Мәләүез районы һәм ҡалаһы башҡорттары ҡоролтайы рәйесе Ләлә Рафиҡованы төбәктә алдынғы ҡарашлы педагог, талапсан етәксе, мәғариф өлкәһендә уңышлы эшләгән шәхес итеп кенә түгел, әүҙем йәмәғәтсе итеп тә беләләр. Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың мәғариф отличнигы Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының "Ал да нур сәс халҡыңа", К. Арыҫлановтың 300 йыллығына арналған миҙалдарға, төрлө кимләдәге маҡтау ҡағыҙҙарына, рәхмәт хаттарына лайыҡ. Шулай уҡ ул Мәләүез районы хакимиәте башлығының "Иң яҡшы уҡытыусы" гранты еңеүсеһе лә. Беҙ замандашыбыҙҙан эшмәкәрлеге хаҡында тулыраҡ һөйләүен үтендек. “Мин, Ләлә Хәниф ҡыҙы Рафиҡова, Бишбүләк районының Ҡаныҡай ауылында ҙур ғаиләлә бишенсе бала булып донъяға килгәнмен, – тип башланы ул һүҙен. – 1984 йылда 10-сы класты тамамланым һәм Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институтына филология факультетының рус-башҡорт бүлегенә уҡырға индем. 1989 йылда юғары уҡыу йорто дипломын алып, хеҙмәт юлымды Федоровка районының Сергеевка тулы булмаған мәктәбендә урыҫ теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы булып башланым. Шул уҡ йылды кейәүгә сыҡтым. Тормош иптәшем Хәмит Нурулла улы Рафиҡов Федоровка районының Яңы Яуыш ауылынан, Мәләүез ҡалаһында төҙөүсе булып эшләй ине, шул сәбәпле беҙ был ҡалала төпләндек. Ошо йылдарҙа ҡала мәктәптәрендә эшләнем, район мәғариф идаралығында туған телдәр буйынса әйҙәүсе инспектор вазифаһын үтәнем. 2016 йылдан әлеге көнгә тиклем Мәләүез ҡалаһының Кинйә Арыҫланов исемендәге 9-сы башҡорт гимназияһында директор дилбегәһен тартам. Коллектив татыу, эшкә һәләтле, белемле, ярҙамсыл. Уҡытыусыларҙың һәр һөнәри конкурсында ҡатнашабыҙ, призлы урындар яулайбыҙ. “Башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы-2023” төбәк-ара конкурсында ҡатнашып номинацияла еңеүсе тип билдәләндек. Ғөмүмән, ата-әсәләрҙән, уҡыусыларымдан, коллегаларымдан уңдым тиһәм, һис арттырыу булмаҫ. Һәр ваҡыт кәңәшләшеп, ярҙам ҡулы һуҙырға торалар. 2017 йылда Мәләүез районы һәм ҡалаһы башҡорттары ҡоролтайы рәйесе итеп һайланылар. 35 ҡоролтай ағзаһы, һигеҙ кешенән торған Президиум эшләй. Ҡоролтайҙың төп бурыстары булып башҡорт халҡының милли мәҙәниәтен үҫтереү, йолаларҙы һаҡлап ҡалыу өҫтөндә эшләү, башҡорт теленең ҡулланыу даирәһен киңәйтеү, йәштәрҙе башҡорт мөхитендә тәрбиәләү, милли кадрҙар әҙерләү һәм халҡыбыҙҙың именлегенә, йәшәйешенә, үҫешенә бәйле башҡа мәсьәләләрҙе хәл итеү тора, тип иҫәпләйем. Һуңғы йылдарҙа башҡарылған эштәрҙе барлап, алдағы көнүҙәк мәсьәләләрҙе аныҡ билдәләү талап ителә. Әлбиттә, өҫтөнлөклө йүнәлештәр булып әүәлгесә башҡорт телен һаҡлау, башҡорт халҡының демографик хәле, халҡыбыҙҙың сәйәси, иҡтисади, социаль һәм мәҙәни үҫеше проблемалары ҡала. Башҡорттар борон-борондан ил яҙмышы өсөн яуаплы осорҙарҙа бергә йыйылышып ҡор йыйған, кәңәшләшеп уртаҡ ҡарарға килеп, ҡатмарлы мәсьәләләрҙе берҙәм тормошҡа ашырған. Мәләүез районы һәм ҡалаһы ҡоролтайы башҡарма комитеты йыл һайын ултырыштар уҙғарып, унда