Алтын төҫөндәге был йәшелсә тәмле генә түгел, файҙалы матдәләргә бай ҙа. Ашҡабаҡтың (урыҫса – тыква) составында С, В1, В2, РР, Е витаминдары, каротин, калий, магний, тимер, марганец, селен, баҡыр, цинк, молибден, никель бар. Уны ашҡа, бутҡаға ҡушырға, пюре яһарға, ҡыҙҙырып, мейестә бешереп тә ашап була.
Ҡабаҡтар ғаиләһе
Дуҫтар, ә һеҙ беләһегеҙме ҡабаҡ һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заттарын? Белмәһәгеҙ әйҙәгеҙ әле ҡарап китәйек. Баҡ тиһәң ҡабаҡтарҙың 20‑гә яҡын төрө билдәле икән. Улар Төньяҡ һәм Көньяҡ Америкала, Евразияла, Африкала таралған. Башҡортостанда ҡаты тышлы һәм эре емешле ҡабаҡтар үҫтерелә. Бер йыллыҡ үҫемлек. Ҡаты тышлы ҡабаҡ һабағы ҡырлы, бураҙналы. Япрағы биш айырсалы, тәрән ҡырҡылған, осло ҡалаҡсалы, ҡуйы йәшел төҫтә. Сәскәһе эре, һары төҫтә. Июндә сәскә ата. Емеше — овал, тумалаҡ йәки оҙонса. Орлоғо овал, асыҡ тирәсле, аҡ, һарғылт аҡ. Япрағы бөрө һымаҡ йәки бер аҙ уйымлы, биш тупаҡ ҡыҫҡа ҡалаҡсалы. Сәскәһе эре, һары төҫтә. Уның емешенең составында 8—10% шәкәр, 1,7% аҡһым, С, Е, В төркөмө витаминдары; каротин, кислоталар, микроэлементтар һ.б. бар; орлоғонда 30—40% май була. (Дауамын сайтҡа кереп уҡырға)
Ҡабаҡтар ғаиләһе
Ашҡабаҡтың уртаса ҙурлыҡта булғанын һәм ҡырауҙарға тиклем, ҡоро көндә йыйып алынғанын һаҡларға кәрәк. Ныҡ өлгөргән йәшелсәне һаҡларға һалмағыҙ. Сөнки ул артабан бешеүен дауам итәсәк, ә ҡырҡҡанда уның ҡабығы үтә ныҡ ҡаты, ашауға ла тәмһеҙ буласаҡ.
Патиссон йәки Ялпаҡ ҡабаҡ — Ҡабаҡ һымаҡтар ғаиләһенән бер йыллыҡ үлән үҫемлек, ябай ҡабаҡтың бер төрө. Патиссондаҙы йылы һәм ҡарараҡ урындарҙа һаҡларға кәрәк. Иң мөһиме йәшелсәләрҙең бер-береһенә ҡағылмауы.
Ташҡабаҡты мотлаҡ ҡоро көндә йыйып алырға һәм киптерергә кәрәк. Баҙҙа ҡабаҡты һабағы менән өҫкә һалып, бер-береһенә төкөтмәй генә һаҡларға кәрәк. Шулай уҡ уларҙы сеткаларға элеп ҡуйырға ла була. Әгәр ҡабаҡты балконда һаҡлаһағыҙ, унда температура 2 градус йылылыҡтан төшмәҫкә тейеш һәм йәшелсәләрҙең өҫтөн ябып ҡуйырға кәрәк.
Йәшелсә һәм еләк-емештәрҙе витаминдар ҡыш дауамында һаҡланһын, тиһәгеҙ, уны туңдырып ҡуйыу ҙа бик отошло. Баклажан, кишер, татлы борос, йәшел борсаҡ, брокколи, брюссель кәбеҫтәһе, укроп һәм башҡа йәшел тәмләткестәр — һәрбереһен айырым туңдырырға мөмкин. Ҡыш көнө магазиндан өс тапҡырға ҡиммәтерәк хаҡҡа һатып алған йәшелсәләргә ҡарағанда, уларҙың витаминдары яҡшыраҡ һаҡлана.
Лимонлы ашҡабаҡ
400 г ашҡабаҡ
1 лимон
2 аш ҡалағы бал
2-3 аш ҡалағы ҡаймаҡ
Ашҡабаҡты таҙартып, духовкала бешереп алырға ла ит турағыс аша үткәрергә. Лимонды ҡырғыстан үткәреп, ашҡабаҡ менән бутарға. Бал ҡушып, 15 минут бешерергә. Табынға һыуыҡ килеш ҡаймаҡ менән бирергә.
Тултырылған ашҡабаҡ
300 г майлы ит
1 кишер
1 татлы борос
1 ананас (банкала үҙ һутында булһа ла ярай)
Ашҡабаҡтың өҫтөн ҡапҡас кеүек ҡырҡып алабыҙ һәм эсен таҙартабыҙ. Ваҡ киҫәктәргә туралған итте ҡыҙҙырабыҙ, кишер менән ананасты – шаҡмаҡлап, боросто һаламлап турап ҡушабыҙ, тоҙлайбыҙ. Бер аҙ һыу һалып, быҡтырып алабыҙ ҙа ашҡабаҡтың эсенә тултырабыҙ. Өҫтөн ҡурғаш менән ябып, эҫе булмаған духовкала ике сәғәт тирәһе бешерәбеҙ. Ашҡабаҡты табынға шул килеш ултырталар.
Ашҡабаҡтан салат
Бер ашҡабаҡ
80 г зәйтүн емеше
80 г сыр
Петрушка, әнис, һеркә
Ашҡабаҡты турап, табаға йәйеп һалырға, өҫтөнә ҡара борос, үҫемлек (зәйтүн майы булһа, бигерәк тә яҡшы) майы һибергә һәм ҡыҙыу булмаған мейестә 30 минут самаһы бешереп алырға. Һыуынғас, шаҡмаҡлап туралған зәйтүн емешен һәм сырҙы ҡушырға, тоҙ, уксус, йәшел үләндәр һалып бутарға.
Шулай уҡ ашҡабаҡты шаҡмаҡлап турап, һыуытҡыста һаҡлаһағыҙ, ҡыш көнө рәхәтәлнеп файҙалана алаһығыҙ!
Ҡабаҡ орлоғоноң көсө ниҙә?
✅ Ҡабаҡ орлоғо магнийға бай. Ул йөрәк эшмәкәрлеген яҡшырта, холестеринды кәметә. Гипертониянан яфаланғандарға ла килешә.
✅Табиптар билдәләүенсә, ҡабаҡ орлоғо айырыуса ир-ат һаулығы өсөн файҙалы. Көс-ҡеүәтте юғалтмаҫ өсөн көн һайын 50-60 грамм ҡабаҡ орлоғо ашарға тәҡдим ителә.
✅Иң файҙалыһы – ҡыҙҙырылмаған, ҡояшта киптерелгәне. Ҡыҙҙырғанда емештең күп файҙалы үҙенсәлектәре юғала. Уны яҡшылап сәйнәргә кәрәк, юғиһә насар үҙләштерелә. Шулай ҙа көнөнә 100 грамдан күберәк ашарға ярамай.
🖊️Йәнтеш мәҙәниәт йорто төркөмөнән