Азат БАДРАНОВ: "Мин МХО-ла Башҡортостан Башлығы Радий Хәбировтың сәйәсәтен алып барам"

Июнь аҙағында Башҡортостан­дан бер төркөм журналист махсус хәрби операция биләмә­һен­дә командировкала булды. Беҙ бик күп йәнле осрашыуҙар ойошторҙоҡ, ҡыҙыҡлы темалар алып ҡайттыҡ. Бөгөн иғтибарығыҙға Башҡортостан Хөкүмәте Премьер-министрының беренсе урынбаҫары, әле махсус хәрби операция биләмәһендә хеҙмәт иткән Азат БАДРАНОВ менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ. Азат Бадранов менән осрашыу фронт һыҙығынан бер нисә километр алыҫлыҡта ғына булды. Ул Башҡортостандан 700 яугир хеҙмәт иткән полкка килгәс, командир шунда уҡ рация аша еткерҙе: “13-сө” урында (Азат Бадрановтың позывнойы), штабҡа килегеҙ, төркөм­дәргә өйөлмәгеҙ, дистанция һаҡла­ғыҙ”. Был ваҡытта яугирҙәрҙең күбеһе хәрби бурысын башҡара ине, шуға күрә Азат Бадранов янына уларҙың бер аҙы ғына килде. Төрлө яҡтан “Һаумыһығыҙ, Азат Шамил улы”, “Сәләм бирҙек, иптәш лейтенант” тигән һүҙҙәр ишетелде. Һәм шунда уҡ күп һанлы һорауҙар яуа башланы, сөнки Азат Бадранов махсус хәрби операция зонаһында беҙҙең төбәктең рәсми вәкиле һәм уның бурысы – Башҡортостан яугирҙәренең булған проблемаларын Рәсәй Оборона министрлы­ғына еткереү. – Азат Шамил улы, үҙ иркегеҙ менән чиновник кабинетын ҡал­дырып, Баш­ҡорт­ос­тан хәрбиҙә­ре менән бер рәткә тороп, махсус хәрби операция биләмә­һендә булыуығыҙға һигеҙенсе ай. Ошо ваҡыт эсендә һеҙҙең аңығыҙҙа нимәләр үҙгәрҙе? – Бында үҙемде файҙалы итеп тойҙом, күңел гармонияһына өл­гәш­тем. Урынға килеп урынлаштым, хәрбиҙәрҙән килгән һорауҙар­ҙы өйрәндем, аңларға тырыштым, ә аҙаҡ уларҙы хәл итә башланым. Бында барыһы ла аныҡ: ҡара икән – ҡара, аҡ икән – аҡ, бер-берең ме­нән мөнәсәбәттәр үтә күрен­мә­ле. Йәшермәйем, башта бик ҡур­ҡыныс ине. Фронт линияһын­дағы хеҙмәттең тәүге көндәре ҡурҡыуҙы еңеү тарихы булды, сөнки билдә­һеҙлек менән осра­шырға тура килде. Тик был минең юлым, был юлда еңеүгә өл­гәш­тем, тип әйтә алам. Әле барыһы ла аң­ла­йышлы. Ҡайҙа хәүефле, ә ҡайҙа тынысы­раҡ икә­нен аңлай башланым. Мә­ҫәлән, фронттың бар участкаһында ла бронежилет кеймәйем, һәр саҡ шәхси ҡорал йөрөтмәйем, теге йәки был ауылға иртә менән барыу яҡшы икәнен беләм, ә ҡайҙалыр тик төндә йөрө­йөм. Күп нәмәне тыныс ҡабул итәм. Бары тик командование алдыма ҡуйған бурыстар бар. Уларҙы үтәргә кәрәк – уйлап, иғтибарлап, ентекләп. Ҡайһы берҙә минең хаҡта “йә һәләк бул­ған, йә Мәскәүҙә йөрөй, йә Өфө­лә ресторанда күргәндәр” тигән алдаҡ яңылыҡтар барлыҡҡа килә. Имеш, ҡораллы һаҡ аҫтында ғына йөрөй икән, тигәнде лә йыш ише­тәм. Тәүҙә бындай алдаҡҡа нисек ҡарарға белмәнем. Аҙаҡ бының барыһының да ваҡ-төйәк икәнен аңланым. Әгәр яугирҙәр ми­не бер нимә лә эшләмәй, “ул бында булды, тик проблеманы хәл итмәне” тиһә, насар булыр ине. Ун­дай тәнҡитте ҡабул итәм. Ә башҡаларын ваҡ һәм иғтибарға лайыҡ булмаған нә­мәләр тип иҫәпләйем. Ярҙам иткәндән һуң яугирҙәрҙең күҙҙәрен күреү һәм рәх­мәт һүҙҙәрен ишетеү мөһимерәк. Тимәк, мин дөрөҫ юл һайлағанмын. – Башҡортостан хәрбиҙәре нин­дәй мәсьәләләр менән мөрә­жәғәт итә, уларҙы нимә борсой? – Һорауҙар төрлө – социаль-көнкүрештән башлап хеҙмәткә бәйлеләренә тиклем. Студенттарҙы бюджетҡа күсерҙек, дауалауға ебәрҙек, кәртә кәртәләттек, утын, бесән килтерҙек... Бында шуны аңларға кәрәк: был проблемаларҙы үҙем генә хәл итмәйем. Мин – Радий Фәрит улы төҙөгән ҙур меха­низм­дың, ҙур системаның бер өлөшө генә. Мине махсус хәрби операцияла Хәбиров сәйәсәтен үткәреүсе тип әйтергә була. Республиканан коллегаларға ла ҙур ғына көсөргәнеш төшә, һәм улар ҙа нисек тейеш, шулай эшләй. Федераль түләүҙәр буйынса ҡытыр­шылыҡ­тар булғайны, айырыуса МХО-ның башлан­ғыс мәлдәрендә. Мәсьәлә беҙҙең төбәк компетен­цияһында булмаһа ла, хәл ителә. Радий Фәрит улы оборона министры Сергей Шойгуға мөрәжәғәт итте һәм проблеманы күрһәтеп, исемлек тапшырҙы. Ҡабатлап әйтәм, проблемалар хәл ителә. Шулай уҡ хәрбиҙең документтар эшләткән саҡта теге йәки был учреждениела булыу кәрәклегенә бәйле хәлдәр килеп сыға. Йәрә­хәттәр, наградалар буйынса һорау­ҙар була. Кешеләр күп, төрлө хәл­дәр тағы ла күберәк, айырыуса алғы һыҙыҡта. Хәрби хәлдә офи­церҙарҙың береһе ваҡытында рапорт биреп өлгөрмәгән йәки башҡа нимәнелер күҙ уңынан ысҡын­дырған икән, беҙ ҡушыла­быҙ, эш­ләйбеҙ. Әйткәндәй, мобили­за­цияланғандарҙан Шайморатов йәки Доставалов батальондарында хеҙ­мәт итеү теләге тураһында һо­рау­ҙар килә. Быны ла хәл итеп була, ҡаршылыҡтар юҡ, иң мөһиме подразделениеларҙа вакантлы урындар булһын. – Башҡортостан яугире – ниндәй ул? – Егеттәр менән аралашҡан саҡ­та улар­ҙың элекке социаль статусы, белеме мөһим булмаған әйбер­гә әйләнә. Махсус хәрби операция зонаһында полиция офицеры һәм кисәге жуликтың бер окопта ятыуы ихтимал. Бында һинең ысын­бар­лыҡта кем булыуың мө­һим. Әллә кем булып киткән кеше­ләр бар, тик һуғыш уларҙы тәрбиә­ләй. Физик яҡтан көсһөҙ ирҙәрҙән бер кем дә көлмәй, уларҙы эштәре, кешелек сифаттары буйынса баһалайҙар. Башҡортостан яугирҙәре – герой­ҙар. Улар – ябай, тыйнаҡ егеттәр. Мәҫәлән, “Йылан” ҡушаматлы старшина. Бөтә