаа аарып ангиналап турар байдалда бустанмышаан, ижер. Ол ышкаш Чойган үзүн думчук үттеринче чаңгыс дамдыны дамдыладып ап, эмненип болур.
2. ЧҮРЕК-ДАМЫР аарыгларынга.
Чүрек аарыгларынга ДЫТ чөвүрээзин ханды кылдыр тургузуп алгаш ижер. Дыттың чаа үнүп келген чочагайларындан, база Хады чочагайларындан ханды кылып алгаш ижер.
Хан эргилдези баскырап, чүрек дамырлары (Атеросклероз) тарлап турар аарыгларга ПӨШ тооруунуң сайын хайындырып ижер.
3. КЕШ ААРЫГЛАРЫ. Кеш аарыгларының кандыг-даа хевиринге ХАДЫ-ның чаа үнүп келген будуктарын, чочагайларын хайындырып ижер.
ДЫТ саадын хаван үзүнге хайындырып алгаш, эң-не хоюг кезээн алгаш шивишкилээн, кадагалаан байдалда эмненип болур. Чөвүрээниң сарыг картын ап алгаш, оюлганнарга, кадагага, база дезинфекция кылыр суук эм кылдыр кылып ап, ажыглап болур.
4. ТЫНЫШ ОРГАННАРЫ.
ДЫТ-тың чазын чаа үнүп келген чочагайын чемгир шай кылдыр хайындырып алгаш боостаа, өк кезээниң аарыгларынга, азы тыныш органнарынга, өкпе дамырларында чөдүлге, үзүк чок чөдүртүр апарган байдалдарга ижип эмненип болур.
ХАДЫ мочургаларындан хайындырган чемгир шайны, хандыны кылып алгаш халдавырлыг аарыгларны болдурбазы-биле чуннуп, база аарып турар байдалды намдадыры-биле ижип ап болур. Хөректе чыпшынчак чөдүлдү хоорулдурар дээр болза ижип, эмненир.
ХАДЫ мочургаларын, база-ла часкы үеде алгаш, арага аймаанга настойка кылып, өкпе аарыгларын эмнеп болур.
5. БҮҮРЕКТЕР болгаш СЫҢЫЙ аарыгларынга.
ЧОЙГАН мочургазын болгаш ИНЕ-БҮРҮЛЕРНИ суг бузунга 20 минут хайындырып алгаш сидик үндүрер кылдыр болгаш бүүрек, сыңый аарыгларынга ижер.
6. ИЖИН-ШӨЙҮНДҮ аарыгларынга. Ижин-шөйүндүлерниң ойюлганнаар болгаш шырыңмаланчак чүүл тыптыр аарыгларга ХАДЫ-ның саадын ажыглап болур.
Хырында сарыг көвүдээн таварылгада, ижин-баар оюлганаанда, долганчык деп шөйүндүнүң аарыгларынга, сарыг хайындырар байдалга болгаш кегиртир таварылгада ПӨШ тооруу дузалаар.
7. ЧҮСТЕР ААРЫГЛАРЫ. Ревматизм, радикулит деп аарыгларга, шупту-ла ине-бүрүлерни хайындырып белеткээш, чунур сугга холуп алыр. Азы кысказы-биле сөөктерже сиңирип ванналаар.
ХАДЫ мочургазын, часкы үнүп турар үезинде чалап алгаш, шай кылдыр хайындырып ижер.
ХАДЫ-ның хирээндизин изиг суг-биле чымчадыр өттүрүп алгаш, оорганың таз кезээнге болгаш аарып турар чүстерге салып, чиңнээр.
ДЫТ-тың даваннарын дус-биле каттай хайындырыпкаш чунур суунга холуп алыр.
8. АВИТАМИНОЗ. Мага-ботка витаминнер четпестээр аарыгларга ине-бүрүлүглерниң шуптузу дузалаар. 20 грамм бүрүнү 1 стакан сугга хандылап алгаш, 2 улуг ложка иштин, хүнде 3 катап ижер.
9. НЕРВИ аарыгларынга. Мага-боттуң нерви системазын бүрүнү-биле оожургадыр байдалда, ине бүрүлер-биле кылган хандыны чунур сугга холуп алыр.
10. БАШ ААРЫГЛАРЫНГА. Хады чөвүрээзинден кылган хандыны, башка болгаш кулакка шимээн тывылган байдалда ижер. Баш аарып турда ижер.
Ая Успун.
Январь, 2021 чыл.