🕌 🇰🇿 🌸🌹🌺 Қыз Жібек 🌸🌹🌺 🕌 🇰🇿
Базарбайдың Төлеген
Талай көштен өтеді.
Көш алдына қараса,
Бір қыз кетіп барады;
Шытырма көйлек етінде,
Нұр сәулесі бетінде,
Бұралып кетіп барады,
Перінің қызы секілді.
Осы екен деп Қыз Жібек,
Жетіп келді қасына –
Базарбайдың Төлеген.
Артынан келіп Қаршыға,
Жібек емес деген соң,
Онан өтіп жөнеген.
Енді онан өтеді,
Және бір көшке жетеді.
Көш алдына қараса,
Бір қыз кетіп барады;
Таң мезгілі болғанда,
Шолпанның туған жұлдызы,
Кигені алтын, құндызы,
Бейіштен шығып келмесе,
Бұл жалғанда хор қызы.
Осы екен деп Қыз Жібек,
Жетіп келді қасына –
Базарбайдың Төлеген.
Артынан келіп Қаршыға,
Жібек емес деген соң,
Онан өтіп жөнеген.
Қаршығамен ілесіп,
Төлеген көңілі түзелді.
Асығып жүрді тез енді.
Бір көрмекке Жібекті
Төлеген мырза кезенді.
Қаршыға менен Төлеген
Жағалай салды өзенді.
Сол уақытта алдынан
Бір көш шықты түбектен.
Көш алдына қараса,
Бір қыз кетіп барады,
Отыз түйе жетелеп,
Сары мая үлектен.
Мұрындағы сары жез,
Бұйдасын ескен жібектен.
Толған айдай толықсып,
Ақ сазандай бұлықсып,
Бұралып кетіп барады,
Неше алуан қылықсып.
Мұны көріп Төлеген,
Атының басын бұрады,
Әңгіме дүкен құрады.
Осы ма деп Қыз Жібек
Қаршығадан сұрады.
Қаршыға жетіп келеді,
Әзіл айтып күледі,
Бұл емес, Жібек деген соң.
Онан дда өтіп жөнелді.
Онан өтіп Төлеген
Атқа қамшы басады,
Тұлпардан туған көк жорға ат,
Аузынан көбік шашады.
Жер тарпынып жануар
Ауыздықты басады.
Алдындағы белестен –
Орғытып келіп асады.
Белестен түсіп желеді,
Ойға түсіп келеді,
Тағы айқасты бір көшке,
Көш алдына қараса
Бір қыз кетіп барады,
Төлеген мырза көреді.
Жанасалай сұлудың
Қасына жетіп келеді.
Көш алдындағы сұлуддың
Он қыз нөкер қасында.
Ақ маңдайы жалтылдап,
Танадай көзі жарқылдап,
Алтын шашбау шашында.
Қырық нарға жүк арттырған.
Қамқа зерлі кілемді,
Жүк үстіне жаптырған
Казинелі қырық нарға
Жібектен арқан тарттырған.
Дүрия бешпент белсеніп,
Бұл дүниені кең салып,
Алтынды қамшы қолға алып,
Абжыландай толғанып,
Бұралып кетіп барады.
Осы екен деп Қыз Жібек,
Жетіп келді қасына –
Базарбайдың Төлеген.
Артынан келіп Қаршыға,
Жібек емес деген соң,
Онан да өтіп жөнеген.
Тау басында қарағай,
Төлегеннің мінезі –
Болып кетті баладай.
Осындай болып әр жерден,
Он бір қыз өтті сәндікпен,
Бәрі де қалды жарамай.
Тағы айқасты бір көшке,
Көш алдына қараса,
Бір қыз кетіп барады,
Орта бойлы дембілше,
Алтынды камзол жегдеше,
Шын сипатын қараса,
Бұрынғы қыздан өзгеше.
Алтын шашы кеседей –
Екі көздің шарасы.
