“Фактчекинг по-башкирски” телеграм-каналы республикалағы алдаҡ яңылыҡтарҙы асыҡлауын һәм фаш итеүен дауам итә. Был аҙнала нимәләр иғтибар үҙәгендә булды? “Бәйләнештә”ге төрлө төркөмдәрҙә Мишкәләге ҡаты коммуналь ҡалдыҡтар полигоны тураһында негатив хәбәрҙәр барлыҡҡа килде. Уларҙа, полигон янғын ҡурҡынысы аҫтында һәм экологик һәләкәткә килтерә, тиелә. Ысынбарлыҡта иһә хәл бөтөнләй ҡапма-ҡаршы. Полигон штат режимында эшләй. Ә бына инструкция буйынса эшләгән билдәһеҙ кешеләр ғауға тыуҙыра. Мишкә ауылындағы полигонға дүрт райондан: Бөрө, Мишкә, Ҡариҙел һәм Асҡындан ҡаты коммуналь ҡалдыҡтар ебәрелә. “Роспотребнадзор" ҙың ағымдағы мәғлүмәтенә ярашлы, Мишкәләге санитар-һаҡлау зонаһы сигендә алынған һауа пробалары анализдарында бысратыусы матдәләр күләменең артыуы асыҡланмаған. Аккредитация үткән лабораториялар даими рәүештә полигондың тирә-яҡ мөхиткә йоғонтоһона, шул иҫәптән атмосфера һауаһына, тупраҡҡа, ер аҫты һыуҙарына йоғонтоһона мониторинг үткәрә. Мишкә үҙәк район дауаханаһы билдәләүенсә, 2022 һәм 2023 йылдар йомғаҡтары буйынса, тын алыу органдары сирҙәренең артыуы юҡ, онкология менән сирләү осраҡтарының кәмеүе күҙәтелә. Мониторинг даими алып барыла. Киләсәктә полигонды киңәйтеү планлаштырылмай, киреһенсә, 2026 йыл башына ул файҙаланыуҙан алынасаҡ һәм рекультивацияланасаҡ. Ҡалдыҡтар Дүртөйлө районында төҙөләсәк заманса комплексҡа йүнәлтеләсәк. Янғынға килгәндә, 2023 йылда бер генә осраҡ теркәлгән. Янғын шул уҡ көндө һүндерелгән. Мишкә районы хакимиәтенән хәбәр итеүҙәренсә, “экологик катастрофа” тураһындағы хәбәрҙе “Мишкә экологияһы” чатындағы инструкцияға ярашлы билдәләнмәгән кешеләр тарата. Ошо уҡ кешеләр шылтыратып булмаған янғын тураһында ла хәбәр тарата. Ошо көндәрҙә Роспотребнадзор наркотиктар менән ағыуланыу буйынса мәғлүмәттәр баҫтырып сығарҙы. 2024 йылдың башынан 107 осраҡ теркәлгән. Әммә динамика ҡыуандыра – тыйылған матдәләр менән ағыуланыу иҫәбе 38,5 процентҡа кәмегән. Наркотиктарҙан үлем нәҡ шунса процентҡа кәмегән – 2023 йылдың биш айында 93 кеше үлгән, ә быйыл – 57. Яҡшы хәбәр. Әммә төрлө баҫмаларҙан хеҙмәттәштәр, шулай уҡ ҡайһы бер урындағы телеграм-каналдарҙың авторҙары быны үҙенсәлекле соус аҫтында тәҡдим итә... Мәҫәлән, “Өфө ағыуланыуҙар һаны буйынса лидер булды” тигән баштар ҡуялар. Эйе, статистика буйынса был ысынлап та шулай, күпселек осраҡтар баш ҡалала теркәлгән. Был аңлашыла ла, сөнки Өфөлә бөтә республика халҡының дүрттән бер өлөшө йәшәй. Миллионлы ҡаланы һәм саҡ 150 мең кеше йыйылған ҡалаларҙы сағыштырыу ахмаҡлыҡ булыр ине. Бына шулай ҡайһы бер баҫмалар кире көн тәртибен булдырырға тырыша һәм яҡшы яңылыҡтан насарҙы булдыра. Ә теләһә ниндәй аноним каналдары был баштарҙы күтәреп ала һәм һәр ваҡыттағыса башлыҡты ғәйепләй. Урындағы телеграм-каналдарҙың береһе Башҡортостан Хөкүмәтенең студенттарға балалар түләүҙәрен 10 тапҡырға арттырыуҙы бөтөрөүе тураһында яҙҙы. Бөтә аҡсалар ҙа ниндәйҙер “байрамдарға” киткән ти автор һәм йәнә мәсьәләнең асылын өйрәнмәгән. Был яңылыҡты, әлбиттә, башҡа каналдар ҙа күтәреп алды, улар негативҡа баҫым яһаны. Шулай итеп, тикшерәбеҙ. Бөгөнгө көндә республикала, бөтә илдәге кеүек