“Беҙ – Башҡортостандан!” – ти яугирҙәребеҙ ғорурлыҡ менән

Башҡортостан хәрбиҙәре махсус хәрби операция биләмәһендә үҙҙәрен яуаплы, тәртипле, ҡыйыу яугир итеп күрһәтте. Шул уҡ ваҡытта улар граждандар тормошонда башҡарған эш тәжрибәһен һөҙөмтәле файҙалана. Был турала республикабыҙҙан мобилизацияланғандар хеҙмәт иткән урындағы полк командиры һөйләне. Яугирҙәргә республиканың ярҙамы ҙур Ул үҙенә “Башҡорт” ҡушаматын юҡҡа ғына алмаған. Өлөшләтә мобилизацияға тиклем Мәскәүҙә йәшәгән һәм эшләгән, ә тамырҙары – Пензанан. Офицер башҡорт ир-егеттәре менән нисек танышыуы, уларҙың ниндәй сифаттары һоҡлан­дырыуы хаҡында һөйләне. “Полкты ойоштора башлағанда офицерҙар етмәү проблемаһы киҫкен ине. Башҡортостандан мобили­зацияланғандар араһында тап шундайҙар, ошо иҫәптән юғары хәрби әҙерлекле офицерҙар килде. Уларҙың береһе хәҙер күрше полк­ка етәкселек итә. Башҡортостандан икенсе офицер – батальондарҙың береһендә командир. Бына шулай Пензала хәрби әҙерлек үткәндә яҡташтарығыҙ менән таныштым һәм үҙемә “Башҡорт” ҡушаматын алырға ҡарар иттем, – ти командир. – Ошо ҡушаматҡа ла бәйлелер, һеҙҙең яҡташтарығыҙ менән яҡшы, эшлекле бәйләнеш булдырылды. Улар, башҡа төбәктәрҙән килгән яугирҙәр кеүек үк, лайыҡлы хеҙмәт итә, әммә айырмалыҡ та бар. Миҫал килтерәм. Башҡортостандан мобилизацияланғандар полкта өстән бер өлөштө тәшкил итә. Шул уҡ ваҡытта һөжүм итеү төркөм­дәренең өстән ике өлөшөндә – башҡорттар. Уларға берәү ҙә быны мәжбүри ҡушманы, ә тәҡдим генә иттеләр. Башҡорттар иһә уйлап та тормайынса ризалашты. Бына ошонан сығып һығымта яһағыҙ инде”. “Башҡорт” был хаҡта команда пунктында һөйләне. Ул башҡа­ларҙан бер нәмә менән дә айырыл­маған блиндажда урынлашҡан. Айырма шунда ғына – бында хәрби позициялар картаһы, маркер таҡта­һы һәм хәрби байраҡ, уның эргә­һендә стенала ысын хәрби шашка эленеп тора. Айырым бинала ятыу урындары эшләнгән, унда командир һәм яугирҙәр һирәк эләккән ял сәғәттәрендә йоҡлап алыу мөм­кинлегенә эйә. Блиндаж эргәһен­дәге урамда ергә таҡталар һалын­ған, шунлыҡтан ямғырҙан һуң биләмә бысранмай тиерлек. “Яугирҙәр үҙҙәре ҡаҙған блин­даж­дарҙа йәшәй. Бында – ғәҙәти ялан шарттары. Күреүегеҙсә, барыһы ла уңайлы. Төҙөкләндереү эштәрен башлағанда ҡайһы бер материалдарҙы эҙләргә тура килде. Мәҫәлән, яҡында ғына оборона линияһы үткән һәм, дошман ҡыйратылғас, уларҙың һаҡланыу өсөн файҙаланған таҡталары ҡалған ине. Шулай уҡ гуманитар йөктәрҙә лә кәрәкле материалдар килә башланы, әммә ышыҡланыу өсөн ағас ҡоролманы үҙебеҙ әҙерләү яҡшыраҡ булыр, тигән ҡарарға килдек. Гуманитар колоннала килтерелгән пилорамала