Бейіште жанған шамшырақ,
Көзінің гауһар қарасы.
Туған айдай иілген,
Екі қастың арасы.
Сымға тартқан күмістей,
Он саусақтың саласы.
Сондай-ақ болып туар да,
Адамзаттың баласы!
Осы екен деп Қыз Жібек,
Жетіп келді қасына –
Базарбайдың Төлеген.
Артынан келіп Қаршыға,
Жібек емес деген соң,
Онан да өтіп жөнеген.
Енді онан өтеді –
Және бір көшке жетеді.
Тағы айқасты бір көшке,
Көш алдына қараса,
Бір қыз кетіп барады.
Қара жорға мінгені,
Қара торқа кигені,
Екі көзі сүрмелі,
Бұл сияқты перизат
Қыз іздеген Төлеген,
Жоқ еді сірә, көргені.
Сексен түйе қомға алған,
Сексені де болмаған.
Сексен түйе үстінде
Алтында шырағдан орнаған.
Асфаһани кілемдер –
Жібектен гүлін торлаған.
Қыз сипатын қарасаң,
Ақ тәнінде кіршік жоқ,
Айдын көлдің қуындай.
Екі көзі жалтылдайд –
Патшаның алтын тонындай.
Сөйлеген сөзі сыңғырлап,
Әп зәмзәмнің суындай.
Аузынан шыққан сөздері,
Сары алтынның буындай.
Осы екен деп Қыз Жібек,
Жетіп келді қасына –
Базарбайдың Төлеген.
Артынан келіп Қаршыға,
Жібек емес деген соң,
Онан өтіп жөнеген.
Онан да өтіп Төлеген,
Атқа қамшы салады.
Тұлпардан туған көк жорға ат,
Көзі оттай жанады.
Сымға тартқан күмістей,
Сүмбідей болып жарады.
Тағы айқасты бір көшке,
Көш алдына қараса,
Бір бәйбіше нұр жүзді
Көшті тартып барады.
Көш алдында бәйбіше
Сары алтынның жабдығы,
Бір жүз түйе қазына
Қызыл алтын сандығы
Көрұғлы – сұлтан қатыны,
Аға Жүніс перідей,
Көркі раушандай –
Жазығы қатын демесең,
Қартайса да ілгері –
Әлгі қыздан салдығы.
Айдың өткен нешесі,
Ай қараңғы көшесі,
Жазығы қатын демесең,
Қартайса да ілгері –
Ілкі еді қыздан мүшесі.
Асылдай болып есіліп,
Нұрдай болып шешіліп,
Ақ маңдайы жарқылдап,
Танадай көзі жалтырап,
Алтынды кебіс сартылдап,
Көшті тартып барады,
Жібекті тапқан шешесі.
Берсе тәңірі жігітке –
Ертесі мен кеші не?
Ертеңгі күн бесінде,
Зорға жеткен секілді,
Қыз Жібектің көшіне.
Көш сәулетін қараса,
Асфаһанның жұпары,
Стамболдың гауһары,
Тамаша қылған адамның,
Тояды көздің баһары.
Есебі жоқ дүниені –
Есептейік несіне?
Келсе Жібек жоқ екен,
Сол секілді көшінде.
Мұны көріп Қаршыға,
Атының басын бұрады,
Әңгіме дүкен құрады.
Артынан келіп Қаршыға,
Жібек емес деген соң,
Онан өтіп жөнеген.
Онан да өтіп Төлеген,
Атқа қамшы салады.
Тұлпардан туған көк жорға ат,
Көзі оттай жанады.
Сымға тартқан күмістей,
Сүмбідей болып жарады.
Тағы айқасты бір көшке,
Көш алдына қараса,
Бір бәйбіше нұр жүзді
Көшті тартып барады.
