Жетісу университетінің АЖҚ-211 тобының студенті Абдиров Бақытжан Блокчейндегі ІТ− да қолданылу тенденциялары.
Аннотация.
Бұл мақала блокчейн технологиясы қауіпсіздікті қамтамасыз ету және оның қазіргі әлемдегі сұраныс жаңашылдығына қысқаша кіріспе болып табылады.
Блокчейн технологиясын кеңінен қолдану көптеген салаларға әсер етіп, оның ауқымын криптовалютадан әлдеқайда кеңейтті. IT-тен бастап, блокчейн осы салада әртүрлі қосымшаларды табуда. Блокчейн технологиясының IT секторында қалай енгізіліп жатқанын көретін боламыз. Блокчейн технологиялары статикалық емес; олардың қолдану аясы күннен күнге кеңейіп келеді; бұл үрдіс жалғасады деп күтілуде.Блокчейн технологиясы тек қана криптабалютада емес сонымен қатар, Энергетика, Қаржы, Медиа және ойын-сауықта, түрлі Ойындарда және тағы басқаларында пайдаланып жатқанын көретін боламыз.
Бұл тақырыптың мақсаты – блокчейн технологиясының жұмыс істеуге арналған бағдарламалық технологиясына қысқаша шолу жасау.
Блокчейн цифрлық деректерді сақтау және беру үшін қолданылады. Бұл қаржылық және қаржылық емес активтер болуы мүмкін (мысалы, бейне ойын индустриясының суреттері немесе нысандары). Blockchain технологиясы активке оның нақты тұлғаға тиесілілігі туралы бірегей ақпаратты тағайындауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мұндай ақпаратты байқамай бұрмалауға, жоюға немесе өзгертуге болмайды.
Кілттік сөздар:Блокчейн, технология, Bitcoin, криптовалюта, деректер, Транзакция, қауіпсіздік, қаржы, blockchain.
Кіріспе.
Қазіргі таңда ақшалармен, құжаттармен немесе өзге де мәліметтермен жүргізілетін барлық операциялар міндетті түрде делдалдар арқылы жүзеге асырылады. Банктер, мемлекеттік органдар немесе нотариустар әрдайым жүргізілген операциялардың шынайылығын растап отырады. Ал блокчейннің орталықтандырылған органы жоқ. Ол – басшылықсыз қызмет ететін жалпыға ортақ ауқымды мәліметтер базасы. Онда жүргізіп жатқан транзакцияларды жүйенің барлық қатысушылары көре алады. Олар атқарылған әрекеттердің шынайылығын растап, жүргізілген транзакцияларға байланысты ақпараттардан блоктарды тізеді. Ал жүйе қолданушыларының жеке басына қатысты мәліметтер құпия сақталады.
Әлемдік қауымдастықта жаңа технологияға байланысты түрлі кері пікірлер айтылуда. Бірі оны көптеген салаларда «индустриалды төңкеріс» жасауға қауқарлы деп бағаласа, енді біреулер жүйенің «анонимдігі» ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіреді, дейді.
Блокчейн технологиясы қаржы саласының басты үш маңызды рөлін атқара алады. Олар мәмілелерді тіркеу, тұлғаның жеке басын растау және келісімшарттарды жасау.Бұл өте маңызды кезең. Өйткені қаржылық қызметтер нарығы бүкіл әлемдегі нарықтық капиталдандыру тұрғысының ең үлкені болып табылады. Осы жүйенің кем дегенде бір бөлігін blockchain технологиясына көшіру қаржы қызметтері секторында көптеген өзгерістерге әкеледі. Бірақ сонымен қатар, мұндай қызметтердің тиімділігін едәуір жақсартады.
Бұл технологиямен келісімшарт жасау өте ыңғайлы.Басқа валютаны (Bitcoin) енгізуден басқа, blockchain технологиясы кез-келген сандық ақпаратты, соның ішінде компьютерлік кодты сақтау үшін қолданылуы мүмкін. Сол арқылы шарт жасасуға келіседі. Сол код сыртқы деректер ағындарынан (акция бағалары, метеорологиялық есептер, жаңалықтар тақырыптары және компьютермен талдауға болатын барлық нәрселер) ақпаратты ала алады. Және белгілі бір шарттар орындалған кезде автоматты түрде тіркелетін келісімшарттар жасай алады. Блокчейн технологиясының болашағы бар. Себебі оны әр түрлі салаларда қолдануға болады. Қазіргі таңда дамыған елдер осы технологияны саясат,денсаулық,білім жүйесінде тексеріп көруде. Егер технология сәтті болса әлем экономикасы өзгеретіні анық.