таҡта ярыу менән шөғөлләнәбеҙ. Шуға ла хәҙер бындай материалға мохтажлыҡ юҡ, улар беҙҙә етерлек”, – ти “Башҡорт”. “Башҡортостан хәрбиҙәре баш­ҡа төбәктәрҙекенән айырылмай тиерлек. Әммә шуныһы: улар тыуған төйәгенән һәр яҡлап ярҙам тоя. Быны барлыҡ командирҙар билдә­ләй. Башҡортостан махсус хәрби операция биләмәһендә бренд булып тора. Егеттәребеҙ тыуған төйәге менән ғорурлана, “Беҙ – Баш­ҡортостандан!” тиҙәр. Респуб­ли­каның төрлө яҡлы ярҙамы яугирҙәрҙең күңел торошона, хәрби рухына көслө йоғонто яһай. Улар тылдары ныҡлы, ышаныслы икәнен белә. Яҡындарын, ғаиләһен уйлап, башҡарып бөтмәгән эштәре өсөн борсолалар, әлбиттә. Шуға ла уларға ғаиләләренә, яҡындарына, туғандарына ярҙам күрһәтелеүен белеү үтә мөһим. Был – берен­сенән. Икенсенән, полк, батальон, бригадалар командованиеһы, Рә­сәй Оборона министрлығы етәксе­леге менән дә эште яйға һалдыҡ, шуға күрә беҙҙең яугирҙәр ярҙамға, шул иҫәптән хәрби хеҙмәткә бәйле булышлыҡҡа иҫәп тота ала. Был йәһәттән яугирҙәребеҙ, республи­кабыҙ башҡаларҙан айырыла”, – тип өҫтәне Башҡортостандың беренсе вице-премьеры, махсус хәр­би операция биләмәһендә төбәге­беҙ­ҙән махсус вәкил Азат Бадранов. Полк командиры мобилизация­ланған барлыҡ яугирҙәрҙең фронт һыҙығында булыуын айырыуса билдәләне. Төрлө урында торһалар ҙа, араларында сиктәр шартлы, сөнки эргәлә – фронт. “Бында дошмандан ун саҡрымға тиклем арауыҡта торабыҙ. Беҙҙең полктың бер нисә батальоны һәм ротаһы иһә миномёт уты килеп етерлек урында – алты саҡрым алыҫлыҡта. Шулай уҡ беҙ көбәкле артиллерияның утлы зонаһында. Мобилизацияланған яугирҙәр, доброволецтар һәм контрактсылар кеүек үк, һөжүмдәрҙә ҡатнаша, атакаларҙы кире ҡаға. Уларҙың барыһы ла бер үк бурыстарҙы атҡара”, – ти “Башҡорт”. Ул, полк биләмәһе буйлап йөрө­гәндә, Башҡортостан Башлығы Радий Хәбировтың ҡушыуы буйынса гуманитар ярҙамдың даими күрһә­телеүе тураһында һөйләне. Уҙған йылдың декабрендә республика етәксеһе менән осрашыуын бәйән итте. “Яңы йыл алдынан Радий Фәрит улы шылтыратып, яугирҙәрҙе яҡын­лашып килгән байрам менән ҡот­ла­ны, – ти “Башҡорт”. – Шулай уҡ Стәрлетамаҡ мэры Рөстәм Ғәзи­зов һәм башҡа муниципалитет етәк­селәре даими булышлыҡ күрһә­тә. Азат Бадранов республика менән бәйләнешкә сығырға ярҙам итә. Уның тырышлығы һөҙөмтәһендә шәп башҡорт айғырҙары ла килтерелде”. Архитектор – яуҙа ла “Архитектор” “Башҡорт” нығытмаларҙы күрһә­теп, уларҙы төҙөгәндә етмеш миллиметр ҡалынлығындағы бурса файҙаланылғанын һөйләне. Уның һүҙҙәренсә, бүрәнә ҡайһы саҡта уңайлы түгел – үҙе ауыр, шулай уҡ монтажлағанда күп ваҡытты ала. Ә пилорамала бурсанан