Amerikalik yozuvchi Jorj R. R. Martinning fentezi romani, "Muz va olov qo'shig'i" turkumidagi birinchi kitob — "Taxtlar o'yini" o'zbek tiliga tarjimasi nihoyasiga yetibdi. Yaqin oylarda nihoyat bizda ham GOT muxlislari kutgan sevimli kitob nashrdan chiqadi. Shu munosabati bilan ushbu maqolani tayyorladim. Chunki aslida bu hali Westeros, Temir Taxt va Targariyenlar kabi sulolalar haqida hikoya qiluvchi kitoblar seriyasining eng birinchisi va eng hajman kichigi hisoblanadi. Chalkashib ketmasligingiz va o'zim ham ashaddiy GOT muxlisi bo'lganim uchun shuni yozib chiqishga qaror qildim
Ushbu maqolada ushbu seriyaning o'qish tartibi, siklning ba'zi qismlari boshqalari bilan qanday bog'liqligi, ularning xususiyatlari, film adaptatsiyalari va nimani o'qish kerakligi haqidagi kitobxonlar o'rtasida tez-tez beriladigan savollarga javob beramiz. Ayniqsa, serialni tomosha qilganlar uchun kitoblarni o'qishni tavsiya qilaman.
"Muz va olov qoʻshigʻi" haqida qisqacha
"A Song of Ice and Fire" — amerikalik yozuvchi va ssenariynavis Jorj R. R. Martinning fantastik romanlari turkumi. Martin bu seriyali kitoblarni 1991-yildan yozishni boshlagan. Dastlab trilogiya sifatida yaratilgan bo‘lsa, keyin ularning soni naq besh jildga yetadi, hozir esa yana ikkitasi tayyorlanyapti. Muallif shuningdek, seriyaning asosiy romanlaridan parchalar aks etgan spin-offlar va bir qator hikoyalar ham yozgan. Ushbu hikoyalardan biri "Ajdaho qoni" nufuzli Gyugo mukofotiga sazovor bo'lgan. Seriyaning dastlabki uchta romani mos ravishda 1997, 1999 va 2001-yillarda eng yaxshi fantastik roman uchun Locus mukofotiga sazovor bo'lgan.
2015-yil aprel holatiga ko'ra, turkum kitoblarining butun dunyo bo'ylab umumiy sotuvi 60 million nusxadan oshadi, ular jami 45 ta tilga tarjima qilingan. To'rtinchi va beshinchi jildlar The New York Times bestsellerlari ro'yxatida 1-o'ringa chiqadi.
Siklning tobora ommalashib borishi HBO kinokompaniyasining kitob asosida film va serial olish huquqini qo'lga kiritishiga va televizion adaptatsiyasini ishlab chiqarishni boshlashiga olib keladi. Mashhur stol va rolli o'yinlar, shuningdek, kitoblarga asoslangan san'at asarlari to'plamlari ham media franshizasining bir qismiga aylanadi. Fransiyalik kompyuter o'yinlari ishlab chiqaruvchisi Cyanide Martin bilan seriyalar asosida bir qator o'yinlar yaratish uchun shartnoma tuziladi; 2011-yil 29-sentabrda ulardan birinchisi, serial asosida yaratilgan strategik “Taxtlar oʻyini: Origins” va 2012-yil 15-mayda “Taxtlar oʻyini” deb nomlangan RPG oʻyinlari chiqadi.
Syujet
"Muz va olov qo'shig'i"dagi voqealar O'rta asrlar Yevropasini eslatib yuboruvchi xayoliy dunyoda bo'lib o'tadi. Bu dunyoda yoz va qish yillar bo'ylab davom etadi; Kitoblarning voqealari bir necha yilni o'z ichiga oladi, ular uzoq o'n yillik yozning oxiri, kuz va qiyin, cheksiz uzoq qishning boshlanishini o'z ichiga oladi.
Asosiy hikoyalar "Temir taxt" - Westerosning yetti qirolligi taxti uchun kurash bilan bog'liq. Birinchi kitobda qirol Robert Barateonning o'limidan so'ng, nufuzli uylar va ularning vassallari o'rtasida hokimiyat uchun kurash - avval saroy intrigasi shaklida, keyin fuqarolar urushi shaklida davom etadi. Mamlakatning ayrim hududlari (Shimol va Daryo yerlari) Yetti qirollikdan ajralib chiqib, o'zlarini mustaqil davlatlar deb e'lon qilishadi.