Бұл тақырыптың мақсаты – блокчейн технологиясының жұмыс істеуге арналған бағдарламалық технологиясына қысқаша шолу жасау. Біз блокчейн технологисының қазіргі уақытта қалай пайдалану және ол қандай қызметерді атқаратын жайлы қысқаша шолу жасайтын боламыз. Шолу әрбір технологияның негізгі мүмкіндіктері мен кемшіліктері, сондай-ақ олардың әртүрлі салаларда практикалық қолданылуын көрсетеді.
Бұл шолу блокчейн технологиясы, бұл технологияның мүмкіндіктері мен қолдану жолдарын таныту, көрсету және шешімдеу бойынша анықтама беру болады. Мақсаттың негізі, оған қызмет ететін адамдарға, қаржы қызметтеріне, технологияларға, саяхатқа, бизнеске және басқаларға блокчейннің тиімді пайдалану мүмкіндіктерін көрсету. Бұл шолуда, блокчейн технологиясының теориялық және әмбебап қабілеттерін сипаттау, оның салдарын талдап, жаңа қолдану мүмкіндіктерін тарату және жаңа жарнамалық құрылымдарды кеңейту құқығын беру. Төменде блокчейн технологиясы қолданылуына шолу берілген және қандай мәселелерді қарастырылатын жайлы тақырыптармен шолу жасау.
1. Блокчейн технологиясының артықшылықтары мен кемшіліктері:
Блокчейннің бүкіл әлем бойынша компаниялардың (тіпті бірнеше үкіметтердің) назарын аударған бірқатар артықшылықтары бар.
• Тұрақтылық пен қауіпсіздік. Шифрланған деректер көптеген пайдаланушылардың компьютерлерінде сақталады, бұл техникалық ақаулар немесе хакерлер шабуылдарынан болатын тәуекелдерді азайтады.
• Ұтқырлық және тәуелсіздік. Пайдаланушыларға өз қаражатына қол жеткізу және транзакцияны аяқтау үшін карталарды алып жүрудің қажеті жоқ. Мәміле жасау үшін делдалдардың қажеті жоқ.
• Құпиялылық. Blockchain технологиясы әрбір пайдаланушыға, егер қаласа, желідегі басқа қатысушыларға толығымен анонимді болып қалуға мүмкіндік береді. Тіпті криптографиялық активтерді беру ешқандай құпия ақпаратты қажет етпейді, өйткені виртуалды әмиянның нөмірі ғана көрінеді.
2. Сондай-ақ компаниялар мен ұйымдардың қызметіне криптовалюталар мен блокчейнді енгізуге әсер етуі мүмкін кемшіліктер бар екенін атап өткен жөн.
• Есептік жазбаның транзакция тарихы барлық желі қатысушыларына көрінеді, ол коммерциялық құпия ақпаратты бұзуы мүмкін.
• Танымал желілерде үлкен хэш өлшемдері бар. Мысалы, 2022 жылдың соңында Bitcoin блокчейнінің көлемі 435 ГБ-тан асты.
• Шағын желілер, керісінше, хэштеу қабілеті төмен болады. Бұл шабуылдаушыларға «51% шабуыл» жасауға мүмкіндік беруі мүмкін: желінің жартысынан көбін басып алу және транзакцияны тексеру жүйесін бұзу. Қазіргі уақытта бұл мәселе жаңа криптовалюталарға қатысты.
3. Блокчейн технологиясының мәселені шешу жолдары.
4. Деректердің тұтастығы және бақылауы.
5. Әр түрлі салалар блокчейнді қалай пайдаланады?
6. It-де блокчейн қалай қолданылады.
7. Блокчейн технологиясының қандай мүмкіндіктері бар?
8. Блокчейн қалай жұмыс істейді?
Негізгі бөлім блокчейн.
Блокчейн дегеніміз не?