рота уға ҡарап тора. “Йылан”ға офицер вазифа­һын тәҡдим итәләр, тик ул баш тарта. Үҙен тейешле урынында тип иҫәпләй. Һәм, ысынлап та, уның ротаһында тулы тәртип, дисциплина. Ротаһын йыш ҡына алышҡа ебәрәләр һәм егеттәре уның артынан бара. Шул уҡ ваҡытта МХО-ға тиклем “Йылан” ябай водитель булған. Бөтөнләй ғәҙәти кеше, ә һуғышта ул асылды, лидер, идара итеү сифаттары килеп сыҡты. Бындағы егеттәрҙең күбеһе шундай. Улар нисек хеҙмәт итеүе, ниндәй батырлыҡтар ҡылыуы тураһында һөйләмәй, был уларға кәрәк тә түгел. Социаль селтәрҙәрҙе лә алып бара белмәйҙәр, тик фронтта ысын сифаттары асыла. Тылда әле һаман беҙҙең яугирҙәрҙең алғы һыҙыҡта булыуын, атышыуҙар, снарядтар шартлауын, еңеү, хәҡиҡәт, илебеҙ өсөн һуғыш барғанын аңламаған кешеләр бар. Беҙҙең ирҙәр ғаилә­һе, Тыуған иле тураһында уйлап һөжүмгә бара. Улар эскерһеҙ һәм намыҫлы. Әгәр әле илебеҙ махсус хәрби операция биләмәһендә ҡар­шы һуғышҡан яманлыҡты туҡтат­ма­һалар, ул беҙҙең ҡалаларға, ауылдарға, өйөбөҙ тупһаһына киле­үен аңлайҙар. Был бик ҡурҡыныс. Әлбиттә, был һуғыш элеккеләре кеүек түгел. Унда граждандар һуғы­шы элементы бар. Беҙҙең бер бри­гаданың замполиты Винница өлкә­һенән. Унда уның ата-әсәһе, туған­дары ҡалған. Бер туған апаһы уны ҡарғаған. Әммә ул хеҙмәт итә. УНДА бөтәһенән дә зомби яһа­ған­дар, ти. Уға ни тиклем ауыр булыуын күҙ алдына килтереп була. Прокси-һуғыш бара. Бында бөтәһе лә белә: низағ Украина менән түгел, ә уның биләмәһендә НАТО илдәре менән. Күҙ алдына килтерегеҙ әле: 50-нән ашыу ил был илде ҡорал, разведка мәғлүмәттәре, кешеләр менән тәьмин итә. Имеш, ялланып һуғышҡандар күп. Мин быға ышанмайым. Улар – теге йәки был Көн­байыш иленең регуляр армияһы. Алғы һыҙыҡта поляк, француз, инглиз телмәре ишетелә. Шеврон, жетондар рәүешендә дәлилдәр бик күп. – Башҡа төбәк яугирҙәре менән нисек эш итәһегеҙ? – Хәрби хәрәкәттәр шарттарында иң мөһиме – бер-береңә ярҙам итеү. Күрше батальондарға ярҙам итәбеҙ. Беҙҙең яугирҙәр кемгә нимә етмәй, шуның менән бүлешә. Мәҫәлән, яугир военторгта форма алған икән ти, ә бында Башҡортос­тандан гуманитар ярҙам килгән. Ниңә икенсе комплект кейемде үҙеңдең иптәшеңә бирмәҫкә? Ябай кешеләр мөнәсәбәттәренә ҡоролған йәнле хеҙмәттәшлек бара бында. Унһыҙ булмай. Ҡайһы берҙә икенсе төбәк яугирҙәре менән бергә оборона тотаһың. Әйтеүемсә, бында туғандар булып бөтәбеҙ. Ә ағай ағаһына ярҙам итәсәк. Әле һеҙҙең менән һөйләшеп торған полкта Башҡортостан, Пенза һәм Ульяновск егеттәре хеҙмәт итә. – Махсус хәрби операцияла башҡорт яугирҙәре – йылдан