Beknayev Ulug‘bek Alisher o‘g‘li1 – tayanch doktorant,
e-mail: ulugbekbeknayev@gmail.com
Po‘latov Sarvar Mustafoevich1 – katta o‘qituvchi.
e-mail: m-biologiya@mail.ru
1Samarqand davlat veterinariya meditsinasi,
chorvachilik va biotexnologiyalar universitetining Toshkent filiali.
https://doi.org/10.5281/zenodo.8117626
Qabul qilindi: 05.07.2023
Crossref DOI: 10.24412/cl-37059-2023-06-3-12
UDK: 631.52
Annotatsiya: Respublikamizda qashqarbedaning yagona “Qibray” navi mavjud bo‘lib, ushbu nav 2009-yilda davlat Reyestriga kiritilgan. Uni o‘zini alohida ekib yetishtirish agrotexnikasi ishlab chiqilgan, boshqa ekinlar bilan qo‘shib yoki aralashma holda ekib yetishtirish bo‘yicha tadqiqotlar olib borilmagan bo‘lib, qashqarbedani bir yillik boshoqli ekinlar bilan aralashma holda ekib yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqish bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega vazifalardan biri sanaladi. Bunda imkon qadar yuqori hosildorlikka erishishda dastlab har bir ekin turi bo‘yicha ekishning maqbul me’yorlarini aniqlash va albatta ularda iqtisodiy samaradorlikni tahlil qilish kerak bo‘ladi.
Kalit so‘zlar: Qashqarbeda, agrotexnika, hosildorlik, tuproq, ekish me’yor, chorva mollari, mahsuldorlik.
Abstract: In our republic, there is only "Qibray" variety of kashqarbeda, and this variety was included in the State Register in 2009. The agrotechnics of growing it separately has been developed, researches have not been carried out on growing it in combination with other crops or without a mixture, and the development of the technology of growing kashgarbeda with annual spike crops is of urgent importance today. is considered one of the tasks. At the same time, in order to achieve the highest possible yield, it is first necessary to determine the optimal planting standards for each type of crop and, of course, to analyze their economic efficiency.
Keywords: In Kashgarba, agrotechnics, productivity, soil, sowing rate, livestock, productivity.
ASOSIY QISM.
Qashqarbeda ikki yillik, bo‘yi 0,5-1,0 m dan 1,5-2 m. gacha yetadigan o‘t o‘simlik. Ildizi sershox, o‘q ildiz. Poyasi bitta yoki bir nechta, qirrali bo‘lib, yuqori qismi shoxlangan.
Sirdaryo viloyati sug‘oriladigan tuproqlarining meliorativ holati boshqa viloyatlar tuproqlarning meliorativ holatidan tubdan farq qiladi. Viloyat barcha tumanlarining sug‘oriladigan tuproqlari turli darajada sho‘rlanishga uchragan, bunga ko‘ra, viloyat bo‘yicha sug‘oriladigan tuproqlarning 80% turli darajada sho‘rlangan, ularning turi va egallagan maydoni tumanlar kesimida bir-biridan farq qiladi.
TADQIQOT OBYEKTI VA QO‘LLANILGAN METODLAR.
Qishloq xo‘jalik ekinlaridan yuqori hosil olishda, ekish me’yorini o‘rganish muxim vazifalardan biri hisoblanadi. Biz tajribalarimizda qashqarbedaning Qibray navida ekish me’yorini aniqlash uchun 10 ta har xil variantlarda (12 kg, 14 kg, 16 kg, 18 kg, 20 kg, 22 kg, 24 kg, 26 kg, 28 kg, 30 kg) 4 ta takrorda tajribalar olib bordik.
Qashqarbedaning Qibray navining ekish me’yorlari:
1-jadval.
Ekish ishlari 2021-yil 1-may kuni amalga oshirildi. Vegetasiya davri davomida o‘simliklarning o‘sib rivojlanishi, ko‘k massa hosildorligi va iqtisodiy samaradorligi bo‘yicha ekish me’yoriga baxo berdik hamda, eng ma’qul variantni topish uchun tajribalar olib borildi.