Voqealarning markazida Jon Snou (John Snow) - Winterfelllik lord Eddard Starkning nikohsiz tug'ilgan o'g'li deya tanishtiraladigan yigitcha turadi. Muhim voqealar ham Vesterosning shimoliy qismida joylashgan ushbu Winterfell qal'asi bilan bog'liq bo'lib, u yerda eng shimolda Ulkan Devor odamlarni (janubiy qirolliklarni) yovvoyi yerlardan himoya qiladi. Devorning narigi tomonida yovvoyi qabilalar yashaydi. Bu yerda, yozning oxiri boshqa dahshatli g'ayritabiiy mavjudotlar ham paydo bo'ladi.
Hikoyalarning bir qismi Westeros qit'asidan sharqroqda joylashgan - Essos qit'asida ham sodir bo'ladi. Bir paytlar Westerosni boshqargan, lekin Bo'ron oxiri (Storms End) lordi Robert Barateon tomonidan ag'darilgan Targariyenlar sulolasining so'nggi vakili Deyeneris Targariyen ota-bobolariga tegishli bo'lgan Temir taxtni qaytarish uchun ittifoqchilar topishga harakat qiladi. Deyeneris dunyoda qolgan so'nggi uchta ajdahoning yagona bekasi, qul jangchilaridan iborat qo'shiniga ega bo'ladi va Qullar ko'rfazi qirg'og'idagi shaharlarni zabt etib, Westerosga otlanadi.
Sikl haqida qisqacha
"Muz va olov qo'shig'i" siklini taxminan uchta kichik siklga bo'lish mumkin, ular Westeros tarixidagi turli davrlarga bag'ishlangan va uslubi, shakli va ba'zan mualliflarning tarkibi bilan farqlanadi. Ushbu dunyo va undagi barcha hikoyalar amerikalik yozuvchi Jorj Martin tomonidan o'ylab topilgan va uzoq muddat davomida u Westerosni hech kim bilan baham ko'rishga rozi bo'lmaydi, lekin vaqt o'tishi bilan u taslim bo'ladi. Ingliz tilida so'zlashuvchi eng yirik muxlislar hamjamiyati aynan ushbu Fentezi olamga tegishli hisoblanadi va uning yaratuvchilari tomonidan yozilgan ushbu olamning qisqacha tarixi bo'lgan "Muz va olov olami" shunday paydo bo'ladi. Ikkinchi misol - "Taxtlar o'yini" serialining o'zi va uning mumkin bo'lgan spin-offlari, kitobiy asosi yo'qligi sababli, ular asosan Jorj Martin olami bilan ishlab kelayotgan ssenariy mualliflarining yaratuvchanlik ishi bo'lib, kitoblardan alohida ko'rib chiqilishi lozimdir.
Seriyadagi barcha kitoblarning o'ziga xos xususiyati - mustaqil hikoyachining yo'qligidir. Barcha voqealar yolg'on gapirishi yoki xato qilishi, ba'zi tafsilotlarni sezmasligi yoki ularni to'g'ri talqin qila olmaydigan subyektiv hikoyachilar nomidan taqdim etiladi. Buni kinoda yetkazib bo‘lmaydi, chunki ichki dialog sahna ortida qoladi va xronologiya (bir nechta esdalikdan tashqari) uzluksizdir.
Asosiy seriya (Taxtlar o'yini)
Asosiy sikl yetti jildga bo‘lingan, (ikkitasi hali yozilmagan, jarayonda) ammo yaxlit bir hikoyadir. Voqealar bir necha asrlar oldin sehr g'oyib bo'lgan dunyoda boshlanadi, shuning uchun dastlab sikl tarixiy nasrga o'xshaydi. Sehr-jodu qaytib kelganida esa, roman ko'proq epik fantaziya elementlarini o'zida mujassam etadi. Agar siz "Taxtlar o'yini" serialini tomosha qilmagan bo'lsangiz, Jorj R.R.Martinning o'zi uning kitoblari sizga yoqadimi yoki yo'qmi degan savolga javob sifatida quyidagi testni taklif qiladi:
Siz avvalo birinchi 9 ta bobni o'qib ko'ring (Branning ikkinchi bobigacha) va agar bundan keyin ham kitob sizni o'ziga tortmasa, demak bu sizning kitobingiz emas.