ашыу, мобилизация­ланғандар йылға яҡын хеҙмәт итә. Улар араһында беҙҙең яҡташтарға ғына хас йолалар булдырылдымы? – Дөйөм фронт аралашыу мәҙә­ниәте бар. Мәҫәлән, беҙ бында бер ҡасан да хушлаш­майбыҙ. Иң беренсе ошоға иғтибар иткәйнем. “Хушлашмайым” тип әйтәбеҙ. Аҙ ғына таныш кешеләр ҙә бер-бере­һенә “туған” тип өндәшә. Бер тап­ҡыр төндә ҡайтып килгәндә, бараһы урынға өлгөрә алманыҡ һәм күрше подразделениела туҡтарға мәжбүр булдыҡ. Һалдаттар бер һорауһыҙ ҡунып сығырға саҡырҙы, ашатты, ял итергә мөмкинлек бирҙе. Ошо туғанлыҡ була ла инде. Башҡорт яугирҙәренә килгәндә, фронтта “Башҡортостан” тигән бренд барлыҡҡа килде. Беҙҙең республиканы бында бөтәһе лә белә, исемле батальондар тура­һын­да хәбәрҙар, блокпостарҙа документ күрһәтһәң, төбәкте таный­ҙар. Башҡортостандың һәр ваҡыт гуманитар йөк ебәреп торғанын күптәр белә. Яугирҙәр бындай ҡеүәтле ярҙамға һоҡлана. Төрлө милләт ир-аты үҙен башҡорт тип атай. Бер иптәшем – чечен – беҙҙең ба­тальон­ға гуманитар ярҙам, тәгәрмәсле техника килтерҙе. Яңыраҡ уны осратҡайным, баҡһаң, контракт төҙөп Шайморатов исемендәге батальонда хеҙмәт итергә булған. “Шайморатовсы” тигән исем тыуған ерендә уның абруйын күп тапҡырҙар күтәрәсәк, тине. Уға батальондағы мөхит, егеттәрҙең кәйефе оҡшай. Әле ул документтарын әҙерләй, оҙаҡламай хеҙмәт итә башлаясаҡ. – Азат Шамил улы, бында ирҙәр илаймы? – Эйе. Хәрби иптәштәре һәләк булған саҡта. Иртән генә бергә ашап ултырҙылар, ә кисен... Бында бер кем дә күҙ йәшен йәшермәй... – Күҙ алдығыҙҙа кешеләр үҙгәрҙеме? – Кемдер бөтөнләй хәмер эсеү­ҙән баш тартты. Йәш егеттәр бик тиҙ ир ҡорона инде. Күптәр йәшәү ҡиммәттәрен яңынан баһалай. Ябай ғына төшөнсәләр – ғаилә, балалар, атай-әсәй, тыуған өй бик ҡәҙерлегә әйләнә. – Тәрән тәьҫораттар ҡалдыр­ған һәм ғүмер буйы иҫләрлек нәмәләр булдымы? – Кешеләр. Тәү сиратта улар. Иптәштәрем булып киткәндәрҙе һәм һәләк булғандарҙы иҫләйә­сәкмен. Егеттәрҙе юғалтыу бик ауыр. Мин һәр ваҡыт кешеләр араһында, тик бер үҙем ҡалған ва­ҡыттарҙа ирекһеҙҙән күҙ йәше аға башлай. Күп яугирҙәр менән дуҫ­лаштым, улар менән бергә йә­шәнек, өйҙәрендәге эштәрҙә лә яр­ҙам иттем, кемдер килеп рәхмәт әйтте, ә икенсе көнөнә ул юҡ... Яңы­раҡ “шаймора­товсыларға” генерал Шайморатов миҙалдарын тапшырҙым. Бүләк­ләнеүселәр ара­һында рота фельдшеры ла бар ине. Шәп егет. Пулялар аҫтынан яралы хәрбиҙәрҙе һөйрәп сығара, уларҙы тыныс урынға алып китә ине. Миҙал тапшырғандың икенсе көнөнә ул һәләк булды, заданиенан ҡайтманы. Һәр яугир Аллаһ Тәғәләнең уны нисек уттан һаҡлап