Temirova.M.U
Andijon davlat pedagogika instituti
Yo‘ldashev Abubakir
Andijon davlat pedagogika instituti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7878121
Qabul qilindi: 28.04.2023
Crossref DOI: 10.24412/cl-37059-2023-05-12-13
Annotatsiya. Ushbu tezisda Amudaryo havzasini turli qismlarida yashovchi, qishlovchi, uchib o‘tuvchi, “Qizil kitob”ga kiritilgan, qo‘riqxonalarda muhofazaga olingan qushlar haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar. Amudaryo, Qizil kitob, qushlar, muhofaza, qo‘riqxona, omil, buyurmaxona, maqomi.
SPECIES OF THE CLASS OF BIRDS CAUGHT IN THE AMUDARYA BASIN
Annotation. The thesis provides information about birds living in different parts of the Amudarya Basin, wintering, flying, included in the “Red Book”, protected in reserves.
Keywords. Amudarya, Red Book, birds, conservation, reserve, factor, booking office, status.
ASOSIY QISM.
Tabiatdagi barcha tirik mavjudotlar xilma-xil. Qushlar ham tabiatdagi eng keng tarqalgan organizmlar hisoblanadi. Quruqlikda yashovchi umurtqali hayvonlar orasida qushlar sinfi turlarining ko’pligi jihatdan birinchi o’rinda turadi. O’rta Osiyoda 500 ta va O’zbekistonda 441 ta turi uchraydi. [1] Shulardan 48 ta tur, 3 ta kenja tur O’zbekiston Respublikasi Qizil kitobga kiritilgan.[3] Turli biologik, antropogen omilar ta’sirida qushlar yoʻqolib ketmoqda. Ularni muhofaza qilish uchun "Tabiatni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi" (1992), "Muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar toʻgʻrisidagi" (2004), "Hayvonot olamini muhofaza qilish va undan foydalanish toʻgʻrisida"gi (1997) qonunlar qabul qilingan. Bundan tashqari qo’riqxona, buyurmaxona tashkil etilgan. Sudoch, Tuzkon, Qoraqir, Dengizko’l va boshqa buyurtmaxonalar, milliy bog’lar, qoʻriqxonalarda muhofaza etiladi. Bu joylardagi hayvonlarni ovlash ta’qiqlangan.[2]
Qushlarni 2009-yil nashrdagi Qizil kitobga kiritilgan turlari. Pushti saqoqush (Peleconus onocratalus), Jingalak saqoqush (P.crispus), Qorabuzov (Phalacrocorax pygmalus), Kichik oqqo’ton (Egretta garzetta), Sariq qo’ton (Ardeola ralloides), Qoshiqburun (Platolea leucorodia), Qoravoy (Plegadis falcinellus), Qizilgo’z (Phoenicopterus roseus), Vishildoq oqqush (Cygnus olor), Oq peshonali kichik g’oz (Anser erythropus), Marmar churrak (Marmaronetta angustirostris), Olaqanot (Aytha nyroca), Uzun dumli suvburgut (Haliaeetus leucoryphus), Choʻl bo’qtargisi (Circus macrourus), Quyqa (Falco naumanni), Oq turna (Grus leucogeranus), Qorabosh baliqchi (Larus ichthyaetus), Oqbovur (Pterocles alchata), Qora kaptar (Columba eversmanni).[2]
2019-yil yangi nashrdagi Qizil kitobga qushlarni Oqbosh o’rdak (Oxyura leucocephala), Choʻl baqtargisi (Circus macrourus) turlari qoʻshilgan.[3]. 2009-yil nashridagi Qizil kitobga kiritilgan qushlarni 19ta turi Amudaryo havzasini turli qismlarida yashaydi, qishlab qoladi yoki uchib oʻtadi. 2019-yil nashrida Qizil kitobga 2 tur qoʻshilib 21 ta tur boʻlgan. Bundan koʻrinib turibdiki qushlarga katta eʼtibor berish kerakligini, ularni ovlashni kamaytirib, yoʻqolish arafasidagilarga muhofaza choralarini kuchaytirish kerakligini koʻrsatadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI:
1. S.Dadayev, K.Saparov. "Umurtqalilar zoologiyasi" Toshkent-2019.
2. Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobi Toshkent-2009.
3. Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobi Toshkent-2019.