7talik "Muz va olov qo'shig'i" romanlarini o'qiyotganda, quyidagi tartibga rioya qilish kerak:
- "Taxtlar o'yini", A Game of Thrones (1996)
- "Shohlar to'qnashuvi", A Clash of Kings (1998)
- "Qilichlar bo'roni", A Storm of Swords (2000)
- "Qarg'alar bazmi", A Feast for Crows (2005)
- "Ajdarlar bilan raqs", A Dance With Dragons (2011), (rus tilida ba'zi tarjimalarda, kitob ikkita jildga bo'lingan):
- "Ajdarlar bilan raqs: Tushlar va chang", Танец с драконами: Грезы и пыль
- "Ajdarlar bilan raqs: Kul ustida uchqunlar", Танец с драконами: Искры над пеплом
6. "Qish shamollari", The Winds of Winter (davom etmoqda)
7. "Bahor orzulari", Dream of Spring (rejada)
Har bir kitobning dunyo xronologiyasi doirasida o'ziga xos sur'ati bor: masalan, birinchi jild - boshlanishi - taxminan bir yarim yil ichidagi voqealar haqida hikoya qiladi va keyingi romanlarning harakati o'rtacha olti oyni tashkil qiladi. Bundan tashqari, bir jilddagi voqealar keyingi jilddagi voqealar bilan bir-biriga to‘g‘ri keladi, ya'ni bir vaqtda sodir bo'ladi – eng yaqqol misol, “Qarg'alar bazmi” va “Ajdarlar bilan raqs”da qahramonlar faqat geografik jihatdan ajratilgan; Ba'zi muxlislar ushbu kitoblarni voqealar xronologiyasiga ko'ra o'qish kerak deb hisoblashadi va ushbu jildlarning boblarini navbatma-navbat o'qish sxemalarini taklif qilishadi.
Serial voqealari haqida
"Taxtlar o'yini" seriali kitobning televizion moslashuvi hisoblansada, ammo ikkinchi mavsumdan boshlab - byudjet, ekran vaqti va format cheklovlari tufayli - u o'ziga xos tarzda rivojlana boshlaydi. Beshinchi mavsumga kelib esa serialdagi voqealar kitobdagiga qaraganda oldinga o'tib ketadi. Natijada ssenaristlar Martinning final uchun taxminiy rejalariga tayanishni boshlaydilar. Yozuvchining o‘zi “Taxtlar o‘yini”ning so‘nggi mavsumini tomosha qilib, uning barcha g‘oyalari to'liq amalga oshmaganini ta’kidlaydi, shuning uchun kitoblar va seriallar asosan muqobil voqealarni hikoya qiladi;
Misol tariqasida u Hans Kristian Andersenning “Kichik suv parisi” ertagi va uni Disney tomonidan suratga olingan talqinini keltiradi.
Asosiy sikldagi kitoblar qog'oz variantida turli dizaynlarda nashr etilgan, rus tilida ikkita tarjima talqini mavjud. Seriyadagi ba'zi kitoblarning norasmiy havaskor tarjimalari ham mavjud.
Dunk va Egg seriyasi (Yetti qirollik ritsarlari)
“Taxtlar o‘yini” nashr etilgandan ko‘p o‘tmay Martinga Robert Silverberg murojaat qilib, Stiven King, Terri Pratchett va Ursula Le Guin ishtirokidagi yangi “Afsonalar” antologiyasida ishtirok etish taklifini bildiradi. Siz bunday yulduzlar to'plamiga xaltura ishlarini yubora olmaysiz va shu sababli Martin yaxshiroq narsa yozishga qaror qiladi, lekin xuddi shu dunyoda "Taxtlar o'yini"da. Hikoya o'sha paytda yozuvchi ustida ishlayotgan "Qirollar to'qnashuvi"ning boshida Jeor Mormontning meyster Aemon haqidagi aytgan bir necha satrlaridan kelib chiqqan. Natijada, "Межевой рыцарь" hikoyasi jamoatchilik tomonidan iliq kutib olinadi va ko'pchilik "Afsonalar" taassurotlari ostida asosiy siklni o'qiy boshladilar. Keyinchalik, Jorj Martin xronologik ravishda bir-birini to'ldirib boradigan yana ikkita hikoya yozadi va ularning barchasi bitta kitob shaklida nashr etiladi - "Yetti qirollik ritsarlari" (2015):
- "Межевой рыцарь", The Hedge Knight (1998)
- "Присяжный рыцарь" (Верный меч), The Sworn Sword (2003)
- "Таинственный рыцарь", The Mystery Knight (2010)
Hikoyalar voqealari "Taxtlar o'yini" boshlanishidan bir asr oldin sodir bo'ladi va sayyor ritsar Dunkan (Dunk) va uning qurolbardori Eggning sarguzashtlarini tasvirlaydi. Bu Westerosda bashoratli tushlardan tashqari deyarli hech qanday sehr yo'q paytlardir. Bu yerda taxt atrofida o'yin ham bor, lekin u yerda, uzoqda sodir bo'layotgan yoki sodir bo'lgan. Uchta hikoyaning har biri nisbatan to'liq tugatilgan chiziqli hikoyalardir.
Asosiy doston uchun siklning nashr etilgan hikoyalari bag'ishlangan Dunk va Egg yoshligi deyarli ahamiyatsiz. Bosh romanlar turkumidagi qahramonlar ismlari birinchi marta "Qilichlar bo'roni"da uchraydi va faqat "Qarg'alar bazmi"da qahramonlarni bilgan keksalarning xotiralari tufayli bu kabi zikrlar biroz ko'proq bo'ladi. Yozuvchining so'zlariga ko'ra, uning qahramonlar o'limigacha yana o'nlab hikoyalar uchun g'oyalari bor, ammo "Sirli ritsar" siklning so'nggi asari bo'lishi mumkin va o'quvchi uning taqdirini boshqa hali yozilmagan kitoblar qahramonlaridan bilib oladi. Masalan, "Olov va qon"ning ikkinchi jildi, "Muz va olov dunyosi"da qisqacha tasvirlangan (biz shartli ravishda ikkala kitobni ham yilnomalar sikli deb tasniflaymiz).
Dunk va Egg haqidagi hikoyalar asosiy seriyadan mustaqil ravishda o'qilishi mumkin. Ularning sarguzashtlari haqida serial ishlab chiqilmoqda.
Ajdarlar uyi
2022-yilda HBO telekanalida Jorj Martinning “Olov va qon” kitobi asosida suratga olingan “Ajdarlar uyi” (House of the Dragon) seriali namoyish etiladi. Prikvel muhtasham voqealar, fitna va nizolar hamda ajdar oloviga boy. HBO “Taxtlar o‘yini” prikvelini suratga olish uchun naqt 30 million dollarni “isrof” qiladi. “Uzoq tun” deb nomlangan loyiha ko‘plab sabablarga ko‘ra yopilgan edi. Shuning uchun bu gal prodyusserlar bor kuchlarini “Ajdarlar uyi”ga tashlashdi. Serial Westeros qit’asining eng qudratli sulolasi — Targariyenlar oilasi haqida so‘zlaydi. Avvaliga yuksalib, so‘ng ichki nizolar girdobida qolgan Targariyenlar tarixda (Westeros tarixida) “Ajdarlar raqsi” deb nomlangan urushni keltirib chiqaradi. Serialdagi voqealar “Taxtlar o‘yini” voqealaridan 200 yil oldin sodir bo‘lib o'tadi.
Xronikalar sikli "Muz va olov olami" qo'llanmasi ustida ishlash paytida rivojlanadi va u kitoblarga ham, seriyalarga ham ishtiyoqi baland o'quvchilarga qaratilgan. Bu sikldagi barcha asarlar xronikadir, xuddi meyster tomonidan yozilgandek. Uslub va taqdimotda Martin tarixiy o'rta asr yilnomalari yilnomachisi Tomas B. Kosteyn uslubidan ilhomlangani va zamonaviy ilmiy-ommabop tarixiy adabiyot va fantastika aralashmasi bilan ta'minlangan holda yozganini ta'kidlagan. Ushbu olim Dunk yoki bosh serial qahramonlari kabi voqealarning bevosita ishtirokchisi emas, lekin baribir u ham subyektiv hikoyachidir.