ҡалғанын иҫләй. Тик “шайморатов­сылар”, “доставаловсылар”, моби­ли­зацияланғандар һуғыш алып барыуын дауам итә, улар резервта тормай, ә ут линияһында йөрөй. – Башҡорт хәрбиҙәрен командование нисек баһалай? – Беҙҙең хәрбиҙәрҙең мотива­цияһы бик юғары. Командирҙар быны йыш билдәләй. “Шаймо­ратов­сы”ларҙы әйтәм, улар иң яҡшыларҙың береһе тип иҫәпләнә. Батальонда юғары дисциплина, юғалтыуҙар әҙерәк, хәрби файҙа күберәк. Мобилизация­ланғандар буйынса. Өфөнән “Толпар” спецназы отряды беспилотниктар менән эшләүҙә махсус­лашҡан. Уларҙың лабораторияһы, оҫтаханаһы, 3D-принтерҙары бар, улар БПЛА йыя, башҡа хәрбиҙәрҙе өйрәтә. Федераль яңылыҡтарҙа улар тураһында һөйләйҙәр, егеттәр менән ғорурланам. Дошман да был яугирҙәрҙе белә һәм улар менән осрашыуҙан ҡасырға тырыша. – Махсус хәрби операция би­лә­мәһендә хеҙмәт итеү ҡарары тураһында үкенмәй­һегеҙме? – Юҡ. Бында килергә теләгем эмоциональ булды, уға бер нисә тарих йоғонто яһаны. Бында ҡус­тым танкист булып хеҙмәт итә, уны һуңғы тапҡыр биш йәшлек сағында, егерме йыл элек күргәйнем. Йүнәлештәрҙең береһендә ҡаты танк һуғыштары бара, ул улар­ҙа ҡатнаша. МХО биләмәһенә яҡташ­тарым – Архангел, Ҡырмыҫҡалы районы егеттәре китте. Оҙатҡан саҡта ауыр уйҙар биләп алды: улар һуғышҡа китә, ә мин республикала ҡалам. Өлөшләтә мобилизация башланғас иһә, патриотизм һүҙҙәр түгел, ә эштәр талап итте. Шул саҡта аңланым: доброволецтар һәм мобилизацияланғандар менән бергә булырға кәрәк. Уларҙың һәр береһенең тик үҙҙәре генә белгән мотивацияһы. Урыным улар янында кеүек ине, һәм барыһы ла ошолай килеп сыҡҡанға, янымда дуҫтарым булыуына шатмын. Илмир МХО биләмәһенә Мәскәүҙән килде. Баш ҡалала уҡый, дәүләт хеҙмәтендә эшләй ине. Мобилизация башланғас, шунда уҡ минең менән барам тине. Ә үҙенең бронь һәм өс балаһы бар. Икенсе иптәшем – Салауат – Рәми Ғарипов исемендәге гимназия-интернаттан. Беҙ бала саҡта бер бүлмәлә йәшәнек. Аҙаҡ ул хәрби белем алды һәм тормош юлдары айырылып торҙо, әле яңынан осраштыҡ. Ул да әйтте: “Азат, һинең менән барам”. Хәрби әҙерлек үткәндә уға әйтәм: “20 йыл самаһы элек бер бүлмәлә йәшәнек, бәлки, шулай булмаһа, һиңә фронтҡа барырға тура килмәҫ ине”. Ә ул миңә: “Ул осраҡта бында кем менән барыр инең һуң?” – тине. Салауат элемтә взводы командиры булып хеҙмәт итә, көн һайын ғүмере хәүеф аҫтында, үҙенең егеттәре менән батальон подразделениеларын бәйләнеш менән тәьмин итә. Был эштең асылын аңлар өсөн күҙ алдына килтерегеҙ: алыш бара, атыш, ә элемтәселәр ҡорамалдары һәм сымдары менән һуғыш яланы буйлап шыуышып