Көш алдында бәйбіше
Сары алтынның жабдығы,
Бір жүз түйе қазына
Қызыл алтын сандығы
Көрұғлы – сұлтан қатыны,
Аға Жүніс перідей,
Көркі раушандай –
Жазығы қатын демесең,
Қартайса да ілгері –
Әлгі қыздан салдығы.
Айдың өткен нешесі,
Ай қараңғы көшесі,
Жазығы қатын демесең,
Қартайса да ілгері –
Ілкі еді қыздан мүшесі.
Асылдай болып есіліп,
Нұрдай болып шешіліп,
Ақ маңдайы жарқылдап,
Танадай көзі жалтырап,
Алтынды кебіс сартылдап,
Көшті тартып барады,
Жібекті тапқан шешесі.
Берсе тәңірі жігітке –
Ертесі мен кеші не?
Ертеңгі күн бесінде,
Зорға жеткен секілді,
Қыз Жібектің көшіне.
Көш сәулетін қараса,
Асфаһанның жұпары,
Стамболдың гауһары,
Тамаша қылған адамның,
Тояды көздің баһары.
Есебі жоқ дүниені –
Есептейік несіне?
Келсе Жібек жоқ екен,
Сол секілді көшінде.
Мұны көріп Қаршыға,
Атының басын бұрады,
Әңгіме дүкен құрады.
— Жібекжан қайда кеткен деп,
Әккі болған Қаршыға,
Шешесінен сол жерде,
Сылтауратып сұрады.
— Жібекжан ерте кеткен деп,
Болжалды жерге жеткен деп,
Көшпен бірге жүргенде,
Бетіме тозаң тиер деп,
Көк пәуеске күймесін
Азаннан тұрып жеккен деп.
Шешесінің сол жерде
Бұларға берген жауабы.
Әлқисса, Төлеген менен Қаршыға Жібектің ізін кесіп алып қараса, көш басшылары мен Жібектің күймесінің ізінен басқа із жоқ екен. Соны көріп, екеуі аттарына қамшы ұрып жөнеді.
Найзасы аумай қолынан,
Желі тұрып оңынан,
Ай мүйізді қошқардың
Бөрі тартар қоңынан.
Төлеген сонда жөнелді,
Кеткен Жібек соңынан.
Базарбайдың Төлеген,
Енді біліп түйінді,
Асыл киім киінді,
Бағымды алла ашқын деп,
Пірлеріне сиынды.
Атқа салды сәндікке,
Төгілдіріп кілемді.
Енді ойланып Төлеген,
Келгеніне өкінді.
Тұлпардан туған көк жорға ат,
Ор қояндай секірді.
Қаршығаменен ілесіп,
Атқа қылды өкімді.
Ертеңгі күн бесінде,
Жібек қызың ізімен
Келе жатқан секілді.
Алмас қылыш сартылдап,
Алтын жүген жарқылдап,
Көк жорға тұлпар кәрленді,
Екі көзі жалтылдап.
Өмілдірік сом алтын,
Омырауда алқылдап.
Жеті қырдан асқанда –
Күлдірлеген қоңырауды
Есітті сонда құлағы.
Шапса балта өтер ме,
Шыңғырлаудың тасына.
Нелер келіп, не кетпес,
Ер жігіттің басына!
Қоңырау дауысы келгенде,
Көк жорға атты қамшылап,
Жетіп бір келді-ау қасына.
Әлқисса, Төлеген қасына келіп, алдына бір шықты, соңына бір шықты, Жібекті көре алмады, қараса Қаршыға алыста қалыпты. Сабыр етіп тұра алмады және көшірінде отырған кісі жоқ, Жібектің ешнәрсемен ісі жоқ. Сонда Төлеген үш рет дауыстап шақырды.
— Бұл күймеде неғылған жан бар, сен еркекпісің, ұрғашымысың, тірі адам бармысың?-деп. Бұған Қыз Жібек еш жауап бермеді. Сонда Төлеген қапы болып тұрды.