O‘simliklarning ko‘payishi urug‘ bilan bog‘liq bo‘lib, o‘simlik gullaganidan keyin, gullar changlanib, urug‘lanishi natijasida urug‘ hosil bo‘ladi. O‘simliklarning vegetasiya davri urug‘ unib chiqqanidan pishgungacha bo‘lgan davrni tashkil qiladi. Tadqiqotlarimizda pishish davrini o‘rganganimizda Qashqarbedaning Qibray navining urug‘lari 12-avgustda pishib yetildi.
Qashqarbeda biologik xususiyati bo‘yicha bedaga yaqin, ammo qishki qurg‘oqchilikka chidamliligi bedaga nisbatan yuqori, qashqarbedaning namni ko‘p talab qiladigan davri - gullash davri hisoblanadi. Boshqa fazalarida suvni bedaga nisbatan juda kam talab qiladi. Gullash davrida namlik yetishmasa, bargi to‘kiladi. Shonalash davrida tez o‘sib, kunlik o‘sishi 3-5 smga to‘g‘ri keladi. Erta bahorda o‘sishi boshlanadi. Gullash davri 14-15 kun, ba’zida 20 kungacha davom etadi. Qashqarbedani har xil o‘simliklardan bo‘shagan yerlarga erta baxorda yoki kuzda ekish mumkin. Aksariyat holda boshqa ekinlar bilan birga ekiladi: masalan boshoqli va oziqa ekinlar bilan birga ekilsa yaxshi natija beradi. Qashqarbedaning ildizida, poyasida, bargida, gulida va mevasida kumarin aromatik (xushbo‘y) modda bor. Agarda gullash davriga to‘liq o‘tib ketsa, tarkibida kumarin moddasi ortishi natijasida chorva mollari qashqarbedani yaxshi yemay qo‘yishi va ko‘p miqdorda isrof qilishi mumkin. Shu sabab, qashqarbedani ko‘k massa sifatida o‘rishda gullash davrigacha shonalash davrida o‘rib olish zarur. Pichan olish uchun shonalash davrida va gullash davrining boshlanishida o‘riladi.
X.Atabayeva, O.Qodirxo‘jayevlarning (2006) ma’lumoti bo‘yicha Qashqarbeda (oq qashqarbeda) to‘yimli oziqa beradigan o‘simlik, undan sifatli pichan va senaj tayyorlanadi. Bir kilogram ko‘katida 17-25 g oqsil va 0,16-0, 20 oziqa birligi mavjud. Qashqarbedaning chorvachilikda va dehqonchilikda ahamiyati katta, chunki qurg‘oqchilikka, sovuqqa va sho‘rlanishga chidamli o‘simlik. Oq qashqarbeda chorvachilikda katta axamiyatga ega. Oq qashqarbeda - Melilotus albus Med dir - 2 yillik o‘simlik, ildizi o‘q ildiz, pishiq rivojlangan, poyasi o‘tsimon, tik o‘sadi, yaxshi shoxlanadi, balandligi 75-200 sm. Bargi murakkab uch bo‘lakli, tukli va tuksiz, yumaloq va cho‘zinchoq shaklda bo‘ladi. Gullari barg qo‘ltiqlarida joylashadi, shingil shakldagi gul to‘plamiga ega. Dukkagi mayda, bir urug‘li, usti turlangan, urug‘i mayda, sarg‘ish-yashil, 1000 ta urug‘ining vazni 1,5 g. atrofida.
Chorva mollari uchun Qashqarbeda ozuqa ekin sifatida katta axamiyatga ega, qashqarbeda ikkinchi yilida ayniqsa erta baxorda ozuqaga talab katta bo‘lgan vaqtda ko‘k massa sifatida o‘rib olinishi bilan ajralib turadi.