алдан әҙерләнгән конструкцияларҙы аҙаҡ 15-20 минут эсендә йыйырға була. Бынан тыш, улар блиндажға ҡаршы миналарҙан һөҙөмтәлерәк һаҡлай. Тиҙ арала йыйылған ошондай конструкциялар авторҙарының береһе – Башҡортостан егете. Ул архитектор булып эшләгән. Ҡуша­маты ла шулай. “Махсус хәрби операция биләмәһендә минең һөнәремә ихтыяж ҙур. Бында, аңлауығыҙса, архитектура икенсе төрлө – кешеләрҙең ғүмерен һаҡларлыҡ итеп төҙөү бурысы тора. Мин хәрби кеше түгел, хатта армияла ла хеҙмәт итмәнем. Әммә бында килгәс, яңы бурыстарҙы үтәргә кәрәк. Минең осраҡта улар проектлауға бәйле. Полк командиры идеяларын әйтә, шул нигеҙҙә проекттар эшләйем. Уларҙы тор­мошҡа ашырыу мәсьәләләрен бергәләп тикшерәбеҙ. Һөҙөмтәлә ныҡлы уйланылған, ышаныслы ҡоролмалар барлыҡҡа килә. Иң мөһиме – шулай алдан барыһын күҙ уңында тотоп, хәрби хәрәкәт шарттарын иҫәпкә алып төҙөргә кәрәк”, – ти “Архитектор”. “Башҡортостан егеттәре һәр эштә ышаныслы. Улар хеҙмәт һө­йөүсән, бер ҡасан да зарланмай­ҙар, йыбанмайҙар. Минеңсә, улар беҙҙән ныҡ айырыла”, – ти “Архитектор”ҙың иптәше, Пензанан “Урмансы” ҡушаматлы инженер хеҙмәте начальнигы. “Башҡорт” полктың нисек урын­лашҡанын күрһәтеүен дауам итә. Күп нығытмалар әҙер, бер нисәһе әле төҙөлә, ти ул. Ҡайһылары өҫтөнән дрондар һөжүменән һаҡ­ланыу өсөн рабица селтәре һуҙыла. Эргәлә генә – “УАЗ” пикабы. Кузов эсенә ғәҙәти булмаған пулемёт беркетелгән, Баҡтиһәң, Пензанан “Алтын” ҡушаматлы яугир аңлатыуынса, уның нигеҙенә алты пар Калашников автоматы ҡуйылған. Пулемет дрондарға ҡаршы алышта ҡулланыла. Конструкцияны “Башҡорт” әҙерләгән. “Пулемет, уны “зенитка” тип атау яҡшыраҡ булыр, көбәктәрҙән сиратлап тиҙ-тиҙ ата, шунлыҡтан көслө тауыш сығармай. Атыусы бронялы ышыҡлағыс менән һаҡла­ныла. Төндә атыу өсөн ялҡын һүндергестәре бар. Бик һөҙөмтәле һәм уңайлы ҡорал”, – ти “Алтын”. “Хан” ҡотҡарҙы! Полк командиры һалдаттарҙың нисек йәшәгәнен күрһәтеүен дауам итә. Бында “урамдар” һәм “өйҙәр” бар, ти ул, йылмайып. – “Урамдар” ғына түгел, “прос­пект­тар” ҙа төҙөгәнбеҙ. Уларға атаманы яугирҙәр үҙҙәре бирҙе. Мә­ҫәлән, Төҙөүселәр, Еңеү проспект­тары, Суворов, Шихандар, Таҙа быуа урамдары бар. Әле беҙ – Урман урамында. Бында сапёр ротаһы урынлашҡан. Ҡайһы бер бүлексәләр окопты тиҙ ҡаҙа, блиндаждар һала, мәҫәлән, элемтә­селәр. Ә бына сапёрҙар артта ҡа­лыусан. Ни өсөн тигәндә, уларҙың буш ваҡыты аҙ, минаһыҙлатыу буйынса заданиеларға даими йөрөргә тура килә, – ти “Башҡорт”. Беҙҙең алда – эшләп торған экскаватор. Махсус техникаға Миә­кә районынан “Забзиро” ҡуша­мат­лы яугир идара итә. Ер ҡаҙған машинаны бер аҙға туҡтатып