Йәйгеһен балаларға иғтибар бермә-бер кәмей. Атай-әсәй, ололар – эштә, ә каникулдағы бала үҙенә үҙе шөғөл табып, нисек теләй, шулай ваҡыт үткәрә. Был осорҙа уларҙы хәүеф-хәтәрҙән нисек араларға? Балалар психологтары өгөт-нәсихәтте ситкә ҡуйырға тәҡдим итә, сөнки һеҙ әйткәндең күп өлөшөн бала барыбер ишетмәйәсәк. Уға шәхси өлгө күрһәтеү, бергәләп төрлө темаға һөйләшеү, уйнау яҡшыраҡ, төрлө хәүефле осраҡтарҙа үҙеңде нисек тоторға өйрәтеү, хатта күрһәтеү зарур. Тәҙрәләр Республикала ошо йылдың тәүге яртыһында тәҙрәнән ҡолап төшөп, биш бала яҡты донъя менән хушлашҡан, 19-ы төрлө тән йәрәхәте алған. Тәҙрәнән осоп төшөү осраҡтары айырыуса эҫе көндәрҙә йышая. Фажиғәгә тарымаҫ өсөн нимәләргә иғтибар бирергә? Беренсенән, москит селтәренә ышанмағыҙ! Балалар күп осраҡта тап шуларға таянам тип осоп төшә. Москит селтәре ҡуйылған тәҙрә – шул уҡ асыҡ тәҙрә ул! Тәҙрәгә махсус фиксаторҙар ҡуйығыҙ. Улар тәҙрәне бер нисә сантиметрҙан артыҡ асырға мөмкинлек бирмәйәсәк. Икенсенән, насар өлгө күрһәтмәгеҙ: бала алдында тәҙрә төбөндә ултырмағыҙ, ынтылып тышҡа ҡарамағыҙ. Бәләкәстәр өлкәндәрҙе ҡабатларға ярата. Тәҙрәнең нисек асылыуын өйрәтмәгеҙ. Был механизмдың эш алымын ни тиклем һуңыраҡ төшөнһә, шул тиклем яҡшыраҡ. Тәҙрә янына йыһаз – ултырғыс, карауат ҡуймағыҙ, сабый уларҙы баҫҡыс урынына ҡулланып, тәҙрә төбөнә менеп баҫырлыҡ булмаһын. Юлдар Йыл һайын йәй башланыу менән балалар ҡатнашлығындағы юл-транспорт ваҡиғалары арта. Сәбәбе – каникул осоронда балалар күп ваҡытын ата-әсә ҡарауынан тыш урамда үткәрә, шуға күрә улар юл ҡағиҙәләрен мотлаҡ белергә, теүәл үтәргә тейеш: машиналар йөрөгән юлға ҡапыл йүгереп сыҡмаҫҡа, тротуар буйлап барғанда автомобиль хәрәкәтенә ҡаршы яҡтан атларға, юл аша махсус билдә менән рөхсәт ителгән урындарҙан ғына сығырға, эңер төшкән, ҡараңғы мәлдә яҡтылыҡты сағылдырған билдә беркетелгән кейем, махсус беләҙек кейергә. Бала велосипедта, роликта, скейтбордта йәки самокатта йөрөгәндә мотлаҡ баш кейеме – шлем кейергә тейеш. Был баш йәрәхәте алыу ихтималлығын 70 процентҡа кәметә. Әгәр балағыҙға 16 йәш тулмаған булһа, скутерҙа йәки мопедта йөрөргә рөхсәт итмәгеҙ, ә автомобиль тураһында һүҙ ҙә булырға тейеш түгел. Бәлиғ булмаған үҫмергә машина рулен тапшырған өсөн ата-әсәгә штраф һалына. Ҡояш Бала бәләкәйҙән йәйгеһен баш кейеме кейеү ғәҙәтенә өйрәнергә тейеш. Уға оҡшаған әйбер һатып