шул осор өсөн көнүҙәк мәсьәләләрҙе даими тикшерә. Унда мәктәптәрҙә башҡорт телен уҡытыу торошо, мәғариф системаһын реформалау шарттарында башҡорт телен һаҡлау һәм өйрәнеү буйынса бурыстар тураһында, халҡыбыҙҙың арҙаҡлы шәхестәренең иҫтәлеген мәңгеләштереү буйынса Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының ҡарарҙарын бойомға ашырыу, башҡорт телендәге гәзит-журналдарға яҙылыу, башҡорт телендә нәшер ителгән китаптар, башҡа баҫмалар һәм һатыуҙың торошо, ББҠ башҡарма комитетының тарихи һәм мәҙәни ҡомартҡыларҙы һаҡлау һәм башҡорт халҡының күренекле шәхестәренең иҫтәлеген мәңгеләштереү тураһындағы ҡарарын үтәү бурыстары, “Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында” БР Законын бойомға ашырыу, мәктәп уҡыусылары араһында шиғыр уҡыусылар, сәсәндәр, “Башҡорт теле йыл уҡытыусыһы” һ.б. конкурстар үткәреү мәсьәләләре буйынса фекер алышыу ойошторабыҙ. Башҡарма комитет эшен йыл һайын ҡабул ителгән эш пландары, Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитетының ҡарарҙары нигеҙендә алып бара. Ҡоролтай “Яугир” хәрби-патриотик клубы йәмғиәте, “Ағинәйҙәр ҡоро”, “Ир-егеттәр ҡоро”, башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары кеүек ойошмалар менән тығыҙ бәйләнештә эшләй. Декабрь айында планда Кесе ҡоролтай йыйып, уның етәксеһен, ағзаларын йыйып эште башлап ебәреүҙе планлаштырҙыҡ. Йыл һайын юбиляр яҡташтарға арналған сараларҙы хакимиәттең мәғариф бүлеге менән берлектә үткәрәбеҙ. Мәҫәлән, Мәләүез ҡалаһының Кинйә Арыҫланов исемендәге 9-сы башҡорт гимназияһында, Һыртлан мәктәбендә Фәтҡулла Комиссаров исемендәге шиғыр уҡыусылар, “Иң яҡшы ғаилә”, “Иң яҡшы ғаилә башлығы” конкурстары, Кинйә Арыҫлановтың 300 йыллығына Республика фәнни-ғәмәли конференцияны Башҡортостандың Мәғариф министрлығы, Мәләүез мәғариф идаралығы, Мәләүез районы башҡорттары ҡоролтайы менән берлектә үткәрелде, унда республиканан 500-гә яҡын 2-11-се класс уҡыусылары ҡатнашты. Еңеүселәр һәм ҡатнашыусылар башҡарма комитеттың Маҡтау грамоталары, Рәхмәт хаттары менән бүләкләнде. Ниндәй генә сара үтмәһен, барыһында ла ҡатнашырға тырышабыҙ. Өфөлә үткән Башҡорт ғаиләһе көнөнә арналған күсмә семинарҙа ҡатнаштыҡ. Боһорман ауылынан Бикташевтар ғаиләһе лауреат исемен яуланы. Йыл һайын район кимәлендә “Беҙ – Башҡортостан киләсәге” тип аталған форум үткәрәбеҙ. Мәләүез, Күгәрсен, Көйөргәҙе, Күмертауҙан 8-11-се класс уҡыусылары ҡатнаша. Башҡортостандың 100 йыллығына арналған форумда мәғариф идаралығы начальнигы Алик Сатлыҡов, Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы) аппарат етәксеһе Рөстәм Баянов, тарихсы Салауат Хәмиҙуллин, ҡоролтай янындағы республика атай-әсәйҙәр комитеты рәйесе урынбаҫары Айгөл Әхмәҙуллина сығыш яһаны. Фәнни-ғәмәли конференцияла ҡатнашыусылар Башҡортостандың 100 йыллығы, шәжәрә, шиғриәт һәм һөнәр һайлау темаларын үҙ эсенә алған дүрт йүнәлеш буйынса проекттарын яҡланы. Форум сиктәрендә грэпплинг буйынса ике тапҡыр Башҡортостан чемпионы А. Йәнбирҙин оҫталыҡ дәресе күрһәтте. Башҡортостандың 100 