Өфөлә барған БДБ илдәренең XVII ижади һәм фәнни интеллигенцияһы форумы ваҡытында “Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе: уртаҡ ҡиммәттәр һәм мәҙәниәттәр төрлөлөгө” тигән темаға фекер алышыу булды. Унда Азербайжан, Беларусь, Ҡаҙағстан, Үзбәкстан, Ҡырғыҙстан, Төркмәнстан, Тажикстан һәм Рәсәй вәкилдәре ҡатнашты. – Форумдың Өфөлә – Рәсәйҙең йөрәге, Евразияның үҙәгендә үтеүе бик мәғәнәле. Башҡортостан – ул ҙур берләшмәнең бәләкәй күсермәһе, сөнки мәҙәниәттәр, телдәр һәм диндәрҙең диалогы – республикабыҙҙың федераль кимәлдәге генә түгел, унан ситтәге лә визит карточкаһы,– тине, осрашыуҙы асып, философия фәндәре докторы, Өфө Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты директоры Зөһрә Рәхмәтуллина. Ул Башҡортостан милли мәғарифына оҡшаш системаның донъяла башҡа бер ҡайҙа ла юҡлығына ҡунаҡтарҙың иғтибарын йүнәтте: беҙҙә уҡытыу алты телдә алып барыла, 10 туған тел предмет булараҡ өйрәнелә, 15 йәкшәмбе мәктәбе эшләй, полилингваль мәктәптәр бар. – Башҡортостан халыҡтары асссамблеяһы бар, унда 40 милли-мәҙәни үҙәк ҡарай. Башҡортостан вуздарында Төркмәнстандан – 2400, Тажикстандан – 1549, Үзбәкстандан – меңдән ашыу, Ҡаҙағстандан – 700 тирәһе, Ҡырғыҙстандан – 250-нән ашыу студент белем ала, Азербайжан һәм Белоруссиянан да уҡып йөрөүселәр бар, – тип билдәләп китте Зөһрә Рәхмәтуллина. Үзбәкстандың Дәүләт һынлы сәнғәт галереяһы директоры, сәнғәт фәндәре докторы Камола Акилова үҙ сығышында, изгелек, миһырбанлылыҡ, гуманлылыҡ, ғәҙеллек кеүек төшөнсәләр – йәшәйештең нигеҙе, тип билдәләне. – Цивилизация беҙҙе бер-беребеҙгә оҡшата, ә мәҙәниәт үҙенсәлегебеҙҙе һаҡлата, – тине ул. Төркмәнстан Мәҙәниәт министрлығының Матди булмаған мираҫ идаралығы етәксеһе Йәмилә Ҡорбанова “халыҡтарыбыҙҙың уртаҡлыҡтары күп” тип айырып билдәләне. – Матди булмаған мираҫҡа килгәндә, һәр өлкәлә тиерлек ниндәйҙер параллелдәр табырға мөмкин. Мәҫәлән, башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының беләҙек тигән биҙәүесе төркмән ҡатын-ҡыҙҙарында ла бар, – тип миҫалдар килтерҙе. “Мәҙәни код” тигән төшөнсәгә бәйле фекерҙәре менән “Мир” дәүләт-ара телерадиокомпания рәйесе Радик Батыршин да уртаҡлашты. Азербайжан вәкиле, сәнғәт фәндәре докторы Өлкәр Алиева, “тел, мәҙәниәт һәм традициялар – ул халыҡтың матрицаһы” тигән фекерен еткерҙе. – Был ҡиммәттәрҙе юғалтһаҡ, Сыңғыҙ Айытматов яҙғанса, маңҡорттарға әйләнербеҙ, – тигән һығымта яһаны ул. Беларусь Милли китапханаһы эшмәкәрлеге тураһында генераль директор урынбаҫары Виктор Пшибытко бәйән итте. Китапхана бөгөн фондтағы баҫмаларҙы һанлаштырыу менән әүҙем шөғөлләнә, был эштә Рәсәй белгестәре ярҙам итә. Ҡырғыҙстандың Һынлы сәнғәт милли музейы директоры Айгөл Мәмбәтҡазиева Берләшмә илдәренең музей мираҫы тураһында һөйләне. “Ҡаҙаҡфильм”дың сценарий-мөхәрририәт коллегияһы етәксеһе – баш мөхәррире Бекбулат Шекеров милли кино хаҡында уй-фекерҙәре менән бүлеште. – Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, 30 йыл эсендә күп кенә бәйләнештәрҙе юғалттыҡ, беҙ кино донъяһында башҡа илдәрҙә, – әйтәйек, грузин, әрмән, азербайжандарҙа, – ниндәй яңылыҡтар бар икәнен дә белмәйбеҙ, – тип үкенес белдерҙе ул. – Бына тарихты өйрәнә башлауыбыҙ ҡыуандыра. Тажикстандың Милли фәндәр академияһы президенты Амадшо Илолов әйтеүенсә, СССР тарҡалғандан һуң уларҙың илендә, шулай уҡ башҡаларҙа ла фән алдына ҙур мәсьәлә килеп баҫҡан, сөнки ғилми эшмәкәрлеккә финанс ярҙамы күрһәткән бөтә сығанаҡтар ҙа тиерлек юҡҡа сыҡҡан. Ул Тажикстан етәкселеге ярҙамға килеп, Фәндәр академияһын һаҡлап ҡалыуға өлгәшеүҙәре, әлеге мәлдә уның ярайһы ғына үҫешеүе тураһында һөйләне. Дискуссияла ҡатнашыусылар, кешлеклелек ҡиммәттәрен һаҡлау аша ғына хәҙерге ҡатмарлы донъяла үҙ урыныңды табып була, ә бындай саралар – мәҙәниәттәр диалогын булдырған матрица, унһыҙ хәҙерге шарттарҙа йәшәп булмай, тигән уртаҡ фекергә килде. Сығанаҡ: vatandash.ru/news/novosti/2024-09-17/a-3933242 Юлай Кәримов фотолары.