тороп, ул әңгәмәләшергә ваҡыт бүлде. “Өскә биш метр майҙанлыҡ блин­дажды бер яугир өс-дүрт көн ҡаҙа, ә машина менән был эш бер-ике көндә башҡарыла. Экскава­торға идара итеү еңел, мин ундай техникала яуға тиклем дә эшләнем, һис ниндәй ҡыйынлығы юҡ, әммә ҡаҙыу тиҙлеге тупраҡҡа бәйле – уның төрлөһө була. Ҡаты урындар ҙа осрай, тамырҙар ҙа”, – тине “Забзиро”. “Башҡорт” әйтеүенсә, ысынлап та, экскаватор менән эш тиҙ ырай. Терәк пункттары системаһында траншеяларҙың оҙонлоғо уртаса 20 километрҙан ашыу тәшкил итә. Яугирҙәргә лә ҡулына көрәк алырға тура килә, ә экскаваторһыҙ уларға айырыуса ауыр булыр ине. Полк командиры һүҙҙәренсә, техника хәрби бурыстарҙы үтәү өсөн генә түгел, һәр саҡ кәрәк. Ул ағас ҡоролма аҫтында торған береһен күрһәтте. “Был – беҙҙең “маталыга” (еңел бронялы бәләкәй тягач). Уларҙы совет заманында шулай атағандар. Ә беҙҙең өсөн улар – “мотылек”. Йөктәрҙе барып етеүе ауыр урын­дарға ташыу өсөн файҙаланабыҙ. Яҙ миҙгелендә хәрби позициялағы яугирҙәргә барлыҡ кәрәк-яраҡты ошо техникала ғына алып барыу мөмкин булды. Әле иһә ер ҡоро, “мотылек” ял итә. Яугирҙәргә кәрәк-яраҡ ташыу өсөн башҡа еңелерәк транспорт төрҙәре файҙаланыла. “Моты­лек”тың механик-водите­ленең эше бик хәүефле. Дошман был техниканы күҙәтеп тора, уны күреү менән ут аса. Таныш булығыҙ, әлеге “мотылек”тың механик-водителе “Кеша”. Ул Миәкә районынан. Баҫалҡы, әммә ҡурҡыу белмәҫ яугир. Әле техникаһы ялда булғас, иптәштәре менән бергә ат һарайҙары төҙөү менән шөғөлләнә. Әйткәндәй, башҡорттарҙың ҡурҡыу белмәүе тураһында. Бер мәл, яҙғы юл өҙөклөгө ваҡытында, беҙҙең “мотылек”тар сафтан сыҡты. Шул саҡта ҡаты яраланған яугирҙе ашығыс эвакуациялау талап ителде. Ошондай мәлдә беҙҙе “Хан” ҡотҡарҙы. Танк йырғыслаған колеялы юлдан “УАЗик”та нисек үткәндер – үҙе генә белә. Уның менән һуңғараҡ таныштырырмын, бөгөн бүләкләнәсәк”, – тип һөйләне “Башҡорт”. Мунса инеү тәртибен боҙһаң – штраф “Бында һеҙ һаҡ взводының нисек урынлашҡанын күрерһегеҙ, – тип экскурсияны дауам итте “Башҡорт”. – Командир – һеҙҙең яҡташығыҙ, ҡушаматы – “Старший”. Намыҫлы, яуаплы яугир, үҙе бик баҫалҡы. Бөгөн ул Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров исеменән махсус хәнйәр менән бүләкләнде. Республика етәксеһе бында кил­гәндә “Старший” менән осрашып һөйләште. Бында һеҙ күргәндәрҙең барыһы ла – взводтың хужалыҡ ҡоролмалары, ҡоймалар, биналар, кухня – уның етәкселегендә эшләнгән һәм йыһазландырылған. Элек мин ошонда йәшәнем. Һуңынан икенсе команда пунктына күсергә тура килде”. Ә был ваҡытта “Михалыч” ҡушаматлы яугир ашарға бешерә, картуф ҡыҙҙыра