5 – 11 августа Йөрәк-ҡан тамырҙары сирҙәрен иҫкәртеү аҙналығы үткәрелә. Был хаҡта Рәсәйҙең Һаулыҡ һаҡлау министрлығы хәбәр итте. Белеүебеҙсә, был сирҙәр медицина проблемаһы ғына түгел, ҙур социаль мәсьәлә булып тора. Өлкән быуын ғына түгел, хеҙмәткә һәләтле йәштәгеләр араһында ла был ауырыуҙар менән яфаланыусылар бар. Бөгөн Республика кардиология үҙәге кардиологы Люциә Юлай ҡыҙы ҒӘЗИЗОВА менән әңгәмәбеҙҙә һүҙ – ошо ауырыуҙарға дусар булмау өсөн нимә эшләү кәрәклеге, иҫкәртеү саралары һәм башҡалар тураһында. - Люциә Юлай ҡыҙы, сәләмәт тормош алып барыу йөрәк-ҡан тамырҙары сирҙәрен иҫкәртеү сараһы булып тора. - Эйе, шулай. Был аҙналыҡты үткәреүҙең төп маҡсаты ла кешеләрҙең иғтибарын, йөрәк-ҡан тамырҙары сирҙәренең артыуы сәбәпле, үҙ сәләмәтлегенә һаҡсыл ҡарарға, шулай уҡ йөрәк ишемияһы, инсульт кеүек ауырыуҙарҙы иҫкәртеүгә йүнәлтелгән. Дөрөҫ туҡланыу, физик әүҙемлек, иҫкәртеү сараларын үткәреү, зыянлы ғәҙәттәрҙең булмауы – сәләмәт тормошҡа юл. Ғөмүмән, был проблема көнүҙәк. Гипертония – йөрәк-ҡан тамырҙары сирҙәре араһында иң күп таралғаны һәм был һан 40-тан 70-кә тиклем процент тәшкил итә. Артериаль баҫым физик көсөргәнеш ваҡытында күтәрелергә мөмкин, әммә аҙаҡ тиҙ генә тергеҙелә. Әйткәндәй, артериаль ҡан баҫымы кимәлен контролгә алмаһаң, төрлө ҡатмарлыҡтарға килтереүе ихтимал. Өҫтәүенә, һәр икенсе кешенең генә юғары ҡан баҫымы барлығы тураһында белеүе хәлде ҡатмарлаштыра. Шуға күрә сәләмәт тормош алып барыу, һаулыҡҡа һаҡсыл ҡараш һәр кемдә булырға тейеш. Бөгөн дә йөрәк-ҡан тамырҙары сирҙәре үлем сәбәптәре буйынса тотош донъяла алдынғы урындарҙың береһен биләй. Бигерәк тә ишемия, гипертония, киҫкен коронар синдром, баш мейеһе ҡан тамырҙары сосудтарының зарарланыуы кеүек ауырыуҙарҙан ғүмер өҙөлөү осраҡтары күп. Шуға йөрәк-ҡан тамырҙарын булдырмау өсөн уларҙы иҫкәртеү, алдан асыҡлау һәм үҙ ваҡытында дауалау фарыз. - Был сирҙәрҙе булдырмау өсөн нимә эшләргә кәрәк? - Түбәндәге кәңәштәргә ҡолаҡ һалыу зарур: тәмәке тартыуҙы ташларға; тоҙ ашауҙы кәметергә (тәүлегенә биш грамдан күберәк булмаһын); көн һайын 7 – 10 мең аҙым атларға, физик эш атҡарырға, йөҙөргә кәрәк; тән ауырлығын кәметергә; дөрөҫ туҡланырға (рационда ябай углеводтарҙы сикләргә, күберәк йәшелсә, емеш-еләк ашарға – тәүлегенә 400 грамдан кәм түгел, тағы сәтләүек, балыҡ, май миҡдары аҙ булған һөт аҙыҡтарына өҫтөнлөк бирергә кәрәк; стреслы хәлдәрҙе булдырмаҫҡа