Musayeva Dilshoda Abdurahim qizi
Namangan davlat universiteti 3-bosqich talabasi
Dehqonov Narimon Burhonjonovich
Namangan davlat universiteti birinchi prorektori, siyosiy fanlar doktori
https://doi.org/10.5281/zenodo.7878114
Qabul qilindi: 27.04.2023
Crossref DOI: 10.24412/cl-37059-2023-05-8-11
Annotatsiya: Ushbu maqolada yoshlar o‘rtasida vatanparvarlik tuyg‘ulari va buyuk o‘tmish haqidagi g‘oyalarni, milliy g‘urur va ma’naviyat tushunchalarni keng targ‘ib qilish, buyuk ajdodlarimizning ibratli hayot va ijod yo‘lllarini keng ko‘lamda o‘rganish, tarixiy xotiraga hurmat ruhini saqlash, madaniy meros tushunchasining ahamiyati va ushbu jarayonda muzeylarning tutgan o‘rni haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar: Milliy g‘urur, madaniyat, meros, ma’naviyat, xotira, o‘tmish, kelajak, o‘zlikni anglash, tarbiya, ajdod, ehtirom, A.Temur, Navoiy, Bobur, Al-Xorazmiy, Ibn Sino, Imom al-Buxoriy.
ASOSIY QISM.
Vatanimiz mustaqillikka erishganidan so’ng, jahondagi eng rivojlangan davlatlar qatoridan o’rin egallar ekan, vatan taraqqiyoti uchun jon kuydirguvchi, faol fuqarolik pozitsiyalariga ega, milliy g’urur tuyg’usi bilan yo’g’rilgan, tarixiy xotiraga hurmat ruhini his qiladigan, mas’uliyatli, tashabbuskor va komil shaxslarni tarbiyalashni oliy maqsad qilib qo’ydi. O’tmishning sirli va sehrli eshiklarini ochib, moziyning osori atiqalaridan bahramand bo’lish bilan bir qatorda kelajagini anglamoqchi bo’lgan har bir inson Moziyga murojaat etmog’i lozim. Romanchiligimiz otasi-Abdulla Qodiriy ta’biri bilan aytganda, “Moziyga qaytib ish ko’rmoq xayrlikdir”. Moziy, o’tmish va buyuk tariximiz haqidagi eng haqqoniy va noyob hikoyalarni so’ylab, bizni sir-u asrorlardan voqif etuvchi dargoh bu - Muzeydir.
Shuni aytish lozimki, tarixni tushunishda, yaqin o’tmishda bo’lganidek, faqat ishlab chiqarish omillariga bog’lab o’rganmasdan, balki uni har toonlama anglab, ayniqsa ma’naviyatimizning asosiy manbai va negizi sifatida chin dildan astoydil o’rganishimiz zarur. Tarixiy xotira tuyg’usini his qilishda va uning ahamiyatini anglashda muzeylarning tutgan o’rni salmoqlidir. Tarixiy xotira - har bir xalq, millat o’zining zamon makondagi o’rnini, nasl-nasabini, o’zligini anglashi, o’zining haqiqiy tarixini, ma’naviyat va madaniyati jihatdan tutgan o’rnini, uning rivojiga qo’shgan hissasini, o’zining maishiy iftixorini, g’ururini mustaqil va xolisona anglab olishidir. Tarxiy xotirani shakllantirish, uni rivojlantirish, shu bilan bir qatorda hozirgi avlod ruhida milliy g’urur tuyg’ularini paydo qilishdek muhim jarayonda barcha madaniy-ma’rifiy muassasalar qatorida muzeylar ham o’ziga yarasha hissasini qo’shmoqda.