йыллығына арналған сараларҙан ҡоролтай әүҙемселәре Башҡортостан юлдаш телевидениеһының “Башҡортостандың 100 исеме” проектына ярашлы күренекле яҡташтарыбыҙҙың иҫтәлеген мәңгеләштереүгә ҙур өлөш индерҙе. Һөҙөмтәлә был проектҡа Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премиялары лауреаттары Динис Бүләков, Булат Рафиҡов, ә республиканың данлы граждандары исемлегенә Муса Смаҡов, Әҙһәм Шәрәфетдинов, Закир Рәмиев (Дәрдмәнд) инде. Республика үҙенең 100 йыллығын лайыҡлы ҡаршы алды. Башҡарма комитет “Башҡортостан Республикаһы барлыҡҡа килеүе: 100 шәхес” проектына Муса Ғәтиәтулла Смаҡовты индереү тураһында йүнәлтмә юлланы. Уға ярашлы, Динис Бүләков исемендәге Смаҡ мәктәбенә билдәле яҡташыбыҙ исеме яҙылған мемориаль таҡта ҡуйылды. Мәләүездең ҡоролтай башҡарма комитеты ағзалары, “Ағинәй” ойошмаһы менән берлектә Смаҡ мәҙәниәт йортонда фольклор байрамы үткәрҙе. Унда 13 ауылдың фольклор төркөмдәре ҡатнашты. Улар “Кәкүк сәйе”, “Ҡарға бутҡаһы”, “Исем туйы”, “Ҡаҙ ҡанаты һыҙырыу” кеүек төрлө йола байрамдары күрһәтте. Аптраҡ ауыл биләмәһендә йыл һайын “Иҙел яры” халыҡ байрамы үтә. Район-ҡала башҡорттары ҡоролтайы төрлө кимәлдәге хәйриә акцияларында ла әүҙем ҡатнаша. Луганскиҙағы Миңлеғәли Шайморатов исемендәге 22-се Петровское мәктәбе уҡыусыларына, МХО-ла ҡатнашҡан яҡташтарыбыҙҙа гуманитар ярҙам күрһәтеп торабыҙ. Башҡарма комитет ултырыштарының береһендә 9-сы башҡорт гимназияһына арҙаҡлы яҡташыбыҙ, 1773-1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышындағы баш полковник Кинйә Арыҫланов иҫтәлегенә мемориаль таҡта урынлаштырыу тураһында ҡарар ҡабул ителде. Район хакимиәте башлығы Рөстәм Шәмсетдинов, эшҡыуар Петр Григорьев ярҙамында иҫтәлекле таҡта әҙерләнде. Уны асыу тантанаһы 12 июндә ойошторолдо. Сарала Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы башҡарма комитеты (конгресы) аппаратының баш белгесе Рәйсә Күзбәкова, Рәсәй Дәүләт Думаһы депутаты Зариф Байғусҡаров, район хакимиәте башлығы Рөстәм Шәмсетдинов, йәмәғәт ойошмалары, илһөйәрҙәр ҡатнашты. Яҡташ тарихсы Сәйфулла Әмиров милли геройҙың тормошо тураһында сығыш яһаны. Шулай уҡ быйыл Арыҫлан ауылында К. Арыҫлановтың 300 йыллығына арнап обелиск асылды. Журналист, сатирик Сулпан Иманғоловҡа Ленин урамындағы 131-се йортта мемориаль таҡта ҡуйылды. Кинйә Арыҫланов иҫтәлегенә милли көрәш буйынса бишенсе асыҡ республика турниры үтте. Унда Баймаҡ, Бишбүләк, Федоровка, Дәүләкән, Стәрлебаш, Хәйбулла, Күмертау, Стәрлетамаҡ, Ишембайҙан көрәшселәр килде. Гимназия уҡыусыһы Батыр Юлмөхәмәтов абсолют чемпион исеменә лайыҡ булды. Ҡатнашыусылар һәм призлы урын алыусылар “Яугир” хәрби-илһөйәрлек клубы йәмәғәт ойошмаһы һәм ҡоролтайҙың Маҡтау грамоталары, приздар менән бүләкләнде. Ғәли Ильясовтың Хәтер кисәһен үткәрҙек. Унда яҡташ яҙыусылар, шағир һәм журналистың яҡындары, дуҫтары йыйылды. Республика көнөнә, Башҡортостандың 100 йыллығына һәм Ғәли Ильясовтың 80 йыллығына шиғыр уҡыусылар конкурсы ойошторолдо. Сараға Мәләүез ере шағирҙары ла саҡырылды. Алтмышҡа