· Блокчейн-бұл деректерді хронологиялық тәртіпте сақтайтын блоктар тізбегі. Әрбір блокта деректер, блок хэші және алдыңғы блок хэші бар. Блок хэші-бұл математикалық алгоритмдер арқылы жасалған бірегей блок идентификаторы. Алдыңғы блоктың хэші алдыңғы блокқа сілтеме болып табылады, ол блокчейн жасайды.
· Осылайша, блокчейн-құрылымы қауіпсіздікті, мөлдірлікті және сенімділікті қамтамасыз ететін таратылған мәліметтер базасы. Желінің әрбір мүшесінде блокчейннің көшірмесі бар, бұл оны бұзудан қорғайды.
· Blockchain тұжырымдамасы 2008 жылы Bitcoin криптовалютасын құру аясында жасалды. Технология қаржылық операцияларды жүзеге асыру үшін орталықтандырылмаған, қауіпсіз және ашық ортаны құруға арналған. Алайда уақыт өте келе блокчейн әртүрлі салаларда, соның ішінде IT-де қолданыла бастады.
· Блокчейн технологиясының кең таралуы көптеген салаларға әсер етіп, оны қолдану аясын криптовалютадан тыс кеңейтті. IT - ден бастап блокчейн осы салада әртүрлі қосымшаларды табады.
Блокчейн технологиясының мәселені шешу жолдары.
· Деректер базасының дәстүрлі технологиялары қаржылық операцияларды есепке алуға байланысты бірқатар мәселелер туғызады. Жылжымайтын мүлікті сатудың мысалын қарастырыңыз. Ақшаны бергеннен кейін меншік құқығы сатып алушыға беріледі. Сатып алушы да, сатушы да ақша операцияларын дербес тіркей алады, бірақ Тараптардың ешқайсысына сенуге болмайды. Ақшаны алғаннан кейін сатушы оны алмадым деп оңай дауласа алады, ал Сатып алушы ақша болмаса да жіберілді деп дау айта алады. Ықтимал заңды проблемаларды болдырмау үшін сенімді үшінші тарап транзакцияларды бақылап, растауы керек. Бұл Орталық органның болуы мәмілені қиындатып қана қоймайды, сонымен қатар жалғыз осал нүктені жасайды. Орталық дерекқордағы бұзушылықтар екі жаққа да әсер етеді. Блокчейн операцияларды жазу үшін орталықтандырылмаған, рұқсатсыз кіруден қорғалған жүйені құру арқылы осындай мәселелерді болжайды. Жылжымайтын мүлік мәмілесі жағдайында блокчейн сатып алушы мен сатушы үшін Бірыңғай тізілім жасайды.
· Деректердің тұтастығы және бақылауы. Әр түрлі қауіпсіздік технологияларының өзегі болып табылатын бұлтты архитектура орталықтандырылуына байланысты осал. Жеке серверлер үнемі деректер операцияларын жүргізіп, оларды қабылдауы керек; бұл серверлердің әрқайсысы хакерлік шабуылдардан зардап шегуі мүмкін, осылайша бүкіл жүйені қауіпке ұшыратады. Блокчейн автоматты түрде жұмыс істейді, ал жүйелер мен алгоритмдер өзара байланысты құрылғыларды басқарады. Бұл деректердің қауіпсіздігіне кепілдік береді: күрделі шифрлау және орталықтандырылмаған құрылым (мысалы, Bitcoin - SHA256 алгоритмі және 64 таңбалы кілттер) арқылы блокчейн бұзу мүмкіндігін азайтатын тиімді шешім болып табылады. Оның салдарын жоюдан гөрі қауіптің алдын алу оңайырақ. Шамамен бір жыл бұрын ашықтық пен қауіпсіздік қағидаттарына негізделген блокчейнге негізделген электронды дауыс беру енгізілді. Өкінішке орай, бұл жүйе әлі кең тараған жоқ. Әзірге мұндай сайлау дауысы тек Эстонияда қолданылады. Алайда, жағдайдың тез түбегейлі өзгеруінің барлық алғышарттары бар. Samsung және IBM бір-бірімен өзара әрекеттесетін көптеген әртүрлі құрылғылардан (IoT) орталықтандырылмаған желіні құру үшін блокчейнді пайдалануға бағытталған Adept жобасын әзірлеуде.