үк, балалы ғаиләләргә, шул иҫәптән балалары булған студенттар ғаиләләренә ярҙам итеү системаһы булдырыла. Мәҫәлән, уларға пособие түләнә, уның күләме ғаиләнең йән башына уртаса килеменә бәйле, һәм 2024 йылда 6670 һумдан (50%) 13340 һумға тиклем (100%) тәшкил итә. Был пособие бар, һәм уны бер кем дә бөтөрмәй. Түләүҙе арттырыу быға тиклем булған финанс ярҙамынан ҙурыраҡ өлөшкә арттырыу планлаштырылмай, Башҡортостанда уларҙың һаны – 25. Бында әсәлек капиталы, бала тыуғанда бер тапҡыр бирелә торған түләү, 1,5 йәшкәсә түләүҙәр, 0-дән 17 йәшкә тиклемге балаһы булған ғаиләләргә берҙәм пособие һәм башҡалар инә. Ярҙам саралары тураһында мәғлүмәтте рәсми сайттарҙа ентекләберәк өйрәнеп була Шулай уҡ хәҙер РФ Фән һәм юғары белем министрлығы юғары уҡыу йорттарында белем алыусылар өсөн минималь хеҙмәт хаҡы күләмендә ай һайын социаль стипендия индерергә тәҡдим итте. Был түләүҙе "Ғаилә” милли проектына индерергә тәҡдим ителә. Һығымта яһайбыҙ: бер төркөм телеграмма-каналдар республиканы махсус рәүештә депрессив итеп күрһәтергә тырыша. Властарҙың һәйбәт һәм баланслы ҡарарҙарын кире яҡтан сығарырға маташалар. Балалы ғаиләләр өсөн ярҙам саралары етерлек, быға йыл һайын күпме миллиард һум тотонолоуын иҫәпләп сығара алаһығыҙ. Канал авторҙары иһә, контекстан мәғлүмәтте өҙөп, баштан-аяҡҡа әйләндереп баҫтыра. Уларҙың барыһы ла насар. Хәйер, һәр ваҡыттағыса. “Фактчекинг по-башкирски” телеграм каналы был аҙнала тағы бер нисә яңғырауыҡлы мәғлүмәтте фаш итте. Мәҫәлән, ҡиммәтле онкология дарыуҙары саңланып ята, Өфөлә ботулизм менән сирләү осрағы бар һәм башҡалар. Бер нисә телеграм-каналда “Башфармация” келәттәрендә һөт биҙе яман шешенән препараттар “саңланып” ятыуы хаҡында мәғлүмәт баҫылды. Авторҙар билдәләүенсә, ҡиммәтле дарыуҙар күпләп һатып алынған, ләкин уларҙың бер өлөшө генә ҡулланыла. Уларҙың фаразы буйынса, 60 миллион һум юҡҡа тотонолған, сөнки тиҙҙән уларҙың яраҡлылыҡ срогы сығырға тейеш. Был мәғлүмәт ялған булып сыҡты. Башҡортостан Һаулыҡ һаҡлау министрлығының баш штаттан тыш онкологы Рөстәм Әйүпов һүҙҙәренсә, онкология диспансерының төп иҫәпләүҙәре буйынса бөтә, шул иҫәптән ҡиммәтле дарыуҙар иҫәпләп һатып алынған. Дарыуҙарҙың яраҡлылыҡ ваҡыты ныҡлы контролдә тотола, улар тамамланғансы файҙаланыласаҡ. Мәҡәләлә һүҙ барған “Палбоциклиб” препараты халыҡ араһында ҙур һорау менән файҙалана һәм сирлеләргә фамилия буйынса таратыла. Пациенттарға дарыу кварталға бер тапҡыр юғары һөҙөмтәле таргет терапияһы үткәреү өсөн бирелә, тип билдәләне әңгәмәсебеҙ. Дарыу өҙлөкһөҙ ҡулланылырға тейеш, шуға күрә уның запасы булыуы мөһим. Тап шуның өсөн ул алдан алына. Бөгөн республикала был дарыуға 163 кеше мохтаж, запас алты айға алға етерлек алынған. Был система буйынса артығын, шулай уҡ срогы бөтөп барған дарыу алыу мөмкин түгел. Шулай уҡ Өфөлә ботулизм менән сирләйҙәр тигән хәбәр ҙә фейк булып сыҡты. Телеграм-каналдарҙың береһендә Өфөлә йәшәгән ҡатын билдәле ресторандан аҙыҡ ашаған һәм ҡурҡыныс сир менән ауырый башлаған. Тик республиканың Һаулыҡ һаҡлау министрлығынан хәбәр итеүҙәренсә, бындай сир Башҡортостанда теркәлмәгән. Ғөмүмән, быйыл бер кем дә ботулизм менән ауырымаған.