OLINGAN NATIJALAR VA ULARNING TAHLILI.
Tajribalarimizda Qashqarbedaning Qibray navi 10 ta variantda har xil me’yorlarda ekilgan paykalchalarda urug‘ hosildorligini o‘rganganimizda quyidagi natijalar olindi. Qashqarbedaning Qibray navida 12 kilogramm/gektar urug‘ ekilgan 1 - variantda 1,62 s/ga, 14 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 2 - variantda 1,75 s/ga, 16 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 3 - variantda 1,81 s/ga, 18 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 4 - variantda 1,92 s/ga, 20 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 5 - variantda 1,98 s/ga, 22 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 6 - variantda 2,15 s/ga, 24 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 7 - variantda 2,21 s/ga, 26 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 8 - variantda 2,31 s/ga, 28 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 9 - variantda 2,37 s/ga va 30 kilogramm gektar urug‘ ekilgan 10 - variantda 2,41 s/ga ni tashkil qildi. Ekish me’yori variantlar bo‘yicha oshgan sari urug‘ hosildorligi ortib bordi. (2-jadval).
Qashqarbedaning Qibray navining urug‘ hosildorligi:
2-jadval.
1-diagramma. Qashqarbeda ekish me’yoriga bog‘liq urug‘ hosildorligi ko‘rsatkichlari.
Qashqarbeda sof holda va boshoqli ekinlar aralashma holda ekilgan har bir variant bo‘yicha ko‘k massa va pichan hosildorligi o‘rganildi. Bir gektar yerdan olinadigan ozuqa birligini yanada oshirish maqsadida qashqarbedani tritikale, suli, javdar kabi boshoqli ekinlar bilan aralashma holda ekishning eng samarali variantlarini aniqlash bo‘yicha tadqiqotlar olib borildi. Quyida keltirilgan jadvalda tajriba dalasida qashqarbedaning “Qibray” navini tritikalening “Kumushsimon prag” navi bilan 6 xil variantda 4 ta takrorlanishda, javdarning “Shalola” navi bilan 6 xil variantda 4 ta takrorlanishda, hamda sulining “O‘zbekiston keng bargli” navi bilan 6 xil variantda 4 ta takrorlanishda aralashma holda ekib o‘rganilgan tajribalar bo‘yicha ko‘k massa hosildorligi ko‘rsatkichlari keltirilgan.
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rish mumkin-ki, qashqarbeda o‘zi alohida ekilganda o‘rtacha ko‘k massa hosildorligi 327,6 s/ga tashkil etgan bo‘lsa, qashqarbedani tritikalening “Kumushsimon prag” navi bilan qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 65 kg/ga me’yorlarda qo‘shib ekilgan 1-variantda o‘rtacha ko‘k massa hoildorligi 375,8 s/ga, 2-variantda 381,2 s/ga, 3-variantda 370,6 s/ga, 4-variantda 365,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 373,3 s/ga ni tashkil etdi.
Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 70 kg/ga me’yorda qo‘shib ekilgan 1-variantda 380,3 s/ga, 2-variantda 387,4 s/ga, 3-variantda 390,6 s/ga, 4-variantda 398,7 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 389,3 s/ga ni tashkil etgan. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 75 kg/ga me’yorda qo‘shib ekilgan 1-variantda 417,2 s/ga, 2-variantda 412,4 s/ga, 3-variantda 425,6 s/ga, 4-variantda 418,7 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 418,5 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 85 kg/ga, 1-variantda 420,3 s/ga, 2-variantda 428,7 s/ga, 3-variantda 431,4 s/ga, 4-variantda 429,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 427,5 s/ga ni tashkil etdi.
Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 90 kg/ga me’yorda aralashma holda ekilgan 1-variantda 450,2 s/ga, 2-variantda 448,2 s/ga, 3-variantda 442,8 s/ga, 4-variantda 454,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 449,0 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 95 kg/ga me’yorlarda ekilgan 1-variantda 446,8 s/ga, 2-variantda 450,4 s/ga, 3-variantda 452,4 s/ga, 4-variantda 454,8 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 451,1 s/ga ni tashkil etdi.