— Ай, дүние-ай, мынаның мені кемсінгені бөтен жұрттығы ғой. Өз жұртымда маған да еш кісі тең келе алмаушы еді,-деп тұрғанда Қаршыға да жетіп келді. Сонда Төлеген айтты:
— Мынау маған жауап бермейді, әлде жаман кісі ме?-деді. Қаршыға айтты:
— Олай емес, мұнда мекерлік бар, мен сөйлесейін,-деп Жібекке келіп айтты:
— Жібекжан, шырағым, ояумысыз, міне бір жақсы кісі қасыңа келіп тұр сөйлесемін деп, бетіңді ашып сөйлесші,-дейді. Онда Жібек айтты:
— Сен Қаршығамысың?-дейді.
— Иә, шырағым, мен Қаршыға көкең,-деді.
— Сен Қаршыға көке болмай жерге кіргін, менің басым екі тайлық па еді, екі тайға менің басымды сатып, не бетіңмен ұялмай келіп тұрсың, онандағы кебініңді сәлде ғып тақсаң болмай ма?-деп жауап берді.
Сонда Қаршыға айтты:
— Шырағым, менің екі жорға алғаным рас, мен оны сізді көрсетуге алғаным жоқ, Төлегеннің жолдастарына тамыр болып алдым, сізді көрсетпекке дүниенің малын алмаспын, сіз үшін өзім басымды бәйгеге тігіп келдім, енігісін өзің біл, - деді. Сонда Қыз Жібек айтты:
— Ендеше, лебізің бекерге қалмасын бір көрінейін, әбден көрініп тұрсам келіспес, бұған былай қылайын деп ойлады: қасында үш қызы бар екен, пәуескенің түймелерін ағыттырды да, жарқ еткізіп бір көрінді дағы қайта жауып, жатып қалды. Сол бір көрінгендегі Қыз Жібектің сипаты бұл секілді көрінді:
Қыз Жібектің құрметі,
Жиһаннан асқан сәулеті,
Ләйлі, Мәжнүн болмаса,
Өзгеден артық келбеті.
Үш қызы бар қасында-ай,
Өзі он төрт жасында-ай.
Кебісінің өкшесі
Бұхардың гауһар тасындай.
Ақ маңдайы жалтылдап,
Танадай көзі жарқылдап,
Алтын шашбау шашында.
Қыз Жібектің шаштары
Қоғалы көлдің құрағы.
Көз сипатын қарасаң
Сегіз бейіш ішінде
Хорлардың жаққан шырағы.
Дүрі – гауһар сырғасын –
Көтере алмай тұр құлағы.
Қыз Жібектің ақтығы –
Наурыздың ақша қарындай.
Ақ бетінің қызылы –
Ақ тауықтың қанындай.
Екі беттің ажары –
Жазғы түскен сағымдай.
Білегінің шырайы –
Ай балтаның сабындай.
Төсінде бар қос анар –
Нар бураның санындай.
Оймақ ауыз, құмар көз,
Іздеген ерге табылды-ай.
Өткірлігін байқасаң,
Ұсталар соққан кетпендей,
Нұр тұқымын еккендей.
Бір ауыз сөз сөйлескен,
Мұрадына жеткендей.
Тірісі түгіл, Жібектің,
Өлігіне адам қайырылып,
Бетінен келіп өпкендей.
Қыз Жібекті Төлеген,
Ақылымен танып тұр,
Көз мейірі қанып тұр,
Бейіштен жанған шамшырақ,
Көзі ойнап жанып тұр.
Белі нәзік талып тұр.
Тартқан сымнан жіңішке,
Үзіліп кетпей, нағып тұр.
Әлқисса, Төлеген ойлады, жиһанда бұл сипатты ұрғашы пенде көргенім жоқ еді, ені мұны алайын. Оған жай бір ауыз жауап айтып кетейін, бекер кеткенім жарамас деп ойлайды.