Бөгөн Өфөлә, “Торатау” когресс-холында күренекле башҡорт дин һәм йәмәғәт эшмәкәре Зәйнулла Рәсүлевтең (1833-1917) тыуыуына 190 йыл тулыуға арналған «Шәйех Зәйнулла Рәсүлев һәм Евразия халыҡтарының суфыйсылыҡ мәҙәниәте» халыҡ-ара фәнни-ғәмәли конференцияһы үтте. Уның эшендә Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының баш белгесе, Өфө фән һәм технологиялар университеты доценты, тарих фәндәре кандидаты Нурислам Ҡалмантаев та ҡатнашты. Ул түбәндәгеләрҙе билдәләне: – Исламдың урындағы дини-фәлсәфәүи ҡараштар менән ҡушылыуы башҡорт мосолмандарының үҙенсәлектәрен билдәләй. Шуға күрә башҡорттар араһында суфыйсылыҡ киң таралған. Унан тыш, башҡорт суфый-ишандары бер үк ваҡытта "указлы" ла булған. Башҡортостанда теге йәки был ишан тирәләй берләшеү иһә социаль хәлгә генә түгел, территориаль тәғәйенләнешкә ҡарап та тормошҡа ашырылған. Күп һанлы мөриттәре булған ишандар абруйлы дини дәрәжәгә эйә булған. Мөриттәр һәм уларҙың дини остаздары - ишандар араһында бик яҡын, ышаныслы мөнәсәбәттәр булдырылған, ул ғүмер оҙонона һаҡланып килгән. Ишанлыҡтың нәҫелдән-нәҫелгә күсәгилешлек үҙенсәлеге башҡорт мөхитендә айырыуса сағылыш тапҡан. Беҙҙә ишандарҙың тотош династиялары билдәле. Иң сағыу өлгөләрҙең береһе – Урал һәм Себерҙәге йөҙҙәрсә дин әһелдәренә йоғонто яһаған билдәле ишандарҙың береһе – шәйех Зәйнулла Рәсүлев, Нәҡшбәндиә ордены ағзаһы, Троицкиҙа "Рәсүлиә" мәҙрәсәһенә нигеҙ һалыусы, Рәсүлевтәрҙең ишандар династияһына нигеҙ һалыусы. Йылдар барышында Зәйнулла Рәсүлев киң һәм күп яҡлы эшмәкәрлеге менән Волга-Урал төбәгендә суфыйҙар ҡәрҙәшлегенең рухи етәксеһе кимәленә тиклем күтәрелгән абруйлы шәхес. Шәйех Зәйнулла Рәсүлев үҙенең күләмле дини-рухи һәм мәҙәни-ағартыу эшмәкәрлеге менән, һис шикһеҙ, исламға инаныусы мосолмандарға ғына түгел, ә мосолман интеллигенцияһының бик күп күренекле вәкилдәренә лә тәрән йоғонто яһаған. Әйткәндәй, заманында шәйех Зәйнулла Рәсүлевтең вафаты ла башҡа һыймаҫлыҡ сағыу ваҡиға булған, хатта Көнсығышты өйрәнеүсе академик В.В. Бартольд был хаҡта "Ваҡыт" журналында "Шәйех Зәйнулла Рәсүлев, 1833-1917" тигән махсус мәҡәлә яҙыуҙы кәрәкле тип тапҡан һәм яҙмала “Шәйех Зәйнулла Рәсүлев халҡының рухи короле булды” тип билдәләгән. Зәйнулла ишан Рәсүлев иҫән сағында күп уҡыусыларына иджаздар биргән, мәгәр тәриҡәт серен улы Ғабдрахман Рәсүлевкә, шулай уҡ Мәсетле районынан шәйех Абдулла Бәҙретдин әл-Әлиғәзигә һәм Баймаҡтан Мөжәүир хәҙрәт әл-Боржәнигә тапшырған, - ти Нурислам Мирхәйҙәр улы. Фото Н. Ҡалмантаевтың шәхси архивынан, "Молодежная газета".