· Деректерді басқару. Factom-деректерді басқару үшін таратылған кітаптарды пайдаланатын жан-жақты технологиялық шешім. Жазбаларды сәйкестендіру құралдары дерекқорларды талдайды және оларды әртүрлі салаларда бақылайды. Бизнес және мемлекеттік ұйымдар құжаттарды басқаруды оңтайландыру және ақпаратты тіркеу үшін Factom енгізеді. Factom қызметтері бізге қауіпсіздік талаптары мен нарық ережелеріне сәйкес бизнесті жүргізуге мүмкіндік береді. Factom блоктарында уақыт белгілері бар және орталықтандырылмаған түрде сақталады, бұл шығындарды азайтады, деректерді басқаруды жеңілдетеді және заң талаптарына сәйкес келеді.
· Деректерді сәйкестендіру, аутентификациялау және қол жеткізу құқығын растау.Guardtime, ShoCard, BlockVerify, HYPR, Opename сияқты компаниялар қол жеткізу құқықтарын анықтау және тексеру үшін таратылған кітап технологиясын пайдаланады.
Орталықтандырылмаған таратылған кітаптар әртүрлі деректер түрлерін сақтайды, транзакцияларды қауіпсіз және ашық түрде жүргізеді. Сонымен қатар, identity assurance пайдаланушыларға үшінші тұлғалардың жеке деректерге қол жеткізуін және басқа пайдаланушылар үшін ашықтықты тиісті бақылауды қамтамасыз ете алады.
Civic-жеке деректерді ұрлау мәселелерін шешетін блокчейн платформасы. Сервис тіркеуді, дербес деректерді Растауды және кредиттік тарихты алаяқтықтан қорғауды қамтамасыз етеді.
Әр түрлі салалар блокчейнді қалай пайдаланады?
Блокчейн-бұл әртүрлі салаларда жүзеге асырылатын дамып келе жатқан инновациялық технология.
· Энергетика
Энергетикалық компаниялар энергия саудасы үшін тең-теңімен платформалар құру және жаңартылатын энергияға қол жеткізуді жеңілдету үшін блокчейн технологиясын қолданады. Мысал ретінде келесі пайдалану түрлерін қарастырыңыз:
Жұмысы блокчейнге негізделген энергетикалық компаниялар жеке тұлғалар арасында электр энергиясын сату үшін сауда алаңын құрды. Күн батареялары бар үй иелері бұл платформаны көршілеріне артық күн энергиясын сату үшін пайдаланады. Процесс толығымен дерлік автоматтандырылған: ақылды есептегіштер транзакциялар жасайды, ал блокчейн оларды жазады.
Блокчейн краудфандинг бастамаларының арқасында пайдаланушылар электр қуатына қол жеткізе алмайтын жерлерде күн батареяларына демеушілік жасай алады және ұстай алады. Сондай ақ күн панельдерін орнатқаннан кейін демеушілер олар үшін жалдау ақысын ала алады
· Қаржы
Дәстүрлі қаржы жүйелері (мысалы, банктер мен қор биржалары) онлайн төлемдерді, шоттарды және нарықтық сауданы басқару үшін блокчейн қызметтерін пайдаланады. Мысалы, бүкіл Азия бойынша сауда операциялары бойынша қызмет көрсететін Singapore Exchange Limited инвестициялық холдингі банкаралық есеп айырысуды тиімдірек жүргізу үшін блокчейн технологиясын пайдаланады. Блокчейн технологиясын енгізу бірнеше мәселелерді шешті, соның ішінде пакеттік өңдеу және бірнеше мың қаржылық операцияларды қолмен салыстыру.
· Медиа және ойын-сауық
Медиа және ойын-сауық компаниялары авторлық құқық деректерін басқару үшін блокчейнді пайдаланады. Авторлық құқықты тексеру жасаушылардың әділ сыйақысын анықтауда шешуші рөл атқарады. Авторлық құқықпен қорғалған мазмұнды сату немесе тасымалдау фактісін жазу үшін бірнеше транзакциялар қажет. Sony Music Entertainment Japan авторлық құқықты қорғаудың техникалық құралдарының тиімділігін арттыру үшін блокчейн қызметтерін пайдаланады. Блокчейн стратегиясын сәтті қолдану шығындарды азайта отырып, авторлық құқықты қорғаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді.
