Ամստերդամում, 1685 թվականից մինչև 1717-ը, Վանանդեցիները ծավալուն
գործունեություն են սկսում տպագրության ասպարեզում: Նրանք Վանանդ գյու-
ղից էին, որը գտնվում էր Գողթն գավառում, Ագուլիսից 14 կմ հեռու: Ամստերդա-
մի հայ գաղութի փառքն էր մանավանդ Ղուկաս Վանանդեցի Նուրիջանյանը: Այդ
տարիների ընթացքում հրատարակվել են բազմաթիվ գրքեր, բոլորն էլ օգտակար
և կատարյալ:
Ամստերդամում հայկական տպարանը արդյունավետ գործունեություն է ծավալել մոտ 60 տարի, 1660 թվականից մինչև 1717 թվականը:
Նույնիսկ Հոլանդիայի պատմագիրներն են գովաբանել հայերի տպագրության արվեստը, տառերի գեղեցկությունը, որոնք այդ ժամանակահատվածում լավագույնն էին և մեծ արժեք էին ներկայացնում:
Ղուկաս Վանանդեցու մահից հետո այս տպարանի գույքը և տառերը անցնում են Մխիթարյան միաբանությանը և ծառայում Մխիթարյանների տպարանին:
Հայերը Հոլանդիայում ԺԸ դարի երկրորդ կեսին նորից փորձում են վերսկսել տպագրության գործը:
1755 թվականին ջուղայեցի Տեր-Առաքելենց Պողոսի որդի, Առաքել անունով մի վաճառական Ամստերդամում պատվիրում է տասը տարբեր հայերեն տառատեսակներ: Տառեր պատրաստող, փորագրող արհեստավորը գերմանացի Jan Michael Fleischman-ն էր:
Պարոն Առաքելը մի նոր, կատարյալ տպարան է հիմնադրում իր ծախսերով: Նա շատ հարուստ և զարգացած անձ էր:
1755 թվականի դեկտեմբերի 16-ին J. M. Fleischman-ը փորագրում, պարոն Առաքելին է հանձնում հայերեն տառերը, երգեցողական խազեր, 500 հայր և համապատասխան թվով մայր տառեր:
Նշանավոր ձուլարան Euschede տան հրատարակչությունը 1825 թվականին հրատարակած նոր տառացուցակի մեջ անդրադառնում է հայերեն ձուլած տառերին և առաջաբանում գրում է, որ «J. M. Fleischman-ը 1755-57 թվականներին փորագրել է զարմանալի գեղեցկությամբ Arachiel di Paulo-յի համար հայերեն տառեր,
որի օրինական տերն ինքն է»: Եվ հրատարակիչը այդ տառատեսակներից չորսը
օրինակ է բերում, որպես լավագույն տառատեսակ: Այնուհետև, ափսոսանք է
հայտնում, որ տառերը չեն կարողացել ձեռք բերել, քանի որ որոշ ժամանակ
անց դրանք փոխադրվել են Ռուսաստան:
Սակայն հայերը տպարանից հասկացող մասնագետ բանվորներ չեն կարողանում գտնել, որպեսզի կազմակերպեն տպագրության գործը:
1765 թվականին Սիմէոն կաթողիկոսը Զմյուռնիայի հոգևոր առաջնորդ Ղուկաս Վարդապետին գրում է, որպեսզի վերջինս բանակցի Առաքելի հետ, տառերը նրանից գնի և ուղարկի Էջմիածին:
Սակայն, Ղուկաս Վարդապետը չի կարողանում կատարել այդ պատվերը: Այնուհետև կաթողիկոսը գրում է Ամստերդամի հայ գաղութի հովիվ Յովհաննես Վարդապետին, խստիվ հրամայելով կամ հաստատել այնտեղ տպարան, կամ գնել և ուղարկել Մայր Աթոռ: Կաթողիկոսը դիմել է նաև ուղղակի Առաքելին ևս, որ իր ունեցած տառերը և ամբողջ տպարանը ուղարկի Էջմիածին, կամ իբրև նվեր, կամ արժեքը ստանա Զմյուռնիայի Առաջնորդից:
Չնայած այս բոլոր ջանքերին, Առաքելի տառերը անհայտ պատճառներով մնացել են Ամստերդամում մինչև 1814 թվականը:
Ի վերջո այս տառերը և տպարանը ամբողջությամբ 1814 թվականին գնել է Գևորգ Արծրունին* և ընծայել Ներսես Ե կաթողիկոսի կողմից Թբիլիսիում հիմնած և իր անունով կոչված Ներսիսյան դպրոցին: