Вуз-ара студенттар кампусында Өфө дәүләт нефть техник университетының тирә-яҡ мөхит мониторингы һәм климат лабораторияһы эшләйәсәк Төбәктең климаты һәм экосистемаһы – углерод эҙҙәрен кәметеүгә, тупраҡ дымын тотоп ҡалыуға һәм газдарҙы йотоуға булышлыҡ итеп һөҙөмтәле эшләй алған ресурс. Был мәсьәләләрҙе хәл итеү менән Өфө дәүләт нефть техник университетының климат һәм тирә-яҡ мөхит мониторингы лабораторияһы шөғөлләнә. Яҡын арала ул Евразия ғилми-белем биреү үҙәгенең вуз-ара кампусында урынлашасаҡ. Бер йыл элек Рәсәй Президенты Владимир Путиндың парник газдары ҡалдығын кәметеү тураһындағы Указына ярашлы ойошторолған карбон полигоны лабораторияның төп тикшереү объекттарының береһе булып тора. Лариса Белан, тирә-яҡ мөхит мониторингы һәм климат лабораторияһы етәксеһе: - Полигонда ғилми тикшеренеүҙәр, халыҡ-ара семинарҙар һәм конференциялар үткәрелеүҙән тыш, экологик контролдең яңы алымдары, түбән углеродлы индустрия, ауыл һәм муниципаль хужалыҡ өсөн перспективалы технологиялар өлкәһендә юғары квалификациялы кадрҙар әҙерләнә. Климат һәм тирә-яҡ мөхит мониторингы лабораторияһында студенттар һәм аспиранттар, уҡытыусылар һәм ғалимдар әүҙем эшләй, улар докладтар менән халыҡ-ара конференцияларҙа ҡатнаша, тикшеренеү һөҙөмтәләре абруйлы фәнни журналдарҙа баҫыла. Уникаль экосистемалы тәбиғәт территорияһы - урмандар, һаҙлыҡтар, ауыл хужалығы биләмәләре, шул иҫәптән ташландыҡтары - углерод балансын контролдә тотоу технологияларын эшләү өсөн файҙаланыла. Карбон полигонында парник газдарҙың ташландыҡтарын һәм йотоуын үлсәү буйынса фәнни тикшеренеүҙәр үткәрелә. Үлсәмдәрҙең дөрөҫлөгөн заманса ҡорамалдар - лидар һәм мультиспектраль камералар менән йыһазландырылған йыһан, пилотһыҙ һәм ер өҫтө системалары, юғары аныҡ газ анализаторҙары тәьмин итә. Алынған мәғлүмәтте эшкәртеү һәм файҙаланыу, ағымдағы хәлде анализлаусы һәм буласаҡ үҙгәрештәрҙе күҙаллаусы математик моделдәр төҙөү өсөн климат һәм тирә-яҡ мөхит мониторингы лабораторияһы тарафынан махсус программа продукттары булдырылған. Проектты тормошҡа ашырыу һөҙөмтәһендә 2022 йылда лаборатория ғалимдары урман экосистемаларында углерод запастарын һәм ағымдарын баһалау өсөн донъяла булған методикаларға, инструменттарға, мәғлүмәт йыйыу технологияларына анализ яһай. Башҡортостан Республикаһының бөтә урмандарын, һаҙлыҡтарҙы, далаларҙы карбодепонациялауға баһа бирелде. «Мишкә», «Ҡылғанлы дала», «Берҡаҙан-Ҡамыш» полигон участкаларының үҫемлектәр донъяһының һәр төрө өсөн углерод тотоу тураһында мәғлүмәттәр алынған һәм уның дөйөм запастары иҫәпләнгән. Климат һәм тирә-яҡ мөхит мониторингы лабораторияһы ер үлсәүҙәрен файҙаланып, фитомасса запастарын дистанцион баһалау, пилотһыҙ рәүештә БПЛА менән төшөрөү, спутник мәғлүмәттәре һәм коронавирустың вегетация индексын иҫәпләү алымдары алған һәм һынау үткәргән. Парник газдарының хәрәкәте моделдәре эшләнгән һәм, климат, метеорологик һәм антропоген характеристикаларға ҡарап, атмосфера һауаһында углеводородтарҙың тәьҫир итеү законлыҡтары асыҡланған. Карбон полигоны участкаларының ГИС-карталары, шул иҫәптән урын рельефы ҡатламдары, гидрография, ерҙе файҙаланыу структуралары, үҫемлектәр донъяһы төрҙәре эшләнә. Белгестәр математик эшкәртеү өсөн күп үлсәмле мәғлүмәттәр массивын әҙерләгән. Климатик актив газдарҙың төрлө кимәлдә мониторингын ойоштороу буйынса ҡарар ҡабул ителде. Карбон фермалары өсөн ҡарағай һәм уҫаҡ тиҙләтелгән үҫтереү технологиялары алына. Бактерияларҙың климат һәм антропоген стресс ағастарына тәьҫир итеү эҙемтәләрен йомшартҡан, уларҙың углеродты депонлау әүҙемлеген арттырған һөҙөмтәле штамдары билдәләнә. Был эш бизнес-партнерҙар - яғыулыҡ-энергетика комплексы, сеймал табыу һәм ауыл хужалығы предприятиелары - ҡатнашлығында алып барыла. Вуз-ара кампус асылғандан һуң был эш дауам ителәсәк, лаборатория Башҡортостандың ғына түгел, Рәсәйҙең башҡа төбәктәренең дә климат һәм тирә-яҡ мөхит мониторингы өлкәһендәге алдынғы белгестәрен, шулай уҡ сит ил коллегаларын берләштерәсәк. Фото һәм сығанаҡ: pravitelstvorb.ru