Sulining “O‘zbekiston keng bargli” navi bilan qashqarbeda 20 kg/ga + suli 45 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 335,1 s/ga, 2-variantda 331,7 s/ga, 3-variantda 339,2 s/ga, 4-variantda 342,7 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 337,2 s/ga tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 50 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 350,4 s/ga, 2-variantda 338,8 s/ga, 3-variantda 341,8 s/ga, 4-ariantda 346,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 344,4 s/ga ni tashkil etdi.
Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 55 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 415,2 s/ga, 2-variantda 404,8 s/ga, 3-variantda 414,4 s/ga, 4-variantda 424,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 414,7 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 65 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 420,8 s/ga, 2-variantda 418,2 s/ga, 3-variantda 426,4 s/ga, 4-variantda 432,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘k massa hosildorligi 424,5 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 70 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 421,2 s/ga, 2-variantda 416,6 s/ga, 3-variantda 424,8 s/ga, 4-variantda 436,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 424,8 s/ga ni tashkil etdi.
Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 75 kg/ga me’yorlarda ekilgan 1-variantda 425,4 s/ga, 2-variantda 428,4 s/ga, 3-variantda 431,2 s/ga, 4-variantda 440,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 431,8 s/ga ni tashkil etdi. Javdarning “Shalola” navi qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 65 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda ko‘k massa hosildorligi 363,6 s/ga, 2-variantda 347,2 s/ga, 3-variantda 361,2 s/ga, 4-variantda 370,8 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 360,8 s/ga ni tashkil etdi.
Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 70 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 389,6 s/ga, 2-variantda 389,2 s/ga, 3-variantda 419,2 s/ga, 4-variantda 409,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 401,9 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 75 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 436,0 s/ga, 2-variantda 428,4 s/ga, 3-variantda 440,4 s/ga, 4-variantda 429,2 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 433,5 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 85 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 441,2 s/ga, 2-variantda 438,4 s/ga, 3-variantda 430,6 s/ga, 4-variantda 442,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtachach ko‘rsatkich 438,2 s/ga ni tashkil etdi.
Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 90 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 448,4 s/ga, 2-variantda 450,2 s/ga, 3-variantda 446,4 s/ga, 4-variantda 445,8 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 447,7 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 95 kg/ga me’yorlarda ekilgan 1-variantda ko‘k massa hosildorligi 446,2 s/ga, 2-variantda 448,6 s/ga, 3-variantda 450,8 s/ga, 4-variantda 444,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 447,8 s/ga ni tashkil etdi.
Qashqarbedani boshoqli ekinlar bilan turli me’yorlarda qo‘shib ekilganda olingan hosildorlik ko‘rsatkichlari.
3-jadval.
Ushbu tajribalar asosida qashqarbedaga tritikalening urug‘i 95 kg/ga me’yorda qo‘shib aralashma holda ekilganda eng yuqori hosildorlikka, ya’ni 451,1 s/ga hosildorlikka ega bo‘lganligi kuzatildi. Eng kam hosildorlik ko‘rsatkichi esa qashqarbeda o‘zi alohida ekilganda, ya’ni 327,1 s/ga bo‘lganligi kuzatildi. Quyida keltirilgan ..-jadvalda tajriba dalasida qashqarbedaning “Qibray” navini tritikalening “Kumushsimon prag” navi bilan 6 xil variantda 4 ta takrorlanishda, javdarning “Shalola” navi bilan 6 xil variantda 4 ta takrorlanishda, hamda sulining “O‘zbekiston keng bargli” navi bilan 6 xil variantda 4 ta takrorlanishda aralashma holda ekib o‘rganilgan tajribalar bo‘yicha pichan hosildorligi ko‘rsatkichlari keltirilgan.
