Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған артисы, Башҡортостандың халыҡ артисы Рәмил Ғәйзуллин 1987 йылдан Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһында эшләй, әле – солист. Уның тырышлығы менән Милли халыҡ уйын ҡоралдары оркестры ойошторола, 2001 йылдан – художество етәксеһе, артабан директоры була. Рәмил Ғәйзуллин бер үк ваҡытта бер нисә музыка ҡоралында уйнай: ҡумыҙ, хайран, дуплфуруй (венгрҙарҙың ике ҡатлы флейтаһы), чоор (ҡырғыҙҙарҙың буй флейтаһы), һыбыҙғы (татар флейтаһы). – Рәмил Мәүлит улы, ни өсөн һеҙҙе “Кеше-оркестр” ти йөрөтәләр? – Мин филармонияға эшкә килгәндә, унда Азат Айытҡолов, Ишморат Илбәков кеүек билдәле ҡурайсылар эшләй ине, шуға ла тамашасыға яңылыҡ алып килеү маҡсатында икенсе юлды һайланым: ҡурайҙан тыш ҡумыҙ, хайран, өзләү, һыбыҙғы һәм башҡа милли музыка ҡоралдарында уйнай башланым. Төрлө учреждениеларға ла концерттар менән йөрөй инек, бер ваҡыт балалар баҡсаһында сығыш яһаным. Шул саҡта уның мөдире икенсе балалар баҡсаһындағы хеҙмәттәшенә: “Хәҙер һеҙгә “Кеше-оркестр” килә”, – тип хәбәр итте. Шунан миңә ошо исем тағылды. – Белгород филармонияһында һеҙҙең фоторәсемегеҙ эленгән... – Белгород Рус халыҡ ҡоралдары академия оркестры менән Белгородта ғына түгел, ә бөтә Ҡырым, Севастополь буйлап бергәләп концерттар бирҙек. Дирижерҙар парадына мине даими саҡыралар, унда Рәсәйҙән 35 дирижер ҡатнаша. Уларҙың концерттарында йыш сығыш яһайым, шуның өсөн улар, үҙҙәренеке тип яҡын күреп, фотоһүрәтемде элеп ҡуйғандар. Ул ғына түгел, күп кенә филармонияларҙың сайтын асһаң: “Ниндәй билдәле кешеләр сығыш яһаны?” тип яҙыла – унда минең фамилия ла бар. Рәсәйҙә В.В. Андреев исемендәге дәүләт академия рус оркестры, Н.П. Осипов исемендәге Рәсәй халыҡ ҡоралдары милли академия оркестры иң мәшһүрҙәр булып тора. Улар менән биш-алты тапҡыр сығыш яһаным. В.В. Андреев исемендәге дәүләт академия рус оркестрының 135 йәшлек юбилей концертында Алтын фондҡа ингән сығыштар ғына ҡатнашты. Минең ҡурайҙа уйнаған Морат Әхмәтовтың “Соло-импровизация для друга Рамиля” әҫәре ошо фондҡа индерелгән. Ул “Урал”ды ҡурайҙа уйнауҙан башлана һәм артабан төрлө көйҙәр ҡумыҙ, һайран, балсыҡтан эшләнгән саз, һыбыҙғылар, өзләү һәм башҡа милли музыка ҡоралдарында башҡарыла. Әйткәндәй, мин бөтәһе 40-тан ашыу оркестр менән сығыш яһаным, әле лә быны дауам итәм, шул иҫәптән Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Үзбәкстан, Азербайжан республикаларының оркестрҙары менән дә эшләйем. Бер нисә симфоник оркестр менән сығыш яһаным: Рәсәй Милли гвардияһы оркестры, Ҡырғыҙстандың Бишкәк симфоник оркестры, Ҡаҙағстандың Алматы симфоник оркестры, Урал симфоник оркестры. Халыҡ музыка ҡоралдары оркестрҙары ла хеҙмәттәшлек итергә саҡыра. Бындай сығыштар быйыл да дауам итә. Мәҫәлән, көҙ Астанала Ҡорманғазы исемендәге Ҡаҙаҡ дәүләт академия халыҡ ҡоралдары оркестры менән сығыш яһарға саҡырҙылар, Краснодарҙан саҡырыу алдым. Киләһе йылда Волгоградҡа, Әстрханға барасаҡмын. Мәскәү, Санкт-Петербург һәм башҡа бик күп ҡалаларҙың сәхнәләрендә башҡорт ҡурайын яңғыратам. Был Башҡортостан өсөн дә ғорурлыҡ. – Билдәле булыуынса, һеҙ ҡурай менән дә ҙур сәхнәлә дирижерлыҡ иттегеҙ. – Белгородта үҙемдең сығыш менән бер әҫәргә дирижерлыҡ иттем, араһында ҡурайҙа уйнайым – шундай сығышым бар. Н.