· Бөлшек сауда
Бөлшек сауда компаниялары жеткізушілер мен сатып алушылар арасындағы тауарлардың қозғалысын бақылау үшін блокчейнді пайдаланады. Мысалы, Amazon платформада сатылатын барлық заттардың түпнұсқалығын тексеру үшін блокчейн технологиясын қолданатын таратылған тізілім жүйесіне патент берді. Amazon-да сатушылар өздерінің жаһандық жеткізу тізбегін көрсете алады, бұл қатысушыларға (өндірушілер, курьерлер, дистрибьюторлар, соңғы және қосымша пайдаланушылар) сертификаттау орталығында тіркелгеннен кейін тізілімге оқиғалар қосуға мүмкіндік береді.
It-де блокчейн қалай қолданылады.
1) Криптовалюта
Криптовалюталар блокчейннің алғашқы қолданылуы болды. Блокчейн транзакциялардың қауіпсіздігі мен сенімділігін қамтамасыз ету үшін қолданылады. Блокчейннің көмегімен сіз жаңа криптовалюталарды құра аласыз және оларды делдалдарсыз айырбастай аласыз.
2) Смарт-келісімшарттар
Блокчейн смарт-келісімшарттар жасау үшін қолданылады. Смарт-келісімшарттар-бұл қатысушылар арасындағы процестер мен мәмілелерді автоматтандыруға мүмкіндік беретін бағдарламалық кодтар. Смарт-келісімшарттар әртүрлі салаларда, соның ішінде қаржы, сауда және интернет заттарында қолданылуы мүмкін.
3) Заттар интернеті
Блокчейн Заттар интернеті үшін қауіпсіз және сенімді инфрақұрылымды құру үшін қолданылады. Блокчейнді пайдалану арқылы заттар интернеті құрылғыларынан алынған деректерді рұқсатсыз кіруден қорғауға болады.
4) Деректерді қорғау
Блокчейн деректерді қорғау үшін қолданылады. Blockchain желісінде деректер көптеген компьютерлерде сақталады және дерекқордың көшірмелері бүкіл желіге таратылады. Бұл қауіпсіз және сенімді сақтау ортасын құруға мүмкіндік береді.
5) Дауыс беру және сайлау
Блокчейнді қауіпсіз дауыс беру және сайлау үшін пайдалануға болады. Blockchain технологиясының арқасында дауыстарды алаяқтықсыз жазуға және растауға болады.
Блокчейн технологиясының қандай мүмкіндіктері бар?
· Орталықсыздандыру
Блокчейндегі орталықсыздандыру бақылау мен шешім қабылдауды орталықтандырылған субъектіден (жеке адамнан, ұйымнан немесе олардың тобынан) таратылған желіге беруді білдіреді. Орталықтандырылмаған блокчейннің ашықтығы қатысушылардың бір-біріне деген сенімін теңестіруге мүмкіндік береді. Бұл желілер олардың күшін немесе бір-бірін басқаруын тежейді, бұл желінің функционалдығын сақтайды.
· Өзгермейтіндік
Өзгермейтіндік деректерді өзгерту мүмкін емес дегенді білдіреді. Бірде-бір қатысушы транзакцияны Тізілімге енгізгеннен кейін оған араласа алмайды. Егер жазбада қате болса, оны түзету үшін жаңа транзакция қосу керек. Желіде екі транзакция да көрсетіледі.
· Консенсус
Блокчейн жүйесі мүшелер транзакцияларды мақұлдайтын ережелер жиынтығын белгілейді. Жаңа транзакцияларды желі мүшелерінің көпшілігінің келісімімен ғана тіркеуге болады.
Блокчейн қалай жұмыс істейді?
· 1-қадам. Транзакцияны жазу
Блокчейн транзакциясы физикалық немесе цифрлық активтердің бір жағынан екінші жағына блокчейн желісіне ауысуын көрсетеді. Ол деректер блогы ретінде жазылады және келесі мәліметтерді қамтуы мүмкін:
1) Мәмілеге кім қатысты?