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rish mumkin-ki, qashqarbeda o‘zi alohida ekilganda o‘rtacha pichan hosildorligi 327,6 s/ga tashkil etgan bo‘lsa, qashqarbedani tritikalening “Kumushsimon prag” navi bilan qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 65 kg/ga me’yorlarda qo‘shib ekilgan 1-variantda o‘rtacha pichan hoildorligi 375,8 s/ga, 2-variantda 381,2 s/ga, 3-variantda 370,6 s/ga, 4-variantda 365,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 373,3 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 70 kg/ga me’yorda qo‘shib ekilgan. 1-variantda 380,3 s/ga, 2-variantda 387,4 s/ga, 3-variantda 390,6 s/ga, 4-variantda 398,7 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 389,3 s/ga ni tashkil etgan. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 75 kg/ga me’yorda qo‘shib ekilgan 1-variantda 417,2 s/ga, 2-variantda 412,4 s/ga, 3-variantda 425,6 s/ga, 4-variantda 418,7 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 418,5 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 85 kg/ga, 1-variantda 420,3 s/ga, 2-variantda 428,7 s/ga, 3-variantda 431,4 s/ga, 4-variantda 429,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 427,5 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 90 kg/ga me’yorda aralashma holda ekilgan 1-variantda 450,2 s/ga, 2-variantda 448,2 s/ga, 3-variantda 442,8 s/ga, 4-variantda 454,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 449,0 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + tritikale 95 kg/ga me’yorlarda ekilgan 1-variantda 446,8 s/ga, 2-variantda 450,4 s/ga, 3-variantda 452,4 s/ga, 4-variantda 454,8 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 451,1 s/ga ni tashkil etdi. Sulining “O‘zbekiston keng bargli” navi bilan qashqarbeda 20 kg/ga + suli 45 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 335,1 s/ga, 2-variantda 331,7 s/ga, 3-variantda 339,2 s/ga, 4-variantda 342,7 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 337,2 s/ga tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 50 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 350,4 s/ga, 2-variantda 338,8 s/ga, 3-variantda 341,8 s/ga, 4-ariantda 346,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 344,4 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 55 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 415,2 s/ga, 2-variantda 404,8 s/ga, 3-variantda 414,4 s/ga, 4-variantda 424,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 414,7 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 65 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 420,8 s/ga, 2-variantda 418,2 s/ga, 3-variantda 426,4 s/ga, 4-variantda 432,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha pichan hosildorligi 424,5 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 70 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 421,2 s/ga, 2-variantda 416,6 s/ga, 3-variantda 424,8 s/ga, 4-variantda 436,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 424,8 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + suli 75 kg/ga me’yorlarda ekilgan 1-variantda 425,4 s/ga, 2-variantda 428,4 s/ga, 3-variantda 431,2 s/ga, 4-variantda 440,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 431,8 s/ga ni tashkil etdi. Javdarning “Shalola” navi qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 65 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda pichan hosildorligi 363,6 s/ga, 2-variantda 347,2 s/ga, 3-variantda 361,2 s/ga, 4-variantda 370,8 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 360,8 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 70 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 389,6 s/ga, 2-variantda 389,2 s/ga, 3-variantda 419,2 s/ga, 4-variantda 409,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 401,9 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 75 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 436,0 s/ga, 2-variantda 428,4 s/ga, 3-variantda 440,4 s/ga, 4-variantda 429,2 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 433,5 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 85 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 441,2 s/ga, 2-variantda 438,4 s/ga, 3-variantda 430,6 s/ga, 4-variantda 442,4 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtachach ko‘rsatkich 438,2 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 90 kg/ga me’yorda ekilgan 1-variantda 448,4 s/ga, 2-variantda 450,2 s/ga, 3-variantda 446,4 s/ga, 4-variantda 445,8 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 447,7 s/ga ni tashkil etdi. Qashqarbeda 20 kg/ga + javdar 95 kg/ga me’yorlarda ekilgan 1-variantda pichan hosildorligi 446,2 s/ga, 2-variantda 448,6 s/ga, 3-variantda 450,8 s/ga, 4-variantda 444,6 s/ga ni tashkil etgan bo‘lsa, barcha variantlar bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich 447,8 s/ga ni tashkil etdi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. Andrianov V.I., Medvedeva V.T., Lopatko M.V. Normы vыseva i sposobы poseva donnika//Korma, 1977. №4. S.25.