яҡын уҡыусы ҡатнашты. Урындағы шағирҙар, яҙыусылар араһында ла конкурс үткәрелде. Ҡатнашыусылар, еңеүселәр мәғариф идаралығының, урындағы ҡоролтайҙың Маҡтау грамоталары, Рәхмәт хаттары менән бүләкләнде. Ғәли Ильясовтың ҡыҙы Сәйҙә Ильясова сараның маҡтаулы ҡунағы булды. Ул шулай уҡ юбилей байрамын ойоштороуға ҙур көс һалды. Яҡташыбыҙ Динис Бүләковтың тыуыуына 75 йыл булыу юбилейы республика кимәлендә үтте. Бында яҙыусылар, күренекле шәхестәр ҡатнашты. Ошо юбилей сиктәрендә мәғариф идаралығы тарафынан республика конкурстары ла үткәрелде: яттан һөйләү, сәхнәләштереү, иншалар конкурсы. Юбилей кисәһенә Башҡортостандың төрлө төбәктәренән еңеүсе, призер уҡыусылар саҡырылып, Маҡтау ҡағыҙҙыры һәм бүләктәр тапшырылды. 2024 йылда Динис Бүләковтың тыуыуына - 80 йыл, Булат Рафиҡовҡтыҡына 90 йыл тулыу айҡанлы республика кимәлендә сағыу конкурстар, саралар үтәсәк. 2023 йылдың октябрь-декабрь айҙарында Мөхәмәтша Буранғоловтың 135 йыллығына арналған төрлө саралар һәм конкурстар планға индерелеп үткәрелеп бара. Бөтә үткәрелгән саралар урындағы “Көнгәк”, “Путь Октября” гәзиттәре биттәрендә, “Сатурн” ТК-ла даими сағылдырып тора. Д. Бүләков исемендәге Смаҡ ауылы урта мәктәбендә «Педагог һәм остаз» йылы сиктәрендә башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы, Шәйәхмәтова Линира Сафуан ҡыҙына стенд асылды һәм республика кимәлендә түңәрәк өҫтәл үткәрелде. Башҡортлоҡ рухын тәрбиәләүҙә, матур итеп һөйләргә өйрәтеүҙә башҡорт теле уҡытыусыларының роле бик ҙур. Ҡоролтайҙың башҡарма комитеты янында башҡорт телен өйрәнеүҙе пропагандалауға йүнәлтелгән саралар үткәрергә ярҙам итеү маҡсатында беҙ иң беренселәрҙән булып Атай-әсәйҙәр комиссияһы булдырҙыҡ. Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы район-ҡала башҡарма комитеты төбәктә башҡорт телен һәм әҙәбиәтен өйрәнеүҙе ойоштороу буйынса ҡала һәм район мәктәптәрендә атай-әсәйҙәр йыйылышы үткәрә башланы. Тәүге осрашыу Кинйә Арыҫланов исемендәге башҡорт гимназияһында үтте. Һәләтле, төрлө өлкәлә уңыштарға ирешкән уҡыусыларҙы Маҡтау грамоталары менән бүләкләнек. Артабан ҡаланың көньяғында урынлашҡан 5-се мәктәптә ойошторолдо. Уҡыусылар ҡунаҡтарҙы туған телдә матур сығыштар менән ҡаршы алды. Башҡортса шиғырҙар һөйләнеләр, йырҙар башҡарҙылар, бейенеләр. Олимпиадаларҙа, фәнни-ғәмәли конференцияларҙа, ижади конкурстарҙа юғары һөҙөмтәгә өлгәшкән уҡыусылар үҙҙәренең эш тәжрибәһен уртаҡлашты. Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы урындағы бүлексәһе рәйесе, ҡоролтай янындағы атай-әсәйҙәр комиссияһы рәйесе Илһам Яҡупов, “Ағинәй” йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе А. Латипова, “Мәләүез таңдары” әҙәби берекмәһе етәксеһе Мәрйәм Күсмәева сығыш яһаны. Мәғариф идаралығы методисы Вилиә Фәхретдинова район буйынса мәғлүмәт бирҙе. Уларҙың бөтәһе лә туған телде өйрәнеүҙең әһәмиәте хаҡында билдәләне. Атай-әсәйҙәр йыйылышында ҡатнашҡан һәр кем: “Туған телемде һаҡлар өсөн мин нимә эшләй алам?” – тигән һорауға яуап эҙләп таралышҡандыр, тип ышанғы килә. Ошондай