2) Мәміле кезінде не болды?
3) Мәміле қашан жасалды?
4) Мәміле қайда өткізілді?
5) Мәміле жасаудың себептері қандай?
6) Қанша актив берілді?
7) Мәміле барысында қанша алғышарт жасалды?
· 2-қадам. Консенсусқа қол жеткізу
Таратылған блокчейн желісіне қатысушылардың көпшілігі жазылған транзакцияның жарамды екенін растауы керек. Желінің түріне байланысты Келісім ережелері әр түрлі болуы мүмкін, бірақ олар әдетте процедураның басында белгіленеді.
· 3-қадам. Блок байламы
Қатысушылар консенсусқа қол жеткізген кезде блокчейндегі транзакциялар тізілім беттеріне баламалы блоктарға жазылады. Транзакциялармен бірге жаңа блокқа криптографиялық хэш қосылады. Хэш блоктарды байланыстыратын тізбек ретінде әрекет етеді. Егер блоктың мазмұны әдейі немесе кездейсоқ өзгерсе, хэш мәні де өзгереді, бұл жалған деректерді анықтауға көмектеседі.
Осылайша, блоктар мен тізбектер бір-бірімен тығыз байланысты және оларды өңдеу мүмкін емес. Әрбір қосымша блок алдыңғы блокты, демек, бүкіл блокчейнді тексеруді күшейтеді. Бұл принцип ағаш блоктардан мұнара салуға ұқсас. Блоктарды тек жоғарыдан бүктеуге болады, ал егер сіз бір блокты ортасынан алып тастасаңыз, онда бүкіл мұнара құлайды.
· 4-қадам. Тізілімді ортақ пайдалану
Жүйе барлық қатысушыларға Орталық тізілімнің соңғы көшірмесін таратады.
· Блокчейн желілерінің қандай түрлері бар?
Блокчейн орталықтандырылмаған немесе таратылған желілердің төрт негізгі түрі бар:
1) Қоғамдық блокчейн
Қоғамдық блокчейндер рұқсаттарды қажет етпейді және кез келген адамға желіге қосылуға мүмкіндік береді. Блокчейннің барлық қатысушылары ақпаратты оқуға, өңдеуге және тексеруге тең құқылы. Bitcoin, Ethereum және Litecoin сияқты криптовалюталарды айырбастау және өндіру үшін негізінен қоғамдық блокчейндер қолданылады.
2) Жеке блокчейн
Басқарылатын деп те атауға болатын жеке блокчейндерді бір ұйым басқарады. Уәкілетті орган кімнің қатысушы бола алатындығын және олардың желіде қандай құқықтары бар екенін анықтайды. Жеке блокчейндер тек ішінара орталықтандырылмаған, өйткені олар кіру шектеулерін қамтиды. Жеке блокчейннің мысалы — сандық валюта айырбастауға арналған Ripple платформасы.
3) Гибридті блокчейн
Гибридті блокчейн жеке және қоғамдық желілердің функцияларын біріктіреді. Компаниялар жеке және қоғамдық рұқсат жүйелерін құра алады. Осылайша, олар блокчейндегі белгілі бір деректерге қол жеткізуді бақылайды, бірақ басқа деректерге жалпыға қол жетімділікті қолдайды. Олар ашық қатысушыларға жеке транзакцияларды жүргізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ақылды келісімшарттарды пайдаланады. Мысалы, гибридті блокчейндер банк валютасына жеке қол жетімділікті сақтай отырып, цифрлық валютаға жалпыға қол жетімділікті қамтамасыз ете алады.
4) Блокчейн консорциумдары
Блокчейн консорциумдарын ұйымдар тобы басқарады. Алдын ала таңдалған ұйымдар блокчейннің жұмыс істеуі және деректерге қол жеткізу құқығын анықтау жауапкершілігін бөліседі. Блокчейн консорциумдары көбінесе ортақ Жауапкершіліктен пайда көретін пікірлес компанияларды қалайды. Мысалы, Global Shipping Business Network-бұл кеме қатынасы саласын цифрландыруға және теңіз тасымалдау операторлары арасындағы ынтымақтастықты кеңейтуге бағытталған коммерциялық емес блокчейн консорциумы.
Қорытынды.
