Һуңғы йылдарҙа республикала умартасылыҡҡа иғтибар йылдан-йыл арта бара. Башҡорт балы донъя баҙарын яулай, уның даны һәм шифаһы хаҡында сит илдәрҙә лә яҡшы беләләр. Төркиәгә йәнә ял итергә барғанда, отель гидтарынан түгел, урамдағы гидтарҙан төрлө ерҙәргә экскурсияларға тур ҡарайбыҙ. Беҙҙең башҡортса һөйләшкәнде ишетеп, төрөктәр ҡайҙан икәнлегебеҙҙе һорай. “Башҡортостандан!” тигәнде ишетеп: “Бал алып килмәнегеҙме, теләгән экскурсияны бушлай бирәбеҙ”, тимәһендәрме?! Аптырап та, ғорурланып та ҡуйҙыҡ. Их, белгәндә үҙебеҙ менән аҙыраҡ бал алыр инек тигән үкенес менән турҙар һатып алдыҡ. Быны ни өсөн яҙаммы, сит илдәрҙә лә башҡорт балын белеүҙәрен, уны һорауҙарын ғына еткергем килде. Шулай уҡ Абхазияға барғанда, Рица күленә, Сталин дачаһына йәнә экскурсия һатып алдыҡ. Юл ыңғайында төрлө шараптарын да, балдарын да тәмләтеп, тиҙерәк һатып алһындар тигәндәй алып баралар. Бал йортона туҡтағанда, хужа шунда уҡ ҡысҡырып: “Башҡортостандан бармы?” – тип һораны. “Бар, беҙ!” – тибеҙ. “Һеҙҙең үҙегеҙҙең балығыҙ шәп, бар, ана, шарап тәмләп ҡарағыҙ”, – тип беҙҙе сығарып ебәргәйне. Беҙ ни барыбер уларҙың балын һатып алмайбыҙ, тинек тә сығып киттек. Тимәк, башҡорт балының даны, ысынлап та, сит илдәрҙе яулаған, уның шифаһы хаҡында әйтеп тораһы ла түгел. Юҡҡамы ни бөгөн күптәр күстәнәскә лә, бүләккә лә уны эҙләп һатып ала. Иң мөһиме – мәртәбәле лә, файҙалы ла, башҡорт халҡының төп бренды ла. Хәйер, ҡортсолар һаны ла ишәйҙе, бал ҡорттары ла күбәйҙе, хаҡы ла артты... Шулай ҙа һорау һәр саҡ юғары, бигерәк тә йәй айҙарында, сөнки ҡортсолар тәүге уңышын ала башланы. Күптәр был шөғөлгә, төп эшенән тыш, күңел ҡушыуы буйынса килә. Сираттағы геройым да ҡорт тоторға 10-15 йыллап хыялланып йөрөй, төрлө китаптар уҡый, интернеттан бал ҡорттары тураһында мәғлүмәттәр менән таныша. Үҙен бал ҡортон ҡарарға әҙер икәнлегенә ышанғас ҡына, дүрт оя ҡорт һатып алырға була. Ул ваҡытта Башҡортостанда умартасылыҡ менән Әмир Ишемғоловтың ҡолас ташлап шөғөлләнеп йөрөгән сағы була. 2016 йылда Өфөнән йорто янына умарталар килеп “ҡунаҡлай”, әммә теория менән практика араһында айырма бар икәнлеген ул шул саҡта яҡшы төшөнә. Асҡар ауылында йәшәгән Морат Йәнбирҙин урам аша ғына ҡорттарын ҡарай: яҡын барырға, умартаны нисек асырға икәнлеген дә белмәй. Шулай ҙа эстәгән белемем бар, бал ҡортон ҡарауы нимә ул тигән ышаныс менән дүрт ояһын машинаға тейәп, йүкә балы алырға Йылайыр районының йүкә урмандарына йүнәлә. Йүкә сәскә ата, бал ҡорттары бызылдашып йөрөй, әммә оялар һаман асылмай, рамдар ҡаралмай. Имеш тә, бал ҡорттары үҙенә кәрәкле бал йыя. Бер аҙҙан умарталарын тейәп, күпләп йүкә балы һығыр өсөн Асҡарға ҡайтып төшә. Был юлы ярҙамға тәжрибәле умартасыларға мөрәжәғәт итә. Умартаны асып ебәрһәләр, ни ғәжәп: рамдар буш, бал ҡорттары ла әллә ҡайҙа осоп бөткән, аҙҙары ғына үҙҙәре нимә ашарға белмәй, геү килә. Шул ваҡытта Морат Йәнбирҙин тик уҡып ҡына бал ҡорттарын тәрбиәләү мөмкин түгеллеген аңлай һәм, кәңәш һорап, Әбйәлил районында “Пчелка Майя” ҡушаматы менән киң танылған, тәжрибәле умартасы Мәҙинә Ибраһимоваға килә. Ысынлап та, төбәктә билдәле умартасыларҙың береһе, ҡортсолоҡ тармағына 40 йылға яҡын ғүмерен арнаған, республика умартасылары конкурсында бер нисә тапҡыр абсолют чемпион исемен яулаған был ҡатынды төбәктә белмәгән кеше юҡтыр. Умартасыларҙың бер нисә быуынын тәрбиәләгән ул. “Райондың бөтә умартасылары ла ҡортсолоҡ буйынса тәүге һабаҡтарҙы Мәҙинә Рәсих ҡыҙынан алды”, – тип әйтеүҙәре юҡҡа түгел. – Күптәр, ҡорт тотоу еңел, тип уйлап, тәрән яңылыша. Мин дә үҙемсә әллә күпме китап-журнал уҡып, интернеттан тулыһынса өйрәнгәнмендер, тип уйлаған инем. Яңылышҡанмын. Ҡорттоң үҙе менән булышмайынса, умартаңды үҙең ҡарамай тороп, өйрәнеп булмай. Үҙеңә лә бал ҡорттары кеүек эшләргә кәрәк. Әле бер нисә райондың умартасылары менән ҡорттарҙы ҡарабойҙай баҫыуы янына ултыртҡанбыҙ. Хәҙер инде барған һайын барғы килә егәрле нәҙекәйбилдәр янына, көн һайын тиерлек яндарына барып урайым. Быйыл бал мул булыр, әле тәүге уңышты башлап ҡына торабыҙ, ямғырҙарҙың яуыуы ла файҙаға ғына, – ти умартасы Морат Әхмийән улы. Бөгөн Асҡар ҡортсоһона улдары ла ярҙам итә. Өлкән улы Нурзил – махсус хәрби операцияла, Арсен – әле әрме сафында, һигеҙенсе класта уҡыған Арыҫлан – атаһының уң ҡулы. Ҡатыны Илсиә Батыр ҡыҙы ла күптән инде умартасылыҡты үҙ иткән, бал һығыуҙа ихлас ҡатнаша. Бал тотҡан – бармағын ялаған, ти халыҡ мәҡәле лә. Йыл әйләнәһенә баллы бармаҡты ялау өсөн көн-төн эшләргә, нәҙекәйбилдәрҙән һис тә ҡалышырға ярамағанын Әбйәлил ҡортсолары үҙ миҫалында яҡшы аңлай. - Кәримә УСМАНОВА Әбйәлил районы.