П. Осипов исемендәге Рәсәй халыҡ ҡоралдары милли академия оркестры етәксеһе, Рәсәйҙең халыҡ артисы Владимир Андропов килде лә: “Афарин, Рәмил! Беҙҙең оркестрҙа ошо әҫәрегеҙ менән дирижер булып сығыш яһаһағыҙ ине”, – тип һораны. Ризалаштым. Ярты йылдан һуң сығыш яһарға барҙым. Тулҡынландым да, сөнки 34 дирижер араһынан мине һайлап алған. Сығыш ваҡытында ҡурайҙа бер минут дауамында башҡорт халыҡ көйҙәренә импровизация уйнарға һәм артабан дирижерлыҡты дауам итергә тейеш инем. Ҡурайҙы һалғанда тәгәрәп төшөп китеүе бар тип уйлап, уны ҡулымда ҡалдырҙым. Аҙаҡ ҡурай менән дирижерлыҡ итеп сығышты тамамлап ҡуйҙым. Һуңынан бер нисә композитор эргәмә килеп: “Иң ҡыҙығы шул булды: башҡорт ҡурайы Рәсәйҙең төп рус оркестры менән”, – тип әйттеләр. Шунан һуң был үҙемә лә оҡшап ҡалды. Мәлендә ҡурай менән күрһәтеп ебәрәм. Был дирижерҙың ҡулында ҡурай тотоуы тарихта беренсе тапҡыр булды. Уйламағанда килеп сыҡты. Вәхит Хызыров, Нур Дауытов һәм мин Санкт-Петербургка сығыш яһарға барҙыҡ. В.В. Андреев исемендәге дәүләт академия рус оркестры менән “Азамат” халыҡ йырына һәм тағы ла бер музыкаль әҫәргә дирижерлыҡ итеүемде һоранылар. Мин унда ҡурайсы булып сығыш яһарға барғас, дирижер костюмын алмағайным, шуға ла милли кейемдә (артта бүрек эленеп тора) оркестрға дирижерлыҡ иттем. – Музыка ҡоралдары менән ҡыҙыҡһыныу ҡасан башланды? – Әсәйем Фәүзиә Ибраһим ҡыҙы – мандолинала, атайым Мәүлит Төхбәтулла улы баянда, гармунда уйнаған. Атайым миңә бер йәш тулғанда мәрхүм булып ҡалды. Беҙ алты бала инек. Ғаиләлә бөтәбеҙ ҙә – беребеҙ баянда, гармунда, икенсебеҙ мандолинала уйнай. Мин, иң бәләкәйе булараҡ, уларҙы күреп үҫтем. Беренсе класты тамамлағанда бесәндә тешем һыҙланы. Әсәйем ҡурай ҡырҡып бирҙе лә: “Ошолай өрһәң, тешеңдең һыҙлауы бөтә”, – тине. Һыуыҡ һауа инеп, тештең һыҙлағаны бөткән кеүек. Яйлап ҡурайҙа ла тауыш сығара башланым. Шулай итеп, миңә беренсе тапҡыр ҡурай тотторған кеше – әсәйем. Аҙаҡ Белорет ҡалаһындағы мәктәп-интернатҡа IV класҡа уҡырға барғас, Мөхәррәм Сәлимовта ныҡлап уйнарға өйрәндем. VII класты тамамлаған йылда бесәндән ҡайтҡан саҡта, Мәйгәште ауылы яғынан килгән Ғәли Хәмзинде осраттым. Минең ҡулда ҡурайҙы күрҙе лә: “Ҡустылар, ҡурайҙа уйнайһығыҙмы? Сәнғәт училищеһында ҡурай бүлеге бар. Шунда уҡырға килегеҙ”, – тине. Шулай итеп, Ғәли Хәмзин ҡурайҙа ҡайҙа уҡырға кәрәклеген әйтеп, юл күрһәтте. Өфө сәнғәт училищеһында Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Рәхимовта ҡурай серҙәренә ныҡлап төшөндөм. Уҡыуҙы тамамлағас, Салауат ҡалаһына ебәрҙеләр, унда беренсе тапҡыр ҡурай класын астым. Армиянан һуң Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһына эшкә килдем, ситтән тороп Өфө сәнғәт институтын тамамланым. Төрлө милли ҡоралдарҙа элек тә уйнай белә инем, яйлап филармонияла ошо һөнәрҙәремде күрһәтә башланым. – Сәнғәт юлын һайлағанға үкенмәйһегеҙме? – Икенсе һөнәр һайлау мөмкинлеге булһа, хәрби кеше булыр инем. Хабаровскиҙа ике йыл хеҙмәт иткәндән һуң, тағы ла ике йылға хеҙмәткә ҡалдым, унда артабан да үҫеү мөмкинлеге булды. Әле өс юғары белемем бар. Хәрби юлды һайлаған осраҡта, академияны тамамлап, юғары офицерҙар рәтен тулыландырыр инем, тип уйлайым. Сәнғәт юлына өҫтөнлөк биргәнгә бер ҙә үкенмәйем, сөнки бында иркенләп ижад итеү мөмкинлеге бар. Сәнғәттә бойороҡ аҫтында эшләү дөрөҫ түгел, тип уйлайым. Ижад кешеһенә азатлыҡ бирелергә, ул туҡтауһыҙ эҙләнергә тейеш. – Милли халыҡ уйын ҡоралдары оркестрының тәүге етәксеһе булыу бәхетен дә татынығыҙ... – Был бәхетте үҙемә үҙем төҙөнөм, сөнки оркестрҙың башланғысында торҙом. Европала милли оркестрҙар юҡ, уларҙың үҙҙәренең милли музыка ҡоралдары бөттө, тиһәң дә була, һирәк-мирәк кенә осрай. Шуға ла уйланып йөрөй торғас, милли оркестр кәрәк, тип үҙебеҙҙең етәкселәргә мөрәжәғәт иттек. Республика етәкселеге был тәҡдимде хупланы. Милли халыҡ уйын ҡоралдары оркестрына 15 йыл етәкселек иттем. Уның үҙенең ҡатмарлы юлы бар. Рус оркестрҙарының юлы күптән һалынған, тапалған, ә беҙҙең милли оркестрға үҙенә юл һалырға, репертуарын төҙөргә тура килә. – Рәмил Мәүлит улы, әңгәмә өсөн рәхмәт, һеҙгә ижади уңыштар теләйбеҙ. Фото: Рәмил Ғәйзуллиндың шәхси архивынан.