бара. Шуға күрә хәҙер шундай уйға киләм: мин Салауат менән киттем, ә ул минең менән түгел. Ошондай йылы туғанлыҡ хистә­ре күп егеттәргә хас. Элек бындай осраҡтар һирәк кеүек ине, ә бында һәр икенселә ошондай уҡ хәл. Пензанан эшҡыуар бар, автосервистар селтәре тота. Ғаиләһе аҡса менән тәьмин ителгән, тик ул бында хеҙмәт итеүҙе һайлаған. Питерҙан пластик хирург, бында ул – фельдшер. Күптәр аҡса өсөн килмәгән. Егеттәр ғүмерен хәүеф аҫтына ҡуя, унһыҙ булмай, тик барыбер аҡса әллә ни мәғәнәгә эйә түгел. Әлбиттә, финанс яғы ла бар, тик патриотизм көслөрәк. Батальондарҙа хеҙмәт иткәндәр хәрби әҙерлек үтә. Бында үҙебеҙ­ҙең полигон бар. Мәҫәлән, механик-водителдәрҙе, гранато­метчик­тарҙы, минометчиктарҙы айырым уҡыталар. Барыһын да алалар, кешенең мотивы, сәбәптәре мөһим. “Запасниктар” ҙа бар. Хәрби тәжри­бә яйлап туплана. Уның булмауы ҙур минус түгел, уны йыйып була. – Азат Шамил улы, һеҙ үҙегеҙ өсөн төп һығымта яһанығыҙмы? – Беренсенән, иң ҡиммәтлеһе – ғүмер, ғаилә, яҡындар. Фронтта күп нәмә баһаһын юғалта – йорт, автомобиль, техника, ҡиммәтле кейем һәм башҡалар. Бында уларҙың хаҡы юҡ. Улар өсөн бер кем дә ҡайғырмай. Иң мөһиме – ғүмер, кешеләр. Икенсенән, МХО-ла туғанлыҡ хистәре барлыҡҡа килә. Һәр кем һуңғы нәмәһе менән бүлешә. Студент ятағындағы кеүек. Егеттәр әйтеүенсә, улар ял ваҡытында тыныс ҡына ашай, йөрөй, ял итә алмай, сөнки хәрби иптәштәре бында һуғыш алып барыуын дауам итә. Миңә хәрбиҙәр менән блиндаждар, окоптар, ташландыҡ фермалар, емерелгән биналар, хәрби позицияларҙа ҡунырға тура килде. Дежурҙа ла торҙом, бер котелоктан ашаным. Шуға күрә “туған”дың нимә икәнен аңланым. Әгәр һин һынманың икән, тимәк, нығындың. Өсөнсөнән, бында карма мәсьә­лә­һе, йәғни насар уй-ниәт өсөн яза, бик тиҙ ғәмәлгә аша. Бер осраҡ бе­ләм, күрше подразделение егет­тәре, еңел генә йәрәхәт алһаң ине, һөҙөмтәлә түләүҙәр, ярты йыл ял була, тигән. Әйтеп тә бөтмәгәндәр, блиндажға инеү менән, снаряд килеп тә төшкән. Әгәр тыныс тормошта карма оҙаҡ йөрөһә, фронтта бик тиҙ ғәмәлгә аша. Хәтерегеҙгә төшөрәбеҙ, Баш­ҡортостан Хөкүмәтенең беренсе вице-премьеры Азат Бадранов был­тыр көҙ үҙ теләге менән фронт­ҡа китергә ҡарар итә. Махсус хәрби операция биләмәһендә 2022 йылдың ноябренән Рәсәй Геройы Миңлеғәле Шайморатов исемен­дәге батальонда хеҙмәт итә башланы. Ә һуңғы ике айҙа 3-сө армия корпусының сәйәси бүлеге офицеры булып хеҙмәт итә. Шулай уҡ республика хәрбиҙәренә ярҙам күрһәтеү һәм егеттәргә гуманитар йөк килтереүҙе координациялай. Фото һәм сығанаҡ: "Башинформ".