ХХ ғасырдың басында әлемдік қаржы орталығын Лондоннан тартып алған АҚШ экономикасы Уолл-стрит биржасында брокерлер арқылы компания акцияларын сатып ала отырып, дивиденттері арқылы пайда тапты. Дивиденттері акция құнын өз бағасынан бірнеше есе өсіре отырып - салымшыларға үлкен пайда әкелді. Жай қарапайым американдықтар былай тұрсын, шетелдік мемлекеттер Уолл-стрит биржасында өз акцияларын ұстайтын компанияларға ақша құя отырып, акциясын сатып алып отырды. Бұл үрдіс әлемге өз пайдасы әкелді. Американдықтардың жұмыс істемей, акция дивиденттерімен жанбағатын адамдар легі пайда болды. Бұл жағдай Америка экономикасына серпін беріп, "просперити" деп аталды.
1929 жылы 24 қазанда Уолл-стрит биржасында компаниялардың акциялардың құнсыздануы басталды. Бұған Қыркүйек айындағы Доу-Джонс маркалы мұнай бағамын төмендей бастауы әсер етті. Биржадағы брокерлер өз табысынан айырылып қалмау үшін, акцияларды тез сатумен болды. Бұл басқа компаниялардың акцияларының түсуіне әсер етті. Себебі, акциялар өз бағамынан бірнеше жоғары бағада сатылып отырса - енді бірнеше, тіпті ондаған есе төмен бағада сатылды. Осы күндері 30 миллионнан астам акция сатылды. Шығын 20-30 миллиард доллар болды. Кейін бұл шығын көбейе бастады. Тез жылдам сатылып жатқан акциялар сұраныс құнын азайтып, бағаны төмендетті. Миллиондаған американдық салымшылар мен компаниялар өз табысынан айырылып қалды. Қарыз берген Американдық компаниялар өз қарызын сұрап Франция, Германия, Италия экономикасының байланыс лимитін түсірді. Американдық Уолл-стрит биржасымен байланыс жасаған инвесторлар әлемдік қаржы дағдарысын туғызды. Германиядан қарыз алудың жоспары белгіленді.
Бағалы металлдардың әлемдік бағасы төмендеп кетті.
Еуропа елдерінде жұмыс орындары жабылып, жұмыссыздардың саны артты.
- Сауда-саттық жасаудың артық ақша қоры таусылды.
- Көптеген елдерде артық өнімді тудырмас үшін - артылған тауарлары суға ағызып, отқа жақты. Егер артық өнім сақталып қалатын болса - негізгі тауарлар өтпей өндіруші шаруалар қаржылық қыспаққа ұшырайтын болды. (Египет-мақта, бидай, Франция-бидай, Бразилия-кофенің қоймадан миллиондаған тонна өнімдерін, суға ағызып, өртеді). Бұлай жасамаса - аграрлық өнімнің артықтылығынан экономикалық жағдайын түсіруші еді.
Испанияда жағдай ушығып, монархия жойылып, Республика орнап, Азамат соғысы басталды.
Жапония ресурстардың шектеулігін толтыру мақсатында қарулануға көшті. Қытайға қарсы үлкен соғысқа дайындала бастады.
Германияда сыртқы қарызды өтей алмаған Веймар Республикасы саяси дағдарысқа тап болды. Фашистік ұйымдар билікке ұмтыла бастады.
- АҚШ қаржылық дағдарыстан демократиялық әдісті пайдалана отырып, экономика мемлекеттік бақылау орнату арқылы шықты (Мемлекет банктерге қарыз беріп, уақытша жұмыс орындарын ашты).
- Германияда фашистік билікке келді.
- Испания азамат соғысына тап болды.
- Ұлыбритания өз отарларының ресурстары арқылы қаржылық дағдарыстан шықты.
- Жапония экономикасы соғыс жағдайына келтірілді.
- Қытайдағы шетелдік инвесторлардың ағыны басылып, ел ішінде даму тұралап, билік үшін таластар жалғасты.
- Шығыс Еуропа елдеріндегі маусымдық қуаншылықты жағдайды ушықтырды (Румыния, Польша).
- Францияда Халықтық майдан коалициялық үкіметі елді дағдарыстан алып шығуға талпынды.
1929-1933 жж. Әлемдік қаржылық дағдарыс - Еуропа мен Азияда фашистік және милитаристік күштердің билікке келуін тездетті
Сурет ғаламтордан алынды