уҡ Атай-әсәйҙәр йыйылышы бөтә ҡала һәм ауыл мәктәптәрендә үткәрелеп тора. Бындай эште яңынан тергеҙеп, балалар баҡсалары менән эште дауам итергә әҙерләнәбеҙ. Йыл һайын балалар баҡсаһында “Шәжәрәңде беләһеңме?” тип аталған конкурс үткәрәбеҙ. Ковид ваҡытында дистанцион рәүештә булғайны, быйыл офлайн үткәрәсәкбеҙ. Уҡыусылар араһында йыл да Республика көнөнә, Туған тел, Башҡорт тел көндәренә бағышланған ижади конкурстар, интернет селтәрҙә флешмобтар ойошторола. Бында уҡыусылар ғына түгел, уҡытыусылар, тәрбиәселәр, ата- әсәләр әүҙем ҡатнаша. Шулай уҡ, “Урал батыр” эпосын яттан һөйләүсе йәш сәсәндәр, “Һаумы, һаумы, әкиәт!” конкурстары үткәрелеп тора. Туған телгә һөйөү ата- әсәләр, өләсәй-олатайҙар араһында “Беҙ ғаиләлә башҡорт телендә һөйләшәбеҙ” муниципаль конкурсы үткәрәбеҙ. Халыҡты һаҡлауҙа, үҫтереүҙә ғаилә төп фактор булып тора. Шуға ла бөгөн халҡыбыҙҙы һаҡлау, үҫтереү, тергеҙеү тураһында һүҙ барғанда, әлбиттә, милләт һәм ғаилә, милләт һәм әсә проблемаларын атамау яҙыҡ булыр. Бөгөн, башҡа халыҡтарҙағы кеүек үк, беҙҙең милләтебеҙҙең төп яуыз дошманы – эскелек. Ул - башҡорт ирҙәренә, бигерәк тә ҡатындарына хас булмаған күренеш. Эскелек халыҡтың айыҡлыҡ традицияларын боҙа, шәхесте, ғаиләне емерә. Ул һиҙҙермәй генә халыҡтың интеллектуаль потенциалын йота, балаларҙы әсә ҡарынында уҡ ғәрипләй. Әгәр ҙә бик тиҙ арала эскеселеккә ҡаршы көрәшмәһәк, һис шикһеҙ, үлемгә дусар ителәбеҙ! Был юлда тик ҡаты тыйыуҙар ғына теләгән һөҙөмтә бирмәйәсәк. Бында башҡорттарҙың әхлаҡ принциптарына һәм традицияларына таянырға, йәш быуынды ғаиләлә, уҡыу йорттарында, мәҙәниәт учреждениеларында тәрбиәләргә, ислам дине ҡанундарын да файҙаланырға кәрәк. Йыл да «Айыҡ ауыл» конкурсында ҡатнашабыҙ. 2023 йылда Смаҡ ауылы республика этабында өсөнсө урын яуланы. Беҙ быға сикһеҙ шатбыҙ. Әлбиттә, акция менән генә был проблеманы хәл итеп булмай, әммә һәр ауылда ике-өс кеше генә эсеүен ташлаһа ла – был ҡыуаныслы хәл, тип уйлайым. Дөйөм алғанда, район-ҡала башҡорттары ҡоролтайы тотороҡло эшләгән йәмәғәт ойошмаһы булараҡ милләт һәм конфессия-ара тыныслыҡты, килешеүҙе һаҡлау һәм нығытыу өлкәһендәге федераль һәм республика программаларын бойомға ашырыуҙа, маҡсатлы муниципаль программалар төҙөүҙә әүҙем ҡатнаша. Киң мәғлүмәт саралары менән тығыҙ бәйләнештә эшләй. Район хакимиәте, мәҙәниәт, мәғариф учреждениелары, ауыл биләмәләре башлыҡтары, спонсорҙар, фекерҙәштәр, башҡорт халҡының киләсәгенә, үткәненә, бөгөнгөһөнә битараф булмағандар ярҙамында билдәләнгән бурыстарҙы бойомға ашырабыҙ. Һүҙемде йомғаҡлап, бөтә башланғыстарыбыҙҙы тормошҡа ашырыуҙа ихлас күңелдән ярҙам күрһәткән һәм әүҙем эшләгән хөрмәтле шәхестәребеҙгә оло рәхмәтемде белдергем килә. Бергә булайыҡ – берҙәм булайыҡ, шул ваҡытта ғына беҙ бөтә ауырлыҡтарҙы, кәртәле юлдарҙы тиҙ һәм еңел үтербеҙ!” – тип тамамланы һүҙен Ләлә Рафиҡова. Рухлы замандашыбыҙға именлек, ҡаҙаныштар һәм халыҡ мәнфәғәтендә башҡарған эштәрендә уңыштар теләйбеҙ! Г. Рәсүлева әҙерләне. Фотолар геройҙың шәхси архивынан.