Блокчейн – қауіпсіздікті, ашықтықты және сенімділікті қамтамасыз ететін технология. Оны әртүрлі мәселелерді шешу үшін пайдалануға болады, соның ішінде криптовалюталар, смарт келісімшарттар, заттардың интернеті, деректерді қорғау, дауыс беру және сайлау. Қолданулардың кең ауқымының арқасында блокчейн заманауи IT әлеміндегі ең перспективалы технологиялардың бірі болып табылады.
Блокчейн - бұл жалпы желіге қосылған көптеген компьютерлерде таратылатын деректерді шифрлауға және сақтауға арналған технология. Блокчейндегі жазбалар арнайы кілттермен өзара байланысқан блоктар түрінде ұсынылған.
Блокчейннің ерекшеліктері орталықсыздандыру және тарату: ақпарат желідегі барлық құрылғыларда бір уақытта сақталады; Бірақ желінің тұтастығы мен тұрақтылығын сақтау үшін көптеген қатысушылар болуы керек. Жалпы, блокчейн технологиясының осалдықтары жоқ емес, мысалы, алаяқтық әрекеттердің салдарынан активтерге қол жеткізуді жоғалту қаупі. Сандық активтерге инвестициялау кезінде олардың жоғары құбылмалылығын да есте сақтау қажет.
Әдебиеттер.
1. Носиров Зафаржон Амрулоевич Фомичев Владимир Михайлович; Блокчейн технологиясын талдау: сәулет негіздері, қолдану мысалдары, даму перспективалары, проблемалары мен кемшіліктері:https://cyberleninka.ru/article/n/analiz-blokcheyn-tehnologii-osnovy-arhitektury-primery-ispolzovaniya-perspektivy-razvitiya-problemy-i-nedostatki.
2. Мила Васильева; Блокчейн дегеніміз не, ол қайда қолданылады және болашақта оны не күтіп тұр? https://www.banki.ru/news/daytheme/?id=10975614#:~:text=%D0%91%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D1%87%D0%B5%D0%B9%D0%BD%20%E2%80%94%20%D1%8D%D1%82%D0%BE%20%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D0%B0%D0%B7%D0%B0%20%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85,%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%20%D0%B8%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%87%D0%B8%20%D1%86%D0%B8%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%85%20%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85.
3. Tadviser.ru; Блокчейн: https://www.tadviser.ru/index.php/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F:%D0%91%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D1%87%D0%B5%D0%B9%D0%BD_(Blockchain).
4. Aws.amazon.com; Блокчейн технологиясы дегеніміз не? https://aws.amazon.com/ru/what-is/blockchain/?aws-products-all.sort-by=item.additionalFields.productNameLowercase&aws-products-all.sort-order=asc.
5. Swapster Team; Блокчейн IT саласына қалай әсер етеді: https://vc.ru/u/1291564-swapster-team/655579-kak-blokcheyn-vliyaet-na-it-industriyu.
6. Павел Федоров; Блокчейн дегеніміз не: технология туралы білуіңіз керек барлық нәрсе:https://www.forbes.ru/mneniya/456381-cto-takoe-blokcejn-vse-cto-nuzno-znat-o-tehnologii.
7. Владимир Туров; Тирекс; Блокчейн технологиясы туралы:https://selectel.ru/blog/about-blockchain/.
8. Lenta.ru; Блокчейн технологиясы дегеніміз не? Ол қалай жұмыс істейді және оның ерекшеліктері қандай: https://lenta.ru/articles/2023/12/20/blkch/.
9. CryptoCloud; Блокчейн технологиясы: түрлері, қолданылуы, артықшылықтары мен кемшіліктері: https://vc.ru/crypto/398036-tehnologiya-blockchain-tipy-sfery-primeneniya-preimushchestva-i-nedostatki.
10. Oracle.com; Блокчейн дегеніміз не? https://www.oracle.com/cis/blockchain/what-is-blockchain/.
11. Рамина Молдағожина; Блокчейн технологиясы криптовалютадан тыс қалай және қайда қолданылады: сарапшылық пікір: https://the-steppe.com/novosti/kak-i-gde-primenyaetsya-tehnologiya-blokcheyn-vne-kriptovalyuty-mnenie-eksperta.