Хитой раҳбарлари улкан имкониятни кўрмоқдалар. Президент Дональд Трампнинг ноқуллай савдо сиёсати, ўсиб бораётган фискал танқислик ва АҚШ Федерал резерв тизимининг мустақиллигига таҳдидлар доллар мавқеини жиддий заифлаштириши мумкин. Январдан бери унинг курси асосий савдо ҳамкорлари валюталарига нисбатан 7% га тушиб кетди ва бу 1973 йилдан буёнги энг ёмон йил бошланиши бўлди.
Шу билан бирга, қатъий назорат қилинадиган Хитой валютаси — юань, ўтган йил ноябридан бери энг юқори даражага чиқди. Чет эллик инвесторлар ва долларга алтернатива қидираётган кўплаб ҳукуматлар унга тобора кўпроқ сармоя киритмоқдалар.
Глобал юанга йўл
Хитойнинг юанни интернационаллаштириш интилиши янги эмас. Биринчи уриниш 2009 йилда амалга оширилган, аммо 2015 йилдаги фонд бозори инқирози сабаб муваффақиятсиз тугади. Шунда капитал оқиб кетди ва ҳукумат назоратни кучайтиришга мажбур бўлди.
Бу сафар Пекин масalaga янада пухта ёндашмоқда, барқарор тараққиётга эришишни, бироқ капитал ҳаракати устидан назоратни сақлаб қолишни кўзламоқда. Мақсад — экспортчиларини доллар тебранишидан ҳимоя қилиш ва Америка молиявий санкциялари таҳдидини сусайтириш.
Ҳозирча юань катта таъсирга эга эмас. Гарчи Хитой дунё иқтисодий фаоллигининг деярли бешдан бир қисмини ташкил этса-да, унинг валютаси халқаро тўловларнинг фақат 4% ида қўлланилади (долларда эса 50%). Юань дунё марказий банклари валюталари захираларининг атиги 2% ни ташкил этади. Бироқ Хитойнинг ютуқлари ҳайратланарли даражада тез.
Хитойнинг асосий ютуқлари
Савдода юань улушини ошириш: 2019 йилдан буён Хитой ташқи савдосининг юаньда амалга оширилган қисми 14% дан 30% дан ошди. Ҳозирда мамлакатнинг барча трансчегаравий тушумларининг 50% дан кўпроғи (молиявий оқимларини ҳам қўшиб) юаньда амалга оширилмоқда, ҳолбуки 2010 йилда бу кўрсаткич 1% дан кам эди.
Кредитлашда доллар ўрнини босиш: 2022 йилда Россияга қарши санкциялар жорий этилгандан кейин хитой банклари деярли барча янги хорижий кредитларни доллардан юанга ўтказдилар. Илгари фақат 15% қарзлар юаньда берилар эди, ҳозир эса бу кўрсаткич анча ошди.
Молиявий «ҳимоя подушкаси» яратиш: Хитой 32 та марказий банкка жами $630 млрдлик своп-чиқим линияларини таклиф этди. Бу турдаги молиявий суғурта мамлакатларга инқироз пайтида юанга кириш имконини беради.
Ўз молиявий инфратузилмаси: Хитой Ғарб тизимларига алтернатива яратмоқда.
- CIPS (Cross-Border Interbank Payment System): Ғарбнинг SWIFT тизимига ўхшаш. 2024 йилдан бери CIPS орқали транзакциялар ҳажми 43% га ўсди. Бутун дунё бўйлаб 1700 дан зиёд банк ушбу тизимга уланган.
- mBridge: Хитой бошқа марказий банклар билан ҳамкорликда ишлаб чиққан лойиҳа бўлиб, доллар тизимини четлаб ўтиб рақамли валюталар орқали трансчегаравий тўловларни амалга ошириш имконини беради.
Нима кутилмоқда?
Хитой ўзини тўлиқ таъминлашга интилаётган бўлса-да, молия бозорларини чет элликлар учун очиши лозим. Бу йил хорижий инвесторлар учун савдога чиқарилган молиявий контрактлар сони икки баравар ошди.
Июлда Венгрия 5 млрд юанлик «панда-облигациялар» чиқарди — бу ҳозиргача энг йирик суверен чиқариш ҳисобланади.
Бразилия ҳам шундай облигациялар чиқариш ҳақида ўйламоқда, Покистон эса Пекин билан кредиторларни жалб этиш бўйича музокаралар олиб бормоқда.
Шов-шувларга қарамай, хитойлик расмийлар вазиятга узоқ муддатли нуқтаи назардан ёндашмоқдалар. Хитой Марказий банки раиси Пань Гуншэн дунё молиявий тизими «кўп қутбли» бўлаётганини ва келажакда доллар бошқа валюталар, жумладан юань билан рақобат қилишга мажбур бўлишини таъкидлади. Хитой умид қиладики, бу рақобат унга долларга бўлган боғлиқликни аста-секин камайтириш имконини беради, капитал ҳаракати ва валютани тўлиқ эркинлаштирмасдан.
Юань эҳтимол глобал валютага айланади, аммо «хитойча хусусиятлар» билан.