ине. Төрлө йәшел тәмләткестәр, кишер, борос тураны. Икмәк, сәй бар. Кухняла барыһы ла өйҙәгесә. “Урманда аппетит шәп, егеттәр һәр саҡ туҡ булырға тейеш”, – ти “Михалыч”. Бында спорт менән шөғөлләнеү өсөн урындар ҙа бар. Полк командиры һүҙҙәренсә, һуғыштан һуң яугирҙәр ошонда килеп, стрестан арына. Бындай мәлдәрҙә мунса ла ярҙам итә. “Мунса өсөн айырым яугир яуап бирә. Беҙгә уның ныҡ эҫе итеп яғыуы оҡшай – хатта һөйәктәр шытырлап киткәндәй була! Ысынында, мунсасының хеҙмәте бик яуаплы ул. Эҫе парҙан һуң яңынан тыуғандай булаһың. Беҙҙә мунсаға инеү графигы бар. Ул көн һайын иртәнге сәғәт һигеҙҙән киске алтыға тиклем асыҡ. Һәр кем ваҡытында йыуынып өлгөрһөн өсөн, алдан махсус журналға яҙылып ҡуябыҙ. Тәртипте боҙһаң – штраф”, – ти “Башҡорт”. Ул беҙгә медицина пунктын да күрһәтте. Әлегә ул башҡа ҡорол­маларҙан бер нәмәһе менән дә айырылмай, ләкин тиҙҙән яңыһы асыласаҡ, тине полк командиры. Башҡорт аттары үҙҙәрен нисек күрһәтер? “Ә бына – аттар. Алда әйткә­немсә, улар хәрби позициялағы яугирҙәргә кәрәк-яраҡ ташыясаҡ. Был маҡсатта “ГАЗ-66” йөк маши­наһы һәм квадроциклдар ҙа ҡул­ланыла ала. Әммә уларҙы дош­мандың күреүе бар. Аттарҙа иһә таң менән һиҙҙермәй генә хәрби позицияларға йөктө илтергә мөм­кин. Икәүһендә бергә – 200 килограмм самаһы. Иртәнсәк ике рейс яһап өлгөрөргә була. Аттарҙы әлегә һынап ҡына ҡарайбыҙ. Уларҙы атыш, шартлау тауыштарына ла әҙерләргә кәрәк бит. Башҡорт атта­ры сыҙамлы, көслө, аҡыллы. Улар­ҙы файҙаланыу тәҡдимен Баш­ҡортостан яугирҙәренең рухи остазы Хәмзә хәҙрәт әйтте. Тәүҙә был һүҙҙәрҙе көлөмһөрәп ҡабул иткәй­нек, унан ҡарашыбыҙҙы үҙгәрттек. Барыһы ла һәйбәт булһа, киләсәктә уларҙың һанын унға тиклем арттырырбыҙ тибеҙ. Ветери­на­ры­быҙ тиҙҙән отпускынан килә. Взвод мал аҙығы менән тәьмин ител­гән. Барыһы ла минең кон­тролдә”, – тип билдәләне “Башҡорт”. Шул уҡ көндә ике яугирҙе генерал Шайморатов миҙалы менән бүләкләнеләр. “Хан” ҡушаматлы майор һәм автомобиль ротаһы бүлексәһе командиры, кесе сержант “Марсель” юғары наградаға лайыҡ булды. “Һеҙ был бүләкте хәрби хеҙмәтегеҙ, Тыуған илгә тоғролоғоғоҙ менән яуланығыҙ. Беҙ махсус хәрби операцияла лайыҡлы еңәсәкбеҙ”, – тип мөрәжәғәт итте яугирҙәргә уларҙың командиры. “Барығыҙға ла Башҡортостан Башлығы Радий Фәрит улы Хә­бировтан һәм республика хал­ҡынан рәхмәт һүҙҙәрен еткерәм. Һеҙҙең хеҙмәтегеҙ – иң ҡатмар­лыларҙың береһе. Белегеҙ, ба­рыһы өсөн дә һеҙ – ысын геройҙар. Был ысынлап та шулай. Рәхмәт һеҙгә”, – тине бүләкләү тантана­һында Азат Бадранов. “Хан” заманында “ҡыҙыу нөк­тә”лә булған, Тажикстанда хеҙмәт иткән. “Башҡорт” уның