Muzeylar orqali tarixning sir-sinoatlaridan bahra olibgina qolmay, “tarixiy xotirasiz-kelajak yo’q” tamoyiliga ham amal qilinayotganligini so’nggi yillarda muzeyshunoslik taraqqiyotidagi e’tirofli yangiliklardan ham bilib olishimiz mumkin. O’tgan buyuk ajdodlarimizning tillarda doston buyuk ilmiy, madaniy, ma’naviy ishlarini, qoldirgan beqiyos durdona xazinalarini avlodlarga bus-butun holda yetkazishni muzeyning kattayu-kichik xodimlari sharafli burch qilib o’z oldiga qo’yganlar. Albatta, agar xalq o’zining tarixiy xotirasiga, tarixiy ongiga ega bo’lsa u muqarrar o’zi kechirgan tarixiy-ijtimoiy jarayonlarni chuqurroq tushunadi va talqin etadi. Bu urinishlar xalqning vakillari-olimlari, mutafakkirlarining ilmiy faoliyatida mujassamlashadi va ular tomonidan jamiyatni, inson hayotini va ma’naviyatini ilmiy-nazariy tahlil etishda, uning ma’lum nazariyasini, tamoyillarini yaratishga yordam beradi. Inson va jamiyat hayoti zamirida shakllangan va keyinchalik tarixiy xotira asosini tashkil qiladigan ma’naviy qadriyatlar, ya’ni “yo’llar” keyingi avlodlar ichki dunyosi orqali ma’naviy meros sifatida saqlanadi, rivojlanadi. Insonlarni muayyan bir guruh, jamoa sifatida ma’lum ma’naviy omil birlashtirib turadi. Ma’naviyat uzoq tarixga asoslangan bo’lib, barcha o’tgan insonlar, avlodlar ruhini, ya’ni fikrlari, g’oyalari va e’tiqodlarini o’zida mujassamlashtiradi. Ma’naviy omil g’oyat murakkab va ko’pqirrali bo’lib, albatta, tarixiy xotira, milliy ongni ham qamrab oladi va bir-birining uyg’un tarzda takomillashishiga yordam beradi. Inson o’zini, o’zligini, tomirida oqayotgan qaynoq qonning taftini his qilmas ekan, unday insondan vatanparvar va elparvar inson chiqishiga shubha bor. Asl Vatanparvar, qat’iyatli insonlarni tarbiyalash borasida esa muzeylarga, moziyga, qadim tariximizga murojaat etsak foydadan holi emas. G’arb madaniyatiga berilgan, o’zligini anglamagan, milliy g’urur tuyg’usini his etib ko’rmagan insonlarni o’zligiga evakuatsiya qilish jarayonida Muzeylarning eshigi doimo ochiq, bir qadam bosib, jur’at topib qadam tashlashimiz qoldi xolos.
Mamalakatimizning birinchi prezidenti I.A.Karimov tarix fanining, xususan muzeylarning dolzarb muammolari haqidagi maqolasida bu boradagi muhim yo’nalishlarni ko’rsatib berdi: “Ma’naviyatni tiklash, tug’ilib o’sgan yurtida o’zini boshqalardan kam sezmay, boshini baland ko’tarib yurishi uchun insonga, albatta, tarixiy xotira kerak. Albatta, agar xalq o’zining tarixiy xotirasiga, tarixiy ongiga ega bo’lsa u muqarrar o’zi kechirgan tarixiy-ijtimoiy jarayonlarni chuqurroq tushunadi va talqin qiladi. Bu urinishlar xalqning vakillari-olimlari, mutafakkirlarining ilmiy faoliyatida mujassamlashadi va ular tomonidan jamiyatni, inson hayotini va ma’naviyatini ilmiy-nazariy tahlil etishda, uning ma’lum nazariyasini, tamoyillarini yaratishda namoyon bo’ladi. Muzeylar tarixiy xotirani jonlantirish omili bo’lib xizmat qilar ekan, unda namoyish etilayotgan materiallar ashyoviy dalil sifatida o’z davriga xos xususiyatlarni aks ettirganligi bilan o’sha davr madaniyati, san’atidan beradigan xabari bilan juda qimmatlidir.
Tarixiy xotiraning yana bir muhim jihati borki, bu jihat haqida so’z yuritmay o’tib ketish lozim emas. U ham bo’lsa tarixiy xotiraning milliy iftihor, milliy g’ururni rivojlantirishdagi rolidir. Xalq va millatning milliy g’urur va iftihor masalasi haqida buyuk ajdodimiz Abu Rayhon Beruniy quyidagicha ta’rif bergan: Har bir xalq jahon madaniyatiga va ilmiga o’zining maxsus hissasini qo’shadi, shu bilan u boshqa xalqlar orasida o’ziga yarasha joy egallaydi, bu ilmiy-madaniy muvafaqqiyatlari bilan esa faxrlansa va mag’rurlansa arziydi. Beruniyning ayni ta’rifi bo’yicha, har bir xalq qandaydir fan yoki tajribani rivojlantirganligi bilan boshqa xalqlardan farq qiladi va ajralib turadi.
Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy, Zahiriddin Bobur kabi buyuk ajdodlarimiz xalqimizning milliy iftixorlaridir. Shu kabi buyuk zotlarning asrlar davomida beqiyos aql-u zakovati ila bunyod etgan boy ma’naviyati tufayli xalqimiz g’urur tuyg’ularini his qilgan holda boshni baland ko’tarib mag’rur yashamoqda. Ulardan kuch olgan holda doimo hurriyat va muvaffaqiyat sari intilmoqda. Ana shu milliy ong, ana shu milliy g’urur bugungi istiqbolimizning oltin poydevoridir. Bu poydevorga Shiroq va To’maris, Beruniy va Forobiy, Abu Ali Ibn Sino va Al-Xorazmiy, Amir Temur va Bobur, Navoiy va Ulug’bek kabi yuzlab ulug’ zotlar asos solganlar. Bobokalonlarimiz- Imom al-Buxoriy va Imom at-Termiziyning nomlarini faxr bilan tilga olamiz. Yuqorida ta’kidlangan ulug’ alloma va mutaffakkirlar ijodi va faoliyatlarini yoritish, ularni yanada ta’sirchan, esda qolarli darajada aks ettirib berishni muzeylar o’z oldiga vazifa qilib qo’yadi. Muzeyda namoyish qilinayotgan har bir eksponat, xoh u qimmatbaho metal yoki toshlardan ishlangan bo’lsin, xoh amaliy san’atning yorqin namunasi bo’lsin, yoki ma’naviy merosning betakror qirralari bo’lsin, u shu xalqning o’tmish hayoti, tafakkuri, iste’dodi, iqtidoridan darak beradi. Muzeylar tarixiy xotirani jonlantirish omili bo’lib xizmat qilar ekan, unda namoyish etilayotgan materiallar ashyoviy dalil sifatida o’z davriga xos xususiyatlarni aks ettirganligi bilan o’sha davr madaniyati, san’atidan beradigan xabari bilan juda qimmatlidir. Ular xalqimizning yuksak rivojlangan madaniyati, adabiyoti, san’ati hamda ma’naviy dunyoqarashiga asoslangan xususiyatlari bilan tomoshabin e’tiborini qozonadi. Unda bevosita shu buyumlarda aks etgan joziba, sehr, geometrik aniqlik, kimyoviy barkamollik, qurilish-arxitektura inshootlarining o’ta aniq va pishiq loyihalariga nisbatan inson aqlini lol qoldiradigan bir ta’sirini uyg’otadiki, bu uning beixtiyor faxrlanish, qoyil qolish va undan o’rnak olib yangi san’at asarlarini yaratish sari ilhom uyg’otadi.
XULOSA:
Yuqoridagi fikrlardan ko’rinib turibdiki, milliy g’urur, ma’naviyat, tarixiy xotiraga hurmat har qanday jamiyat va mamlakat hayotida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Milliy tarbiyada milliy g’oyaga, milliy g’ururni yuksaltirishga xizmat qiladigan timsollar, razmlarning har biri-katta bir darslik, kuchli tarbiya vositasi hisoblanadi. Umuman olganda, yoshlarning etnik qiyofasi millatning bugungi milliy tarbiyasi, mentaliteti, madaniyatining o’zaro dialektik munosabati vositasida shakllanadi. Ma’naviy jihatdan yaxshi tarbiya olgan shaxs tarixiy xotirasiga, buyuk bobolarining boy va qimmatli meroslariga, ona Vatanining taraqqiyotiga ongli ravishda mas’uliyat ko’zi bilan qarab, o’z tafakkuriga, o’z aqliga tayanib ish ko’radi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. www.wikipediya.uz
2. www.muzey.uz
3. Karimov I.A “O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” -Toshkent: O’zbekiston. 2011
4. I.A.Karimov “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch” Ma’naviyat. Toshkent 2008