алығыҙ: бейсболка, панамка, эшләпә – әйҙә, үҙе һайлаһын! Айырыуса төшкө мәлдә – ҡояш ныҡ ҡыҙҙырғанда һаҡланыу зарурлығын аңлатығыҙ. Эҫе көндә ябай һыу эсеү һәр төрлө татлы, газлы һыуҙарға ҡарағанда, күпкә файҙалыраҡ һәм һыуһынды һәйбәтерәк баҫа. Йәйҙең иң төп ҡағиҙәләренең береһе – баланы яңғыҙын машинала ҡалдырмағыҙ! Йоҡлап киткән булһа ла, уятып, үҙегеҙ менән алып сығығыҙ. Кондиционерға ла ышанмағыҙ, сөнки машинаны һүндереү менән эстәге һауа шунда уҡ кире йылына. Мәҫәлән, урамда 22 градус йылы булһа, машина эсендә һауа температураһы 40 градусҡа етеүе ихтимал. Бындай шарттарҙа бер нисә минут эсендә эҫелектән хәлһеҙләнеү һәм күңелһеҙ статистиканы тулыландырыу хәүефе ҙур. Ихата Йорт алдында балалар уйнарлыҡ ихата булһа – бик шәп! Әммә бында ла уяулыҡ һәм ҡайһы бер хәүефһеҙлек ҡағиҙәләрен үтәү талап ителә. Беренсенән, туҡталҡала ҡалдырылған автомобилдәр янында һаҡ булығыҙ, сөнки улар уйламағанда артҡа йә алға шыуып, кешегә зыян килтереүе бар. Икенсенән, бәүелсәктәр янында ла һаҡлыҡ талап ителә. Уларға бәрелмәҫ өсөн сит яҡлап яҡынлағыҙ. Өсөнсөнән, хужаһыҙ эттәр, уларҙың көсөктәре менән һаҡ булығыҙ. Таныш түгел кешеләр Өлкәндәр, хайуандар, ярҙамға мохтаждар тураһында хәстәрлек күреү менән бер рәттән балағыҙҙы таныш түгел кешеләр менән аралашыу ҡағиҙәләренә лә өйрәтегеҙ. “Сумкамды алып барыш”, “телефонымды ҡара әле”, “бесәй балаһына ярҙам кәрәк” тип өндәшеүсегә баланың яуабы ҡәтғи булырға тейеш: “Юҡ. Мин һеҙҙе белмәйем”. Һәм ул шунда уҡ был урындан китергә тейеш. Ярҙам кәрәккәндә ҡысҡырырға оялмаһын, подъезға, лифтҡа таныш түгел кешеләр менән бергә инмәһен. Ғаиләлә шундай ҡағиҙә булдырығыҙ: кемдең ҡайҙа йөрөүен барыһы ла белә. Әгәр бала ҡайҙалыр юлланһа, мотлаҡ әйтергә, рөхсәт һорарға тейеш. Үҙ-үҙеңде һаҡлау Баланы төрлө күңелһеҙ хәлдәрҙән аяу маҡсатында гел тыйып торорға ла ярамай. “Дарыуҙарға теймә!”, “Шырпыны алма!”. Бындай бойороҡтар ундағы ҡыҙыҡһыныуҙы көсәйтеүе ихтимал. Хәүефле әйберҙәр баланың күҙ алдында ятмаһын. Йортоғоҙға янғын иҫкәртеү ҡорамалы ҡуйығыҙ. Балалы ғаиләләргә ул бушлай бирелә. Бәләкәс кешене хәүеф-хәтәр тыуғанда үҙен нисек тоторға өйрәтегеҙ. Мәҫәлән, янғын ваҡытында күп балалар тиҙерәк был урындан сығыу урынына карауат аҫтына йәки шкаф эсенә йәшенә. Өлкәндәр балаларға яна башлаған өйҙән сығырға, янғын хеҙмәтен саҡырырға өйрәтергә бурыслы. Гөлдәр ЯҠШЫҒОЛОВА