Yoʻldashev Abubakr
Zaylobiddinov T.M
zaylobiddinovtoshkentboy@gmail.com
Andijon davlat pedagogika instituti biologiya yoʻnalishi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.7977168
Qabul qilindi: 26.05.2023
Crossref DOI: 10.24412/cl-37059-2023-05-225-227
Annotatsiya: Barcha tirik organizmlar oʻz tuzilishiga va takibiga ega. Tirik organizimlar tarkibi oʻxshash boladi, lekin ba’zi belgi tuzilishi bilan farqlanadi. Oʻsimliklarni ham oʻzini morfologiyasi va anatomiyasiga ega. Tezisda shular haqida qisqacha ma’lumotlar keltirib oʻtilgan.
Kalit soʻzlar: Oʻsimliklar, jamoa, hayot, tarkib, tuzilish, qoplam, fitosenoz, tur.
Annotation. All living organisms have their own structure and process. The composition of living organisms is similar, but they differ in the structure of some characters. Plants have their own morphology and anatomy. Brief information about them is given in the thesis.
Key words: Plants, community, life, content, structure, cover, phytocenosis, species.
ASOSIY QISM.
Oʻsimliklarni asosan biologiyani botanika tarmogʻida oʻrganiladi. Oʻsimliklar jamoasini tuzilishi tarkibini botanikani geobotanikani sinmorfologiya boʻlimi oʻrganadi.
Oʻsimliklar qoplamini oʻrganishda va tavsiflashda ikki muhim tushunchani flora va oʻsimliklar qoplamining farqini bilish zarur. Ma’lum mamlakat yoki hududda tarqalgan oʻsimliklar turlarining majmuasi yoki roʻyhatiga flora deb ataladi. Yer kurasi maydonlarida uchraydigan oʻsimlik turlarining soni 500 mingga yaqin. Oʻzbekistonda oʻsimliklarga boy oʻlka, soʻngi ma’lumotlarga koʻra unda 4500 ga yaqin yuksak oʻsimlik turlari oʻsadi. [1]
Fitosenozlarning floristik tarkibi.
Floristik tarkib- muayyan oʻsimliklar jamoasining hududidagi jami turlarning majmui. Floristik tarkib – muhim konstitutsiyaviy belgi jamolarni tuzilishi va funksiyalarin belgilaydi. Bu juda muhim belgi boʻlib shu jamoa oylashgan ekologik sharoit uning tarixi qanchalik buzilganligi va uning holati kabilar haqida ma’lumotlarni beradi. Floristik tarkib bir qancha koʻrsatkichlar bilan xarakterlanadi. Bularga turlar tarkibining boyligi flora yoki turlarning tipi deosporalarning kirib kelishi va boshqalar kiradi. (2)
Fitotsenozni tashkil qilgan turlar, ularning soni va uchrash darajasi shu fitotsenozdagi ekologik sharoitga, uning bir xilligi yoki turli-tumanligiga bogʻliq. Fitotsenozning ma’lum bir uchastkasidagi ekologik sharoit shu yerda oʻsib turgan turlarning ba’zilari uchun juda qulay boʻlsa, boshqalari uchun noqulay boʻlishi mumkin. Oʻz-oʻzidan ma’lumki, Fitotsenozdagi turlarning uchrash darajasini — moʻlligini ifodalash uchun Drude shkalasidan — uning turli variantlaridan foydalaniladi. Moʻllikni baholovchi Drude shkalasi dastlab besh ballik edi, keyin 7 ballik boʻlgan.
Ballar quyidagicha belgilangan va ifodalangan:
Socialis-soc — shox-shabbasi bilan bir-biriga tegib turadi.
Copiosae cop3 — bir turga kiradigan oʻsimlik juda koʻp.
Copiosae cop2 — koʻp.
Copiosae cop1 — deyarli koʻp.
Sparsae sp — uchrash darajasi oʻrtacha.
Solitariae sol — juda kam uchraydi.
Unicum un — uchastkada bitta oʻsimlik uchraydi.
Keyinchalik har bir ball uchun belgi emas, sanalar: 5-4-3-2-1 ishlatiladigan boʻldi. Hozirgi vaqtda Oʻzbekiston botaniklari turlar moʻlligini begilash uchun 7 yoki 10 ballik shkaladan foydalanishadi.
Bu shkala quyidagicha ifodalanadi:
10 — shox-shabbasi bilan bir-biriga tegib turadi.
9 — juda koʻp uchraydi.
8 — koʻp uchraydi.
7 — deyarlik koʻp uchraydi.
6 — uchrash darajasi oʻrtacha.
5 — deyarli kam uchraydi.
4 — kam uchraydi.
3 — juda kam uchraydi.
2 — ahyon-ahyonda uchraydigan tur.
1 — tavsiflanayotgan uchastkada 1 yoki 2 tupi uchraydigan tur.
Fitotsenozdagi turlarning uchrash darajasini bunday koʻz bilan aniqlashda ancha subektivlik bor. Bundan tashqari, modomiki gap tur qalinligining har xilliligi ustida borar ekan, koʻp yoki kam degan tushunchalar aniq ma’lumotlar bermaydi{1}
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI:
1. Oʻ.Pratov, L Shasvaliyeva, E Sulaymonov, X.Ahunov, K.Ibidov, V.Mahmudov Botanika “Toshkent 2010”.
2. А.С Юлдашев, Ш.Тожибоев, А.А.Имирсинова, М.У.Тожибоев Ботаника Геоботаника асослари “тошкент-2021”.