- "Muz va olov dunyosi", The World of Ice and Fire (2014)
- "Olov va qon", Fire and Blood (2018), rus tilida ba'zi seriyalarda, ikki jildga bo'lingan:
- "Olov va qon: Ajdaho qoni", Пламя и кровь. Кровь драконов (2018)
- "Olov va qon: O‘lim raqsi", Пляска смерти (2019)
- "Olov va qon II", Fire and Blood II (rejalashtirilgan)
Martin "Ajdarlar bilan raqs" kitobini tugatgandan so'ng ko'p o'tmay ushbu seriya ustida ishlay boshladi. Targariyenlar hukmronligi tarixi haqida yozarkan, yozuvchi shunchalik bu ishga berilib ketadiki, u hajm cheklovlari haqida ham, asosiy siklning keyingi romani haqida ham unutadi, shuning uchun qo'llanmaning ikkinchi bobida ushbu materialning faqat qisqacha bayoni kiritilgan va toʻliq matni (aniqrogʻi, eng toʻldirilgan yarmi) “Olov va qon (1-jild)” nomi bilan alohida nashr etilgan. Kitob Vesterosni Fotih Aegon I tomonidan zabt etilishi bilan boshlanadi va Aegon III ning taxtga chiqishi bilan tugaydi. Ikkinchi jild, ehtimol, asosiy seriyadagi ish tugaguniga qadar nashr etilmaydi, chunki unda muallif "Muz va olov olami"dagi ochiq dog'lar va umumiy so'zlar orqasida yashiringan hamma narsani ochib beradi (masalan, Dunk va Eggning o'limi, Robert Barateon qo'zg'oloni tafsilotlari to'g'risida).
“Olov va qon”ning alohida boblari qisqartirilgan va mustaqil hikoyalar sifatida turli antologiyalarda nashr etilgan – bu qoralama versiyalarni hozir o‘qishdan ma’no yo‘q, ammo ma’lumot uchun ular mana (hikoyada xronologik tartibda):
1) “Ajdar o‘g‘illari”, The Sons of the Dragon (2017);
2) "Yovuz shahzoda/Qasoskor shahzoda yoki qirolning ukasi", The Rogue Prince or the King’s Brother (2014);
3) "Malika va Qirolicha, yoki qora va yashil", Princess and Queen, or, Black and Green (2013).
"Olov va qon"ning ikkinchi yarmi "Ajdarlar uyi" seriyasining asosidir (tarjimada: "Ajdar xonadoni"). Kelajakda kitobning birinchi yarmidagi shohlar haqida butun boshli bir turkum antologiyasi yaratilishi mumkin.
Seriyadagi kitoblarning xronologik taqdimoti (taxminan):
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, agar siz serialni ko'rmagan bo'lsangiz, "Taxtlar o'yini"ni Branning ikkinchi bobigacha o'qib ko'ring - agar sizga yoqsa, o'qing. Agar siz serialni ko'rgan bo'lsangiz, birinchi jilddan boshlab o'qing. Dunk va Egg haqidagi hikoyalarni istalgan vaqtda o'qish mumkin; bu mustaqil sikl bo'lib, asosiy kitob sikli yoki seriyasi bilan tanish bo'lmagan tomoshabinlar uchun mo'ljallangan; Hikoyalarga birinchi havolalar "Qilichlar bo'roni"da paydo bo'ladi, ammo bu syujetni tushunishga deyarli ta'sir qilmaydi. Xronikalar turkumi birinchi navbatda doston va/yoki Dunk va Egg hikoyalarini o'qib chiqqandan keyin Westeros bilan xayrlashishga tayyor bo'lmaganlar uchun mo'ljallangan.
Jasurbek Bazarbaeff.
Panda Books Telegram kanali uchun maxsus.
08.11.2023