2. Atabayeva X.N., Ro‘zmetov R. Dala ekinlarini yetishtirishni ilg‘or texnologiyalari. Toshkent 2004 yil. 33 bet.
3. Bobatova U.D. Tritikaleni ekish muddati va me’yorlarini don hosildorligiga ta’sirini o‘rganish/ Agrar sohani barqaror rivojlantirishda fan, ta’lim va ishlab chiqarish integrasiyasi. II ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari to‘plami. 21 may 2018 yil. 26-28 betlar.
4. Boboyev F.G., Elmurodov A.B.Tritikale – muhim oraliq va ozuqa ekini. “Respublikada chorvachilikni rivojlantirish istiqbollari” mavzusidagi Chorvachilik va parrandachilik ilmi-tadqiqot instituti Respublika ilmiy-amalaiy konferensiya materiallari to‘plami. Toshkent 2019 yil. 278-280 betlar.
5. Botirov Sh.A. Sho‘rlangan tuproqlardagi tuzlarning o‘simliklarga ta’siri / Agrar sohani barqaror rivojlantirishda fan, ta’lim va ishlab chiqarish integrasiyasi II ilmiy-amaliy konferensiyasi materiallari to‘plami. 21 may 2018 yil. 61-63 betlar.
6. Golub A.S., Dones I.A. Ekologicheskaya perspektiva kulturы Melilotus dlya agrolandshaftov stavropolskogo kraya //Sovmeщyennыye posevы polevыx kultur v sevooborote agrolandshafta Mejdunarodnaya nauchnaya ekologicheskaya konferensiya. Pod red. I.S. Belyuchenko. 2016. S. 122-124.
7. Gorbunov V.N., Shevchenko V.Ye. Seleksionnыye dostijeniya po tritikale v nachnыx syentrax Rossii i blijayshego zarubejьya j.Zemledeliye i rastenivodstvo. 2015 T.29 № 4 str.24
8. DjumaxanovB., Xudoykulov J. Tritikale-perspektivnaya zernovaya kultura dlya syentralnoy Azii. Vestnik Agrarnoy nauki Uzbekistana.3(13) 2003 g. Tashkent.
9. Kosalapov V.M., Trofimov I.A., Shevsov A.V. Kormoproizvodstvo – osnova razvitogo selskogo xozyaystva. Jivotnovodstvo i kormoproizvodstvo: teoriya, praktika i innovasiya. Materialы mejdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferensii. Almatы 6-7 iyunya 2013 god. St. 233-239.
10. Livanov K., Ignatov P. Donnik v zasushlivыx rayonax Povoljьya// Luga i pastbiщa, 1967. №1.
11. Sokolov I.D., Shelixov P.V., Sedova V.T. Produktivnost donnika. Nauchno-obosnovannaya texnologiya yego vozdelыvaniya// Vestnik s.-x. nauki, 1991. №7. S.101-104.
12. Sokolov I.D., Shelixov P.V., Sedova V.T., Kirpichev I.V. Produktivnost donnika: nauchno obosnovannaya texnologiya yego vozdelыvaniya// Vestnik s.-x. nauki, 1991. №7. S. 101-104.
13. Tros V.B., Tros N.M. Ximicheskiy sostav i kormovaya syennost fitomassы smeshannыx posevov silosnыx kultur/Sborniki statey / Sovremennыye resursosberegayuщiye texnologii proizvodstva rasteniyevodcheskoy produksii v Belarusi 2013 g.