Майҙың икенсе яртыһынан һуған себене оса башлай. Ул ергә һәм һуғандың төбөнә күкәй һала. Бер нисә көндән йомортҡанан сыҡҡан ҡарышлауыҡтар, йәшел тәмләткестең эсенә инеп, уны ашай башлай. Һөҙөмтәлә һуған һулып серей. Был бәләгә ҡаршы нисек көрәшергә һуң? Рәсәй ауыл хужалығы үҙәгенең үҫемлектәрҙе һаҡлау бүлеге етәксеһе Эльма Садиҡова был һорауға төплө яуап бирҙе. – Һуған менән кишерҙе аралаштырып ултыртыу ысулын күптәр белә. Тағы бер ысул – йәшелсәне иртәрәк ултыртыу. Себен оса башлау менән түтәлдәргә ошондай матдә һибеп сығырға кәрәк: бер квадрат метр майҙанға 100 грамм ағас көлө, бер стакан тәмәке оно, бер балғалаҡ ҡара борос. Бынан һуң дүрт-биш көн һайын ерҙе йомшартып торорға кәрәк. Ҡарышлауыҡтарҙы еңеүҙең тағы бер ысулы – тәмәке оно төнәтмәһе һибеү. Бер биҙрәгә 200 грамм тәмәке оно йә махорка һалып, өс литр ҡайнар һыу менән бешерәләр ҙә, ике-өс тәүлеккә ҡалдырып торалар. Һуңынан 10 литр һыу, бер аш ҡалағы һабын, бер балғалаҡ борос һалып бутайҙар. Был төнәтмәне үҫемлектәргә һәм ергә һибеп сығырға кәрәк. Һуған төбөнөң сереүе – бәшмәк ауырыуы. Был сир барлыҡҡа килһә, һуғанға баҫҡанда йомшаҡ ерҙәрҙе тойорға була. Һаҡлауға һалынғаны тиҙ серейәсәк. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, бәшмәк һуғанда ла, ерҙә лә икенсе йылға тиклем һаҡлана. Ауырыуҙан һаҡланыу өсөн һуған һәм һарымһаҡты ҡояшлы, ҡоро көндә алалар һәм йылы булған, еләҫ урында киптерәләр, һуңынан аҡбур менән эшкәртеп, һаҡлауға һалалар. Переноспороз – шулай уҡ бәшмәк ауырыуы. Тәүге сиратта һуғандың ҡыяғында аҡһыл йәшел төҫтәге таптар барлыҡҡа килә, һуңынан улар һорғолт-күкһел төҫкә әйләнә. Ҡыяҡтарҙың осо ваҡыт үтеү менән һарғайып кибә. Ауырыу ямғырлы һәм һыуыҡ көндәрҙә айырыуса шаша. Был бәшмәк тә ерҙә һәйбәт ҡышлай. Шуға ҡышҡылыҡҡа һуған ҡалдыҡтарын түтәлдәрҙә ҡалдырмаҫҡа, уны икенсе йыл башҡа урынға ултыртырға кәңәш ителә. Көрәш ысулы: һуғанды төньяҡтан көньяҡҡа табан ултыртырға кәрәк. Араһында сүп үләне үҫмәһен, орлоҡтар бер-береһенә яҡын ултыртылмаһын. Һуған ҡыяҡтары 10 – 12 сантиметрға еткәс, еҙ хлорокись шыйыҡсаһы менән эшкәртегеҙ. Бының өсөн 10 литр һыуға бер аш ҡалағы һабын һәм еҙ хлорокисы өҫтәгеҙ. Түтәлдә ауырыу барлыҡҡа килеү менән һыу ҡойоуҙы, ашламалар индереүҙе туҡтатып тороғоҙ. Баштары ҙурайғас та, һуғанды алырға була. Ҡыяҡтарын шунда уҡ яндырырға, ә баштарын ҡояшта 12 – 14 көн һаҡларға кәрәк. Һуған һәм һарымһаҡ туты – шулай уҡ бәшмәк ауырыуы. Ауырыу тәү сиратта үҫемлектең ҡыяғын зарарлай, уларҙа аҡһыл-һары төҫтә ҡабарынҡы урындар барлыҡҡа килә. Бер килке ваҡыт үткәс, улар ҡараясаҡ. Инфекция һуған һәм һарымһаҡ ҡалдыҡтарында, күп йыллыҡ һуған төрҙәрендә һаҡланыуы ихтимал. Иҫкәртеү сараларын үрҙә әйтеп киттек. Фузариоз сире күпселек осраҡта һарымһаҡта осрай. Тәүҙә үҫемлектең төбө йомшара, һуңынан ул кибеп ҡорой. Был ауырыу һарымһаҡҡа йоҡмаһын өсөн уны ултыртыр алдынан баҡыр купоросы менән эшкәртергә кәрәк. 10 литр һыуға бер аш ҡалағы өҫтәп, һибеп сығырға, ауырыу үҫемлектәрҙе яндырырға кәрәк. Лилиә НУРЕТДИНОВА