Найти тему

ХІХ ғасырдың бірінші ширегіндегі Иран (Парсы патшалығы)

ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Иран - Таяу Шығыста басқа мұсылман елдерінен оқшау тұрған, Тәуелсіздігін сақтаған феодалдық артта қалған мемлекеттерден болған. Әрине, аумағы Осман сұлтандығынан кіші, әлеуеттік жағынан Ауғанстаннан жоғары болды. Бірақ Иран халқының көпшілігі ислам дінінің шиіттік бағыт ұстануымен Таяу Шығыста өз билігін орнықтыра алмады. Алайда Осман империясының Ирак аумағында өз беделін сақтап қалды. Парсы патшалығының халқының көптігі мен орналасу жағынан Осман империясының, Ресей империясының, Ауғанстаның, Арабия түбегінің ортасында орналасуы - Еуропалық ірі державалардың отарлануынан сақтап қалды (ХІХ ғасырдың екінші жартысында Еуропалық державалар Парсы патшалығына қаржылай көмек бере отырып, тәуелділікке түсіріп - жартылай отар деңгейге әкелетін болады).

Тіпті Кавказ аймағын өзінің иелігі санайтын Парсы патшалығын - Еуропалық ірі державалар Ресей империясына қарсы қоятын болады. Парсы патшалығы 1804 жылы және 1826 жылдары Ресей империясына қарсы соғыс ашып, Кавказ аймағынан айырылып қалады. Ал Парсы патшалығына қолдау көрсеткен француздар - орыстарды Еуропалық соғыстардан алыстатуға тырысты. Ал ағылшындар болса - орыстарды Ауғанстан мен Үндістанға кіргізбеу мақсатында Парсы-орыс соғысын тұтандырумен болды. Парсыларды Ресей империясына қарсы соғысқа итермелеген ағылшындар мен француздар толыққанды қолдау көрсетпеді. ХІХ ғасырдың басында өзара бәсекеге түскен ағылшындар мен француздар парсы шахын бір-біріне қарсы қоюымен болды. Ирандағы ағылшын - француз бәсекелестігінен орыстар ұтып шықты. Гүлстан, Түрменчай бітімдері нәтижесінде Иран нарығына орыстар еркін енуге мүмкіншілік алды. Сырттан келетін қаржыға зәру болған Иран шахы ағылшын, француз, орыс кәсіпкерлеріне артықшылықтар бере отырып, елді ірі державалардың қаржылық тәуелділігіне сүйреді.

Феодалдық жағынан артта қалған, әртүрлі халықтардан, тайпалардан құрылған Парсы қоғамы бұған қарсы тұра алмады. Шах елді артта қалудан құтқару үшін шетелдік қаржыгерлерге артықшылық беруге мәжбүр болды. Кейін шахтың бұл әрекеті наразылыққа тап болып, бабшылдар көтерілісінің тұтануына себепкер болады

Сурет ғаламтордан алынды