хәрби бәрелештәр ваҡытында иптәш­тәрен нисек ҡотҡарғаны хаҡында һөйләне, әммә “Хан” быны герой­лыҡ тип һанамай. “Шаҡ ҡатырлыҡ бер нәмә лә эшләмәнем. Барыһы ла тойоу көсөм арҡаһында булды. Ул көндә ҡуйы томан ине. Ниндәйҙер хәүеф бар кеүек, ғәҙәти тауыштар ише­тел­мәй. Яугирҙәр өсөн борсола башланым. Улар минең батальондан – Күгәрсен һәм Учалы егеттәре. Бер-береһен ҡаплап, яйлап ҡына улар ут һыҙығынан сыҡты, артабан иһә машинала үҙебеҙҙең подраз­делениеға алып киттем, – тип ҡыҫҡаса бәйән итте “Хан”. – Шундай һөнәр бар – Тыуған илде һаҡлау. Ватаныбыҙ беҙҙе тәрбиә­ләне. Хәрби ант биргәнбеҙ: илебеҙгә ауырлыҡ килгәндә ситтә ҡала алмайбыҙ”. “Беҙ – ҙур ғаилә, бер-беребеҙҙе һаҡларға, ярҙам итергә тейешбеҙ. Бында булған арала ысын хәрби дуҫтарға әйләндек. Иптәштәрем – водителдәр “Фунтик”, “Асман”, “Винт”, “Хруст”, “Кеша” һәр ваҡыт хәүеф аҫтында, әммә улар көн дә яраланғандарҙы яу яланынан сығарыуҙы, боеприпастар, аҙыҡ-түлек ташыуҙы дауам итә. Һәм бер ҡасан да уларҙың икеләнгәнен күргәнем юҡ”, – ти “Марсель”. Полк командиры Стәрле­та­маҡтан ике яугиргә иғтибар итеүебеҙҙе һораны. Улар – “Худой” менән “Хадар” – бер туғандар. Разведка взводында хеҙмәт итәләр. “Саҡырыу ҡағыҙын мин өлөш­ләтә мобилизация иғлан ител­гәндең икенсе көнөндә үк алдым”, – ти “Худой”. “Ағайымдың яуға саҡырылғанын ишеткәс тә, хәрби комиссариатҡа килеп, мин дә повестка алдым”, – тип өҫтәне “Хадар”. “Ҡустымдың ҡарары минең өсөн көтөлмәгәнсә булды. Уның өсөн борсолам, гел уйланам. Хәрби заданиеларға бергә бар­майбыҙ, икебеҙ ҙә һәләк булмаҫ өсөн сират буйынса ғына йөрөй­бөҙ”, – тине “Худой”. “Ошо егеттәр менән ғорурланам. Полкка тәүгеләрҙән булып “Худой”, һуңыраҡ “Хадар” килде. Ағалы-ҡустылы бер полкта хеҙмәт итергә теләгән. Улар – тыйнаҡ, шаян егеттәр. Шул уҡ ваҡытта ҡыйыу һәм ғәйрәтлеләр ҙә. “Худой” махсус тәғәйенләнештәге отрядта хеҙмәт иткән, ҡустыһы иһә – Һауа-десант ғәскәрҙәрендә. Әйткәндәй, “Хадар” барбершопта эшләгән. Башҡорт­остандан һөнәри инструменттарын алып килделәр, хәҙер унан яугир­ҙәр сәстәрен алдырта, һаҡалдарын ҡыҫҡарттыра”, – тип һөйләне “Башҡорт”. * * * – Булдыра алғанса, һеҙгә бары­һын да күрһәттем. Яҡташта­рығыҙҙың нисек йәшәгәнен, хеҙмәт иткәнен күрҙегеҙ. Башҡараһы эштәр, әлбиттә, күп – алғы һыҙыҡта ғына түгел, урынлашҡан ерҙә лә. Ҡаҙырға, соҡорға, йышырға тура килә. Был эштәр егеттәргә тәжрибә туплау йәһәтенән дә мөһим. Шул уҡ ваҡытта алға барыуҙан туҡта­мая­саҡбыҙ – алға һәм тик Еңеүгә! – тип оло ышаныс менән оҙатты беҙҙе полк командиры. Барлыҡ яугирҙәребеҙгә уңыш­тар, именлек, еңеү теләйбеҙ! Эдуард ҠУСҠАРБӘКОВ