кәрәк. Йәй ваҡытында һыу эсергә кәңәш итер инем. Ныҡ эҫелә тән тирләй, шул рәүешле организм ҡыҙыуҙан һаҡлана. Бындай саҡта етерлек кимәлдә шыйыҡса эсергә кәрәк. Организмға һыу етмәһә, ҡан ҡуйыра, уҡмашыу, йәғни тромб барлыҡҡа килеү ихтималлығы арта, һөҙөмтәлә инсульт, инфаркт хәүефе тыуа. Организм юғалтҡан шыйыҡсаны мәлендә тулыландырыу сараһын күрергә кәрәк. Әммә быны бик һаҡ, ҡан баҫымын, һейҙек кимәлен контролдә тотоп башҡарыу шарт. Эсемлек бүлмә температураһында йәки саҡ ҡына һалҡынса булырға тейеш. Тир менән бергә организмдан тоҙҙар ҙа сыға, шуға күрә еңелсә минераль һыуға өҫтөнлөк бирергә кәңәш ителә. Тирләгәндә организм күпләп калий юғалта, ә уның етешмәүе йөрәк эшмәкәрлегенә насар тәьҫир итә. Был осраҡта дарыуҙар ҡулланырға кәңәш ителә. Ҡан баҫымы юғары булыусылар эҫелә физик әүҙемлекте кәметергә тейеш. Ҡайнар ҡояш аҫтында баҡсала эшләү, бигерәк тә эйелгән хәлдә оҙаҡ булыу баш мейеһендә йәки йөрәктә ҡан төйөлөүгә, тамырҙар шартлауға килтереүе бар. Ошо хаҡта ла онотмаҫҡа кәрәк. - Артериаль баҫым күтәрелеүенең билдәләре ниндәй? - Оҙайлы ғына ваҡыт ул үҙе хаҡында һиҙҙертмәҫкә һәм осраҡлы рәүештә асыҡланырға мөмкин. Баш мейеһе, йөрәк, күҙ сосудтары, бөйөр зыян күргәндә йыш ҡына беленә. Сирле кешенең башы ауырта, әйләнә, ҡолағы шаулай. Күптәр артериаль баҫымдың артыуына иғтибар итмәй. Ә был хәлдең ҡатмарлашыуына – инсульт һәм инфарктҡа килтерергә мөмкин. Артериаль баҫымды даими контролдә тотоу ағзаларҙың зыян килтереүенән һаҡлай. – Ниндәй артериаль баҫым кимәлен нормаль тип иҫәпләргә мөмкин? – Артериаль гипертония – артериаль баҫымдың даими һәм тотороҡло күтәрелеүе менән бәйле сир. Уның күрһәткестәренең нормала булыуы – терегөмөш бағанаһындағы 139/89 миллиметрҙан юғарыраҡ булмауында. Артериаль баҫымдың 120/80 миллиметрҙан кәмерәк булыуы, шул иҫәптән оло йәштәгеләр өсөн дә оптималь тип иҫәпләнә. Тонометрҙа 140/90 һандары күренә икән, табипҡа күренергә кәрәк, тигән һүҙ. Һәр кем үҙенең артериаль баҫым кимәлен белһен. Артериаль баҫымдың юғарыраҡ икәнлеген асыҡлау – был сир менән көрәштә беренсе аҙым. Гипертонияның “тыныс үлтереүсе” икәнлеге тураһында оноторға ярамай. Был ваҡытта кешенең йәшәү өсөн мөһим баш мейеһе, йөрәк, ҡан тамырҙары, күҙ телсәһе, бөйөр кеүек ағзалары зыян күрә. - Әңгәмә өсөн ҙур рәхмәт! Эшегеҙҙә уңыштар һәм һаулыҡ теләйем. Айһылыу НИЗАМОВА әңгәмәләште. Фото: Люциә Ғәзизованың шәхси архивынан.